Το 1952 η φυλακή στη Γυάρο έκλεισε για να ξανανοίξει το 1955. Στο «έργο», όπως άρεσε στην αστική τάξη να αποκαλεί τη φυλακή, άφησαν την τελευταία τους πνοή εκατοντάδες κρατούμενοι. Κι αυτό ακριβώς είναι το «έργο πολιτισμού» που άφησε πίσω της, σύμφωνα με τα δικά της λόγια, η διοίκηση της φυλακής. Ενα έργο που πέρα από τον «σωφρονιστικό» χαρακτήρα του, αποδείχτηκε ότι ήταν και εξαιρετικά κερδοφόρο για όσους είχαν αναλάβει να το διεκπεραιώσουν. Την πορεία αυτού του «έργου» παρακολουθούμε μέσα από τα αποσπάσματα του ημερολογίου φυλακής του Αντρέα Νενεδάκη, που υπό τον τίτλο «Απαγορεύεται» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

Ο Ιούνης άρχισε μ' επισκέψεις. Ο Αγγλος διέταξε να πυκνωθούν τα συρματοπλέγματα από τους δρόμους που πέρασε.

Ακούγεται πως γίνεται γενική επίθεση εναντίον του Δημοκρατικού Στρατού στο Γράμμο και γι' αυτό έρχονται να μας σφυγμομετρήσουν, όμως, το λάθος τους είναι τεράστιο. Οι περισσότεροι κρατούμενοι μπορεί να είναι κομμουνιστές, μπορεί να είχαν συμπάθειες και πολλοί μπορεί να είχαν βοηθήσει. Από τη στιγμή, όμως, που δικάστηκαν κι έπεσαν στα χέρια τους, δεν ήταν ανθρώπινο μήτε δίκαιο να τους καταδικάσουν να πεθάνουν από την πείνα, τη δίψα και την καταναγκαστική δουλειά.

Ολ' αυτά, ο πόλεμος, οι διάφορες ζυμώσεις, πολιτικές και στρατιωτικές, δε μένουν χωρίς να έχουν και τον αντίκτυπό τους σε μας. Φτάνουν στο σημείο μερικά «τσακάλια» να γράφουν συνθήματα του ΚΚΕ στις μάντρες, να βάζουν κονκάρδες του ΔΣΕ στα δέματα και προσπαθούν με κάθε τρόπο να χειροτερέψουν τη ζωή μας. Γίνονται ανακρίσεις, βασανίζονται κρατούμενοι, μα δεν πετυχαίνουν τίποτα. Ο υπομοίραρχος Μάρκου έκαμε ανακρίσεις αυτές τις μέρες για τα συνθήματα που γράφτηκαν σε όλες τις μάντρες των όρμων έως τον Τέταρτο και εξακριβώθηκε ύστερα πως τα 'χε γράψει ο Χίτης κρατούμενος Α. Ντίνου.

Σ' ένα δέμα του Στάθη Γλυμή βρέθηκε μια κονκάρδα του ΚΚΕ και τον ξυλοκόπησαν. Σε άλλους κάθε μέρα που περνά ξετρυπώνουν κι από ένα σήμα, ένα σημείωμα ή παρουσιάζονται στους τοίχους συνθήματα που χρειάζονται κόπος, ώρα και υλικά που μόνο εκείνοι έχουν στη διάθεσή τους. Το μόνο που κατορθώνουν είναι ν' αυγατίζουν τα καψόνια, τις εφόδους και τις έρευνες.

Εχει διαδοθεί πως θα 'ρθει ο υπουργός της Δικαιοσύνης. Αποβιβάστηκε στον Πρώτο όρμο με μεγάλη συνοδεία - δημοσιογράφοι, ανώτεροι υπάλληλοι, γυναίκες, δακτυλογράφοι, τσούρμο ολόκληρο.

-- Μας έχουν και δουλεύουμε μέρα - νύχτα, κύριε υπουργέ, νηστικούς και διψασμένους.

-- Ολοι πρέπει να δουλεύουν. Ολοι δουλεύουμε...

-- Οι πέτρες, το ξύλο, κύριε υπουργέ, μας βασανίζουν.

-- Γιατί είσαστε όλοι εσείς εδώ; Δεν ξέρετε γιατί είσαστε; Και παραπονιέστε και για το ξύλο, για βασανιστήρια, για τους φύλακες και τη φυλακή; Πού νομίζετε πως βρίσκεστε; Σας σκοτώνουν; Οι δικοί σας κάνουν εγκλήματα έξω, εδώ δεν εγκληματεί κανείς.

Ηθελε να πει ότι εδώ είναι όλα σκεπασμένα με τη νομιμοφάνεια.

Ο Γλάστρας διώχνει τους κρατούμενους από κοντά του. Οι φυλακισμένοι φωνάζουν, μα ο κύριος υπουργός απαντά:

-- Μη μιλάτε για ξύλο. Εσείς κάνετε εγκλήματα.

Ο κύριος υπουργός δεν είχε έρθει για να επιθεωρήσει τις φυλακές και ν' ακούσει τους κρατούμενους - αυτό το κατάλαβαν όλοι. Χωρίς πολλή αργοπορία πήγε στο «έργο». Εμεινε, λένε, κατάπληκτος. Μέχρι τότες είχαν ξοδευτεί 6 δισεκατομμύρια χωρίς να γίνει ουσιαστικά τίποτα, ήταν καθαρή ρεμούλα, κι ο Μεταξάς που ισχυριζόταν πως είχε μισοτελειώσει και ήταν ακόμα στο φάγωμα του βουνού... Τα εγκαίνια, βέβαια, είχαν γίνει από τον πατέρα Προκόπιο και είχαν ευλογηθεί από τον Απρίλη.

Το βουνό είχε φαγωθεί σε διπλάσια έκταση απ' ό,τι χρειαζόταν και το μόνο που κέρδισε το κράτος είναι η εξόντωση της αγγαρείας. Ο κύριος υπουργός θέτει στη διάθεση του υπουργείου αμέσως τον Μεταξά και διατάσσει ανακρίσεις...

-- Πρέπει να συνεχίσουμε γοργά... είπε.

Και έφυγε, αφού δέχτηκε επιτέλους ν' ακούσει έναν κρατούμενο, τον γεωπόνο Κ. Κούτρα. Τι ήθελε να του κάμει τη χάρη; Μόλις έφυγε, πήγαν να τον σκοτώσουν. Κάνει συνέχεια αιμοπτύσεις και τον βασανίζουν τώρα μέρες στο πειθαρχείο.

Ο Θεόδωρος Μπονικίνης, ο Στέργιος Γάτσιος, ο Χ. Μυλωνάς, ο Ευάγγελος Γιωργούλης, ο Ραμιόνης Χαράλ., ο Σοφιανόπουλος Χαράλαμπος είναι τώρα στην «πειθαρχική», οι περισσότεροι κάνουν αιμοπτύσεις, πέφτουν αναίσθητοι και ξανασηκώνονται. Ο Στόφορος Σεραφείμ έχει γίνει ανάπηρος, τον χτύπησαν τζιμάνια με τον φύλακα Ιωαννίδη, του 'σπασαν το πόδι γιατί δεν τους έφτιασε μαγκούρες να χτυπούν τους κρατούμενους. Ο Ηλίας Παπαντώνης, ο Κ. Βούργας, ο Κ. Μακρηρακλής και ο Θ. Γαλάνης, αφού βασανίστηκαν πρώτα από τον Βογιατζή, στάλθηκαν στην «πειθαρχική». Ο Γλάστρας, με υπόδειξη του «εκατόνταρχου» Φωκά, έσπασε στο ξύλο τον Κάντζα, τον Βρούζο και τον Σαλικιώτη και τους έστειλε στην «πειθαρχική».

Το «Γραφείο Ηθικής και Εθνικής Αγωγής» ιδρύθηκε αυτές τις μέρες. Η επίθεση άρχισε. Κάθε μέρα περνά κόσμος, εκατοντάδες κρατούμενοι, ρωτούν, ξαναρωτούν, συμβουλεύουν και, στο τέλος, μπαίνουν στο ψητό: Με μια δήλωση μπορούν όλοι οι κρατούμενοι ν' απαλλαχτούν από την αγγαρεία, από το ξύλο, από την «πειθαρχική», μπορούν να γυρίζουν ελεύθερα τις μέρες και τις νύχτες, να παίρνουν ιδιαίτερο και καλύτερο συσσίτιο και να ζουν ξεχωριστά όπως θέλουν, γι' αυτό και αδειάζεται ο Δεύτερος όρμος, για να μαζευτούν όλοι οι εθνικόφρονες και όσοι δηλώσουν μετάνοια. Η απάντηση, όμως, των κρατούμενων είναι μία:

-- Οση σημασία δίνετε εσείς στη δήλωση, αφού κερδίζουμε τη ζωή μας με αυτήν, άλλη τόση δίνουμε και μεις.

Σήμερα ήρθε και ο επίσκοπος Κυκλάδων Φιλάρετος με τον βοηθό του αρχιμανδρίτη Κορνάρο.

- `Η θ' αλλάξετε μυαλό ή θα πεθάνετε, είπε και «εβόα» ο θεοφιλέστατος.

Και στην πλαγιά κείνη την ώρα ακουγόταν να βλαστημά ο Γεωργακάκος και να ουρλιάζουν οι κρατούμενοι της «πειθαρχικής».

Μας αποκάλεσε Σλάβους, εγκληματίες και κάλεσε τον κόσμο ν' αλλάξει πίστη, αλλιώς θα ρημάξει στις φυλακές. Τη Σοβιετική Ενωση και όλα τα ανατολικά κράτη τα ονόμασε «χαβάνι του εξαποδώ»!.. Οι «μάρτυρες» και οι «μιμητές» του Χριστού που 'χουν περάσει από τη Γιούρα είναι ό,τι και ο Γλάστρας.

Στον Τέταρτο και στον Τρίτο όρμο ο αρχιμανδρίτης Κορνάρος ήταν «ομιλητικότερος».

-- Είσαστε εγκληματίες και κατακάθια της κοινωνίας, φώναζε.

Στο τέλος, ο Βογιατζής και ο Καραχάλιος πλησίασαν ευλαβικά, απεκαλύφθησαν και ησπάσθησαν την δεξιάν του... όπως ο Γλάστρας και ο Παναγιωτόπουλος του Φιλάρετου. Υστερα ακολούθησε γεύμα στο φτωχικό του Γλάστρα... από το συσσίτιο της φυλακής.

Σήμερα, ο Στράτος γιόρτασε πάλι την επέτειο της σύλληψής του από τον ΕΛΑΣ. Στη συγκέντρωση που μίλησε χρησιμοποίησε μια καινούργια αφορμή για να δείρει και να παιδέψει τους κρατούμενους.

-- Ρε, πάρτε το χαμπάρι, ρε πουτάνες, θα σας κάνω μαύρη και απελπιστική τη ζωή, αν δε κάνετε δήλωση μετανοίας... Ρε, εγώ, ρε, γιατί είμαι εθνικόφρονας; Πιο έξυπνοι είστε σεις; Ποιος νομίζει, ρε, πως είναι πιο έξυπνος από μένα; Ας βγει να το πει, αν είναι άντρας. Αλλά δεν είστε άντρες, ρε πουτάνες, γιατί αν ήσαστε δε θα καθόσαστε να σας δέρνουν σαν τα γαϊδούρια... Μια δήλωση, ρε, και θα ξεμπερδέψετε. Εσύ, ρε, τι είσαι, εσύ με τα γυαλιά;

-- Καθηγητής, είπε αυτός.

-- Για κοίτα, ρε, καθηγητής να σου πετύχει. Να, ρε, για να δεις τι θα πει εθνικοφροσύνη. Υπόγραψε, ρε, να σ' αφήσω να γ... και να δέρνεις.

Και για ν' αποδείξει πως είναι πάνω κι από τον καθηγητή, τον έβαλε κάτω και τον τσαλαπατούσε. Υστερα, όπως ήταν πάνω στο κορμί του, συνέχισε πιο ψηλός τώρα.

-- Οι ποινικοί, με τους δοσίλογους χωριστά κι οι κουκουέδες στις σκηνές τους, είπε.

Κι όταν έμεινε με τους ποινικούς και τους δοσίλογους, τους τριγύρισε μια φορά, ύστερα τους διέταξε να διαλυθούν, πρώτα, όμως, πήρε την υπόσχεσή τους πως θα κάνουν ό,τι μπορούν για να παίρνουν δηλώσεις μετανοίας.

-- Κάθε μέρα πρέπει ο καθένας σας να μου στέλνει έναν για δήλωση. Πόσοι είσαστε, ρε; Σ' ένα μήνα τριάντα ο καθένας, τελείωσε. Θα γλιτώσουμε, ρε, και σεις κι εγώ. Μπρος, διαλυθείτε.

Κανείς δε φεύγει τώρα άρρωστος αν δεν είναι για να πεθάνει πάνω στην υδροφόρα, κανείς. Γιατί δεν πρέπει να διαψευστεί το υπουργείο, που ισχυρίζεται πως δεν είναι κανείς άρρωστος στη Γιούρα. Γιατί πρέπει να πεθάνουν όλοι πάνω στο θανατονήσι. Γιατί πρέπει να εκδικηθούν. Γιατί πρέπει να τελειώσει το «έργο»...

-- Αυτή είναι η νέα φυλακή, λέει ο Μεταξάς σε επισκέπτες δημοσιογράφους, την χτίζουν αιματοβαμμένα χέρια εκτελεστών. Αλλά είναι έργο πολιτισμού...

Μάλιστα, κύριε Παναγιώτη Μεταξά. Τη φυλακή αυτήν την έχτισαν με τα χέρια τους και με το αίμα τους δεκαεφτά χιλιάδες νέοι, λεβέντες, ιδεολόγοι Ελληνες για να πλουτίσεις εσύ και η παρέα σου. Ομως, οι σταυροί της Γιούρας και της Σύρας, το αίμα των αθώων θυμάτων σας, οι χιλιάδες άρρωστοι, ανάπηροι και μακελεμένοι θα σας κυνηγούν σε όλη σας τη ζωή, στον αιώνα τον άπαντα...

Πολλοί θα σκεφτούν πως με το τέλος του ημερολογίου η φυλακή έκλεισε. Αλίμονο... Στο κάτεργο έζησαν ακόμη χρόνια ολόκληρα χιλιάδες κρατούμενοι. Υστερα, όμως, από την κατακραυγή που ξεσηκώθηκε, οι πολιτικοί κρατούμενοι μεταφέρθηκαν σε άλλες φυλακές και στις 7-10-1952 με Βασιλικό Διάταγμα οι φυλακές της Γιούρας καταργήθηκαν. Κανείς ποτέ δε θα μπορούσε να πιστέψει πως στη Γιούρα θα ξαναπήγαιναν κρατούμενοι. Ομως, το 1955 η κυβέρνηση του «Συναγερμού», για ν' αποσυμφορήσει - όπως ισχυρίστηκε - τις άλλες φυλακές, επανίδρυσε τη Γιούρα. Ολοι όσοι επισκέφτηκαν την εποχή εκείνη τη Γιούρα, υπουργοί, βουλευτές, διάφορες επιτροπές - Αλαμανής, Βουλόδημος, Μπαρότσης, Πρωιμάκης - διαπίστωναν τις φριχτές συνθήκες της ζωής των κρατούμενων. Η πολιτική της εξόντωσης εξακολουθούσε με διαφορετικούς τρόπους. Νέοι Μπουζάκηδες και Γλάστρηδες αναδείχτηκαν, περισσότερα θύματα, περισσότερα κέρδη. Χρόνια ολόκληρα ο αέρας της Γιούρας καβαλίκευε το κάτεργο - νεκροταφείο. «Το έργο του πολιτισμού» του Παναγιώτη Μεταξά έτρωγε κορμιά και ζωές μέσα στα υγρά και ανήλιαγα μπουντρούμια του.