Σάββατο 20 Γενάρη 2018 - Κυριακή 21 Γενάρη 2018
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΔΙΗΜΕΡΟ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ
Μπούλκες: Οι πρώτοι πολιτικοί πρόσφυγες

Εκτενή αποσπάσματα από την παρέμβαση του Μάκη Μαΐλη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, στην ημερίδα για τη ζωή των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες

Ο «Ριζοσπάστης του Σαββατοκύριακου» δημοσιεύει ακόμα μία από τις παρεμβάσεις που έγιναν στην ημερίδα για τη ζωή των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες, την Κυριακή 17 Δεκέμβρη. Η ημερίδα έγινε στη Θεσσαλονίκη, τη δεύτερη μέρα των εκδηλώσεων για την πολιτική προσφυγιά, που οργάνωσε η ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ στις 16 και 17/12.

***

Μιλώντας για την ιστορία των πολιτικών προσφύγων, είναι απαραίτητο να συμπεριληφθεί σ' αυτήν η σελίδα που έγραψαν οι πρώτοι Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες. Πρόκειται για τους λεγόμενους Μπουλκιώτες, δηλαδή τους Ελληνες κατοίκους του γιουγκοσλαβικού χωριού Μπούλκες, που η πορεία της ταξικής πάλης υποχρέωσε να περάσουν τα σύνορα πριν από το ξεκίνημα του ΔΣΕ.

Το Μπούλκες (που στα ελληνικά σημαίνει Νύφη) και που σήμερα ονομάζεται Μάγκλιτς, βρίσκεται στον κάμπο της Βοϊβοντίνας. Οι κάτοικοί του, που συγκροτούσαν γερμανική μειονότητα από τα χρόνια της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εντάχθηκαν στα «Ες Ες» και διέπραξαν ανήκουστα εγκλήματα. Βρήκαν δίκαιη τιμωρία από τον Κόκκινο Στρατό, ενώ όσοι επέζησαν, είτε αιχμαλωτίστηκαν είτε διέφυγαν. Οι Ελληνες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σπίτια του έρημου πια Μπούλκες.

Τι ήταν το Μπούλκες, που η αντικομμουνιστική προπαγάνδα επιχειρεί να παρουσιάσει με τα πιο μελανά χρώματα, ενώ, κακά τα ψέματα, μια εικόνα δυσφορίας για το Μπούλκες έχει διαμορφωθεί στη σκέψη ακόμα και καλοπροαίρετων ανθρώπων;

Ο Μ. Μαΐλης
Ο Μ. Μαΐλης
Η παρούσα εισήγηση δεν έχει σκοπό να εξαντλήσει το θέμα «Μπούλκες». Θίγει ορισμένες καίριες πλευρές του, όπως προκύπτουν από το Αρχείο του ΚΚΕ και από τη σχετική βιβλιογραφία. Η περίπου τετράχρονη ζωή του Μπούλκες, ιδιαίτερα το διάστημα 1946 - 1947, απαιτεί παραπέρα διερεύνηση.

Σημαντική η συμβολή στον ΔΣΕ

Ωστόσο, χρειάζεται να υπογραμμιστεί εξαρχής ο σημαντικός ρόλος που έπαιξαν οι Μπουλκιώτες στο ξεκίνημα του ΔΣΕ και στη συνέχεια της ενίσχυσής του. Το Μπούλκες τροφοδότησε τον ΔΣΕ με πολλούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς και με ακόμα περισσότερους μαχητές και μαχήτριες. Κατά μία πηγή, από το Μπούλκες πήγαν στον ΔΣΕ 2.141 άτομα, ενώ άλλοι τους υπολογίζουν σε πολύ περισσότερους. Το Μπούλκες λειτούργησε ως εφεδρεία του ένοπλου λαϊκού αγώνα 1946 - 1949.

Στο Μπούλκες έζησαν πολλά μετέπειτα στελέχη του ΔΣΕ, όπως οι: Γιώργος Γιαννούλης, Σοφιανός, Νεμέρτσικας, Βασίλης Μπράβος, Θύμιος Ζούλας, Θανάσης Χατζής, Κώστας Κανελλόπουλος, Αρριανός, Παλαιολόγος, Σκοτίδας, Φωκάς, Γιώργος Γεωργιάδης, Ερμής, Θανάσης Στράντζαλης.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, μερικές χιλιάδες ΕΑΜίτες και ΕΛΑΣίτες πέρασαν τα σύνορα και κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία, στη Βουλγαρία και στην Αλβανία. Προέρχονταν από τη Θράκη, τη Μακεδονία, την Ηπειρο, τη Θεσσαλία, ορισμένοι από Αθήνα - Πειραιά και λιγοστοί από την Πελοπόννησο.

Η κατεύθυνση διαφυγής στελεχών του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ δόθηκε όταν οι μετακινημένες από την Αττική δυνάμεις του, μετά το Δεκέμβρη του '44, βρίσκονταν ακόμα στα Τρίκαλα. Στο Αρχείο του ΚΚΕ δεν έχει βρεθεί σχετική Απόφαση του ΠΓ, αν και πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι υπήρξε. Ετσι, δεν έχει γίνει γνωστό το σκεπτικό της, αν δηλαδή, πέρα από την αυτονόητη προφύλαξη καταδιωκόμενων, η φυγάδευση περιλάμβανε από τότε και τη διάσταση της μετατροπής του Μπούλκες σε μελλοντική ένοπλη εφεδρεία, κάτι βέβαια που έγινε σύντομα.

Στη Γιουγκοσλαβία, οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν αρχικά στο Μοναστήρι, στη Στρώμνιτσα, στο Τέτοβο1, στα Σκόπια, στο Πρίλεπ, στο Βέλες, στο Κουμάνοβο και αλλού. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο Νόβι Σίβατς και στις 11 Ιούνη 19452στο Μπούλκες.

Τον Αύγουστο, μαζί με εκείνους που είχαν μετακινηθεί από τη Βουλγαρία, βρίσκονταν στο Μπούλκες 4.000 άτομα3. Ανάμεσά τους ήταν και ένας μικρός αριθμός Σλαβομακεδόνων. Ακόμα, είχαν έρθει ορισμένοι εργάτες από τη Γερμανία, λίγοι Αρμένιοι και κάποιοι Γιουγκοσλάβοι καταδικασμένοι από ποινικά δικαστήρια, που τους έστειλαν στο Μπούλκες για να πάρουν μέρος σε εργασίες, ώστε να μειωθεί η ποινή τους.

Στις 20 Οκτώβρη 1945, έφτασαν στο Μπούλκες 396 αγωνιστές4 κυρίως της Ηπείρου, που είχαν περάσει στην Αλβανία και ζούσαν επί έξι μήνες στο Ρουμπίκ5. Η μετακίνησή τους προς την Αλβανία είχε γίνει με εντολή του στρατηγού Γεράσιμου Αυγερόπουλου, διοικητή της VIII Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, καθώς και των αρμόδιων καθοδηγητικών στελεχών του Κόμματος.

Η ζωή στο Μπούλκες

Τελικά, στα τέσσερα και πάνω χρόνια της ύπαρξής του, πέρασαν από το Μπούλκες πάνω από 5.000 άτομα.

Βρήκαν, λοιπόν, καταφύγιο, τροφή και περίθαλψη χιλιάδες κυνηγημένοι αγωνιστές του ΚΚΕ και της ΕΑΜικής Αντίστασης, κάποιοι και με τις οικογένειές τους. Η φιλοξενία πολιτικών προσφύγων από το γιουγκοσλαβικό κράτος αποτελούσε έκφραση διεθνιστικής αλληλεγγύης και συμπαράστασης στον αγώνα του λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα, σε μια Γιουγκοσλαβία που μόλις πήγαινε να στερεωθεί η νέα εξουσία και να κλείσει τις πληγές του πολέμου. Από την πλευρά τους, οι Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες συνεισέφεραν στην οικονομία της Γιουγκοσλαβίας. Συγκρότησαν «Εργατική Ταξιαρχία» από εκατοντάδες νέους, που, μαζί με τις «διεθνείς νεολαιίστικες εργατικές ταξιαρχίες», βοήθησε σημαντικά στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών της Γιουγκοσλαβίας και τιμήθηκε με μετάλλια από τη γιουγκοσλαβική κυβέρνηση.

Γίνεται, λοιπόν, φανερό ότι στο Μπούλκες βρίσκονταν μερικές χιλιάδες μέλη του ΚΚΕ. Ηταν οργανωμένοι σε 24 Κομματικές Οργανώσεις Βάσης (ΚΟΒ). Στην πορεία συγκροτήθηκε και ΚΟΒ Σλαβομακεδόνων.

Στα χρόνια 1946 - 1947, από το σύνολο των προσφύγων περίπου 200 ήταν γυναίκες, που δραστηριοποιήθηκαν στο γυναικείο σύλλογο «Ενωση Ελληνίδων Μπούλκες». Λειτουργούσαν επίσης οργανώσεις της ΕΠΟΝ και των Αετόπουλων.

Το Μπούλκες καθοδηγούσε η Κομματική Επιτροπή και το Γραφείο6της. Την ευθύνη της καθοδήγησης του Μπούλκες από την ΚΕ του ΚΚΕ είχε αρχικά ο Ανδρέας Τζήμας (Σαμαρινιώτης) και από το φθινόπωρο του 1946 ο Γιάννης Ιωαννίδης, μέλος του ΠΓ, και ο Πέτρος Ρούσος, μέλος της ΚΕ.

Στο Μπούλκες εκδιδόταν τρεις φορές τη βδομάδα η εφημερίδα «Φωνή του Μπούλκες», ως «όργανο της Κοινότητας Ελλήνων Λ. Αγωνιστών Μπούλκες». Πρώτος διευθυντής της ήταν ο Γιώργος Γιαννούλης. Ακολούθησαν ο Γιάννης Καραμούζης, ο Κώστας Μίσχος, για μικρό διάστημα ο Γιώργης Λαμπρινός. Στην εφημερίδα δούλεψαν ως συντάκτες ο Δημήτρης Ραβάνης - Ρεντής, ο Κωστούλας, πρώην υπασπιστής του Αρη Βελουχιώτη και άλλοι. Εκδίδονταν επίσης το μηνιάτικο περιοδικό «Ο Αγωνιστής» καθώς και το Δελτίο της Κομματικής Οργάνωσης Μπούλκες, για εσωκομματική χρήση.

Το Μάη του 1946, το Μπούλκες ονομάστηκε Κοινότητα.

Οι πολιτικοί πρόσφυγες του Μπούλκες ήταν φυσικά ενταγμένοι στην παραγωγική διαδικασία που καθόριζαν οι νόμοι της Γιουγκοσλαβίας. Εκ των πραγμάτων αναλάμβαναν να διαχειρίζονται ξένη κρατική περιουσία, γεγονός που αύξανε την ευθύνη τους για τη φροντίδα και την προφύλαξή της. Επρεπε να ανασυγκροτηθεί η παραγωγή και να ξεπεραστούν προβλήματα που υπήρχαν αρχικά.

Τα παραπάνω δεν αποτελούσαν τις μόνες δυσκολίες. Σε πολλά έγγραφα που υπάρχουν στο Αρχείο του ΚΚΕ αναφέρονται και παραδείγματα αδιαφορίας για την παραγωγή. Επόμενο, αφού ένα τμήμα Μπουλκιωτών ήταν πολιτικά μη συνειδητό και δυσφορούσε μπροστά στην ανάγκη της εργασιακής πειθαρχίας για την εκπλήρωση των πλάνων. Στο Μπούλκες, δεν βρίσκονταν μόνο ψημένοι αγωνιστές. Βρισκόταν και ένας αριθμός ανθρώπων που η συμμετοχή τους στο αντιστασιακό κίνημα εξαντλούνταν στο ότι φιλοξένησαν έναν αντάρτη του ΕΛΑΣ ή του έδωσαν ένα κομμάτι ψωμί. Και που τώρα δεν ήταν διατεθειμένοι να ανταποκριθούν στις νέες σύνθετες απαιτήσεις του αγώνα, ενώ δεν έβλεπαν και την ώρα που θα γύριζαν στα χωριά τους.

Τα πράγματα μπήκαν σε τάξη και αυξήθηκε η παραγωγή. Τα έσοδα της Κοινότητας Μπούλκες προέρχονταν από το εμπόριο αγροτικών προϊόντων που παρήγαν οι Μπουλκιώτες (δημητριακά, βαμβάκι, λαχανικά κ.ά.), από το σηροτροφείο, το ραφτάδικο, το τσαγκαράδικο, το πτηνοτροφείο, το βουστάσιο, το ζαχαροπλαστείο, τα καφενεία κ.λπ. Διοργανώθηκαν ομάδες μεγάλης καλλιέργειας, ειδικής καλλιέργειας, μηχανουργείου, μεταφορών, χοιροτρόφων, αγελαδοτρόφων, οικοδόμων, μαγείρων, επισιτισμού κ.ά.7Στις αρχές του 1947, καθιερώθηκε το χαρτονόμισμα του Μπούλκες, με έγκριση της Κεντρικής Τράπεζας του Βελιγραδίου.8

Φυσικά έπρεπε να αντιμετωπιστούν άλλες πλευρές της διαβίωσης, όπως τα ζητήματα της υγείας. Σημαντική ήταν εδώ η προσφορά των γιατρών του Μπούλκες: Νώντα Σακελλαρίου, Γιώργου Νεδέλκου, Χρήστου Αποστολίδη, Φίλιππου Φυλαχτού, Λουκά Λυκούδη, για λίγο καιρό και του χειρουργού Γιώργη Τζαμαλούκα.

Πλούσια μορφωτική δουλειά

Εξάλλου, με οργανωμένα προγράμματα επιδιωκόταν να ανεβαίνει το μορφωτικό επίπεδο των Μπουλκιωτών. Χτίστηκε το θέατρο «ΑΘΗΝΑ», ιδρύθηκαν σχολεία, βρεφικοί και παιδικοί σταθμοί. Λειτουργούσε σχετικά πλούσια βιβλιοθήκη και τυπογραφείο, εκδοτικό και μεταφραστικό τμήμα.

Πραγματοποιούνταν προγραμματισμένες διαλέξεις με πληθώρα θεμάτων, ανάμεσά τους: Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Οι μεγάλοι τραγικοί της αρχαιότητας. Ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος και ο Λουκρήτιος. Οι μεγάλοι ζωγράφοι της Αναγέννησης. Οι Ρώσοι κλασικοί του 19ου αιώνα. Τα δημοτικά τραγούδια και η τεράστια σημασία τους. Οι βάρδοι του 1821, Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος. Η εποποιία του Στάλινγκραντ και η κοσμοϊστορική σημασία της. Η Αστική Γαλλική Επανάσταση. Συνοπτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Η ατομική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς. Η προληπτική ιατρική.

Τις διαλέξεις έδιναν ο Περικλής Καλοδίκης, ο Θύμιος Ζούλας, ο Σεραφείμ Μάξιμος (ανταποκριτής του «Ριζοσπάστη» στη Βιέννη), ο Γιώργης Λαμπρινός, ο Γεράσιμος Μαλτέζος, ο Φάνης Δούμας κ.ά.9 Επίσης, συγκροτήθηκε πολιτιστικό τμήμα με τρεις μεγάλες ομάδες: θεάτρου, χορωδίας και χορού. Συγγραφείς επιθεωρήσεων και θεατρικών έργων ήταν ο Αλέξης Πάρνης, ο Δημήτρης Ραβάνης-Ρεντής, ο Παύλος Στρατηγόπουλος (πατέρας της τραγουδίστριας Δανάης Στρατηγοπούλου), ο Γιώργης Σεβαστίκογλου κ.ά. Ηθοποιοί και σκηνοθέτες: Μάνος Ζαχαρίας, Μιχάλης Χαραλαμπίδης, Αντώνης Γιαννίδης, Ευγενία Τσορβατζή, Δέσποινα Πέικου, Σωτήρης Μπελεβέντης, Γιάννα Καλοδίκη και πολλοί άλλοι. Επικεφαλής του «εκπολιτιστικού τμήματος» ήταν ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Βασίλης Πηγής και μετά από αυτόν ο ηθοποιός Αντώνης Γιαννίδης.

Χαρακτηριστικό για τη μορφωτική δουλειά στο Μπούλκες είναι το παρακάτω αναφερόμενο:

«Εξαλείφθηκε η αγραμματοσύνη. Στο Μπούλκες είχαν φτάσει εκατοντάδες αγράμματοι συναγωνιστές, ιδιαίτερα από τα μέρη της Θράκης. Καθημερινά, μετά από τη δουλειά, δίδασκαν περισσότεροι από είκοσι επαγγελματίες δάσκαλοι και καθηγητές. Συντάχθηκαν από τους ίδιους, αλφαβητάριο, αναγνωστικά, γραμματική και αριθμητικές (...) Λίγο αργότερα (1948), λειτούργησε και σχολή εκπαίδευσης δασκάλων. Φοίτησαν σ' αυτήν περισσότερο από 100 άτομα (άντρες και γυναίκες)».10

Η πολύμορφη και πολύμοχθη δραστηριότητα των Μπουλκιωτών, ιδιαίτερα στην κρίσιμη φάση μέχρι τη γενίκευση του ένοπλου αγώνα, διεξαγόταν σε πολύ δύσκολες και εξαιρετικά περίπλοκες συνθήκες.

Οι εξελίξεις στην Ελλάδα επιδρούν στην κοινότητα

Χαρακτηριστική της κατάστασης στην Ελλάδα ήταν η στρατηγική της αστικής τάξης να τσακίσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜικό κίνημα με την αιματηρή τρομοκρατία, διατηρώντας ταυτόχρονα τους κοινοβουλευτικούς τύπους. Η αστική τάξη δεν είχε μπορέσει έως τότε να διαμορφώσει υπέρ της το συσχετισμό δυνάμεων που χρειαζόταν για την καπιταλιστική ανασυγκρότηση, παρά την ΕΑΜική ήττα το Δεκέμβρη, τη Συμφωνία της Βάρκιζας και το όργιο διώξεων που είχε εξαπολύσει, το οποίο συνοδευόταν και με διακηρύξεις περί αμνηστίας, λήθης και συμφιλίωσης.

Ετσι, από τη μια, κορύφωνε τους μηχανισμούς καταστολής, φτάνοντας το 1946 στο Γ' Ψήφισμα. Ταυτόχρονα, λίγο καιρό πριν απ' αυτό οργάνωσε τις εκλογές βίας και νοθείας του 1946, ενώ μετά από αυτό το επίσης νόθο δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β'.

Τα παραπάνω συνδέονταν άμεσα με την παρέμβαση της Αγγλίας, που διατηρούσε στην Ελλάδα ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, και λίγο καιρό αργότερα των ΗΠΑ, που επίσης συνέδραμαν το αστικό κράτος οικονομικά - πολιτικά - στρατιωτικά (βλέπε Σχέδιο Μάρσαλ και Δόγμα Τρούμαν).

Οσον αφορά το ΚΚΕ, συνέχιζε έως το τέλος του 1946 να αντιμετωπίζει τον ένοπλο αγώνα ως μέσο πίεσης για δημοκρατικές εξελίξεις, παρά το γεγονός ότι είχε βγει από τη φάση της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας, παρότι απείχε από τις εκλογές του 1946, αλλά και παρότι είχε προχωρήσει στη συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, με πυρήνα του αρχικά τις Ομάδες Δημοκρατικών Ενοπλων Καταδιωκόμενων. Από το Φλεβάρη 1947, άλλαξε αυτή η πολιτική και επίσημα γενικεύτηκε από το Σεπτέμβρη του 1947.

Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν την επίδρασή τους στην κοινωνία του Μπούλκες.

Το διάστημα που έγινε η μετακίνηση, όπως και αργότερα, το φλέγον ζήτημα ήταν η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία βρήκε αντίθετο μεγάλο τμήμα ΕΛΑΣιτών και ΕΑΜιτών. Με τις σχετικές συζητήσεις και τις διαφωνίες συνυπήρχε ο προβληματισμός για το τι μέλλει γενέσθαι.

Αναφέρεται αντίδραση, από το Τέτοβο ακόμα, που φαίνεται ότι πήρε ορισμένη μαζική διάσταση, ενώ χαρακτηρίστηκε ως «...μια οργανωμένη φραξιονιστική οχλοκρατική εκδήλωση στην οποία παρέσυραν όχι μικρό αριθμό ακατατόπιστων συντρόφων μας»11. Σημειώνεται ότι τότε έφυγαν από το Τέτοβο ο Γιώργης Χουλιάρας και άλλοι μαυροσκούφηδες του Αρη. Επίσης, από το Κουμάνοβο έφυγε ο Γ. Γεωργιάδης με δύο άλλους. Ολοι συνελήφθησαν από τις γιουγκοσλαβικές αρχές, που τους έφεραν πίσω στο Τέτοβο. Αντιδράσεις υπήρξαν ακόμα και από άλλους καπετάνιους του ΕΛΑΣ, όπως για παράδειγμα τον Σμόλικα, τον Χείμαρρο, τον Καραντάου, τον Μαύρο.

Πολιτικές διαφωνίες εκφράζονταν και για την αποχή από τις εκλογές, για την οποία το ΚΚΕ δεν είχε συμφωνήσει με τη σύσταση του ΚΚ (Μπ.) να συμμετάσχει σε αυτές. Από άλλους εκφράζονταν διαφωνίες για την καθυστέρηση στη γενίκευση της ένοπλης πάλης.

Η αντιμετώπιση των μυστικών υπηρεσιών

Το Μπούλκες δεν μπορούσε παρά να γίνει στόχος των μυστικών υπηρεσιών σειράς καπιταλιστικών κρατών (Μ. Βρετανίας, ΗΠΑ, Ελλάδας κ.ά.).

Οι μηχανισμοί τους στη Γιουγκοσλαβία (πρεσβείες κ.ά.) υποκίνησαν ορισμένους σε λιποταξία, ενώ από το τέλος του 1946 ενεργοποιήθηκε και η Ειδική Εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Βαλκάνια.

Την άνοιξη του 1947, η Επιτροπή αυτή επρόκειτο να επισκεφτεί το Μπούλκες, με στόχο βέβαια να «αποδείξει» ότι ο αγώνας του ΔΣΕ ήταν «ξενοκίνητος».

Από τον Γιάννη Ιωαννίδη δόθηκαν οδηγίες για την αντιμετώπιση της κατάστασης:

«1) Αμέσως, χωρίς καμιά χρονοτριβή να δυναμώσει η ΥΤΟ (σ.σ. Υπηρεσία Τάξης Ομάδας). Μέρα νύχτα να είναι πιασμένα όλα τα πόστα και μέσα στο χωριό και απ' έξω. Αν χρειαστεί να χρησιμοποιήσετε για τη δουλειά αυτή και 100 και 200 ανθρώπους, να το κάνετε χωρίς δισταγμό. 2) Ειδική παρακολούθηση πρέπει να γίνεται όλων των υπόπτων που θεωρούνται σαν πιο επικίνδυνοι. 3) Να περιοριστούν (...) οι άδειες, τα ταξίδια και η εν γένει κίνηση απ' το χωριό προς τα έξω. 4) Το ζήτημα της επαγρύπνησης για την προφύλαξη της Ομάδας (...) να μπει στις Κόβες (...) 5) Κάθε μέρα θα στέλνετε περιπολίες στα διάφορα χωριά που είναι τριγύρω στο Μπούλκες (...) Οι περιπολίες αυτές θα κρατηθούν απολύτως μυστικές. (...) 6) Ανάλογα μέτρα πρέπει να παρθούν και στο Νόβι-Σαντ».12

Στο «Σχέδιο αντιμετώπισης της ερευνητικής επιτροπής»13, που συζήτησε το γραφείο της Κομματικής Επιτροπής Μπούλκες (18 Μάρτη 1947), αναφέρονταν ονομαστικά εννιά πρώην Μπουλκιώτες προβοκάτορες που είχαν δώσει καταθέσεις14 στην Επιτροπή του ΟΗΕ μαζί με άλλους 27, τα ονόματα των οποίων η Κομματική Επιτροπή δεν είχε πληροφορηθεί. Ας μη διαφεύγει ότι από το Μπούλκες ήρθε στην Ελλάδα ο Χρήστος Βλάχος, ο δολοφόνος του Γιάννη Ζεύγου.

Το Κομματικό Γραφείο εκτιμούσε βέβαια ότι δεν υπερέβαιναν τους 200 «όλοι αυτοί που ενδεχόμενα να μας κάνουν ζημιά...»15, αλλά συνυπολόγιζε ότι, εκτός από τους παραπάνω, υπήρχαν και οι τίμιοι απλοί άνθρωποι, τους οποίους μπορούσαν να παγιδεύσουν στην κατάθεση οι ξεσκολισμένοι διπλωμάτες της Επιτροπής του ΟΗΕ και γι' αυτό πήρε μέτρα προετοιμασίας τους. Σύμφωνα με την εισήγηση του Μπάστη, στις επιδιώξεις της Επιτροπής του ΟΗΕ ήταν η συγκέντρωση «στοιχείων» (δηλαδή ψευδών καταθέσεων πρακτόρων Μπουλκιωτών άγνωστων στην Κομματική Επιτροπή ή άλλων που είχαν λυγίσει), για να στηρίξει κατηγορίες ότι «το Μπούλκες ήταν κέντρο εγκληματιών της Ελλάδας που με βίαια μέσα κρατούν τους "αθώους" και μαζί τους έφεραν "ομήρους". (...) Οτι το Μπούλκες ήταν κέντρο της κίνησης για αυτονόμηση της Μακεδονίας».16

Ακόμα, στο Σχέδιο τονιζόταν ότι «έγινε προσπάθεια για να μην αποδειχθεί η λειτουργία στρατιωτικής σχολής»17 στο Μπούλκες, όπως και για την απόκρυψη κάθε στοιχείου που αποδείκνυε τις αποστολές Μπουλκιωτών στην Ελλάδα.

Αναγκαία μέτρα και συμπεράσματα

Υπονομευτική δράση στο Μπούλκες υπήρξε και από την πλευρά των Γιουγκοσλάβων, βέβαια από άλλη αφετηρία, δηλαδή από εκείνη που αφορούσε το «Μακεδονικό Ζήτημα». Το σημειώνουμε δίχως να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η Γιουγκοσλαβία ήταν το κράτος που πρόσφερε τη μεγαλύτερη βοήθεια στον ΔΣΕ, σε συνεννόηση φυσικά με το ΚΚ Μπολσεβίκων.

Τα μέτρα που έπαιρνε η Κομματική Επιτροπή ήταν αναγκαία. Το πρόβλημα ήταν ότι μέσα σε αυτό το κλίμα, έφτασε στο αποκορύφωμα η καχυποψία. Εγραψε σχετικά ο Περικλής Καλοδίκης:

«Υπήρχαν εχθρικά στοιχεία που έπρεπε να καταπολεμήσουμε; Ασφαλώς υπήρχαν. Αλλά διαλέξαμε το χειρότερο δρόμο για να το πολεμήσουμε, πανικοβληθήκαμε, πάθαμε χαφιεδοφοβία».18

Επακόλουθο ήταν να συρρικνωθεί η συλλογικότητα στη λήψη των αποφάσεων. Ταυτόχρονα, με τη συγκέντρωση στο ίδιο πρόσωπο των ιδιοτήτων του Γραμματέα της Κομματικής Οργάνωσης και του προέδρου της Κοινότητας, η Κομματική Οργάνωση στην πράξη υποκαταστάθηκε από το κοινοτικό συμβούλιο, κυρίως από τον πρόεδρο της Κοινότητας. Ο ίδιος ανέλαβε και τη διεύθυνση της Υπηρεσίας Τάξης Ομάδας. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός μεταλλάχθηκε κάπως σαν έκδοση διαταγών του κομματικού οργάνου ή και του Γραμματέα.

Ως επακόλουθο διαδραματίστηκαν θλιβερά γεγονότα, όπως η εκτέλεση ακόμα και κάποιων κομμουνιστών στο Νησί του Δούναβη και η απέλαση στην Ελλάδα 96 κατοίκων του Μπούλκες, τον Απρίλη του 1946.

Από αυτά τα γεγονότα ο μόνος ζημιωμένος ήταν το ΚΚΕ. Και όπως έγραψε σε έκθεσή του ο Περικλής Καλοδίκης, «...μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσαν να την κάνουν εχθροί του Κόμματος».19

Στα τέλη Αυγούστου 1949 έφυγαν από το Μπούλκες 1.200 άτομα, που μεταφέρθηκαν στα σύνορα της Ουγγαρίας. Το πρώτο 15ήμερο του Σεπτέμβρη μετακινήθηκαν και οι υπόλοιποι στην Τσεχοσλοβακία, μέσω Ουγγαρίας, πλην 800 περίπου μελών της Κοινότητας, που θέλησαν να μείνουν στη Γιουγκοσλαβία20.

Κρίνουμε την ιστορία του Μπούλκες με βάση τις συνθήκες που επικρατούσαν. Πρέπει να πάρουμε οπωσδήποτε υπόψη μας τις τότε συνθήκες και να μην κρίνουμε τα γεγονότα εκ του ασφαλούς ή παραγνωρίζοντας τη σκληρότητα της ταξικής πάλης. Ακόμα περισσότερο, δεν παραγνωρίζουμε ότι στην τότε σύγκρουση το δίκιο βρισκόταν με το μέρος των αγωνιστών του Μπούλκες, του ΔΣΕ, του ΚΚΕ.

Η ταξική πάλη συνεχίζεται, η αστική εξουσία δεν αλλάζει

Αυτά είναι τα κύρια που κρατάμε, δίχως να θεωρούμε ότι όλα τα λάθη ήταν αναπόφευκτα. Κρατάμε ένα ακόμα βασικό δίδαγμα που επισημαίνεται σε μια σειρά τελευταίες συνεδριακές Αποφάσεις του ΚΚΕ και σε άλλα ντοκουμέντα του: Την ανάγκη να επιδιώκεται η μεγαλύτερη δυνατή συλλογική λειτουργία των κομματικών οργάνων σε οποιεσδήποτε συνθήκες, να εκδηλώνεται στην πράξη η κριτική και η αυτοκριτική στάση των στελεχών του, η έγκαιρη διόρθωση λαθών, η σεμνή και ανιδιοτελής προσφορά.

Η ταξική πάλη συνεχίζεται. Μάλιστα, οι σημερινές συνθήκες, διεθνείς και εσωτερικές, μέσα στις οποίες παλεύει το ΚΚΕ, από μια σειρά απόψεις είναι ακόμα πιο δύσκολες από την περίοδο που συζητάμε. Το κύριο χαρακτηριστικό των σημερινών συνθηκών είναι η ολοσχερής ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων υπέρ του καπιταλισμού, ως αποτέλεσμα της αντεπανάστασης που συντελέστηκε στη Σοβιετική Ενωση και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης εδώ και περίπου 30 χρόνια. Είναι η γενικότερη υποχώρηση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, στο μεγαλύτερο μέρος του οποίου κυριαρχεί ο οπορτουνισμός και η σοσιαλδημοκρατικοποίηση σειράς ΚΚ. Είναι η υποχώρηση της ταξικής πάλης και η αναγόρευση της αστικής νομιμότητας σε υπέρτατο αγαθό. Κατά την αστική και οπορτουνιστική προπαγάνδα, όλα αρχίζουν και τελειώνουν εδώ, στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στόχος τους είναι να ματαιώσουν το αναπόφευκτο: Την ανατροπή του καπιταλισμού και το θρίαμβο του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

Οι άνθρωποι που τοποθετούνται με την πλευρά των εργατικών συμφερόντων δεν μπορούν παρά να διακρίνουν ότι με το πέπλο που φοράει το κράτος, της δήθεν ελευθερίας, της δήθεν δημοκρατίας, της δήθεν προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, κρύβει τον ταξικό χαρακτήρα του ως κράτους καπιταλιστικού. Το σημερινό κράτος σε τίποτα δεν έχει αλλάξει την ουσία του από το αστικό κράτος της περιόδου του Μπούλκες. Κι αυτό ισχύει, όποιο κόμμα από το πολιτικό προσωπικό του κεφαλαίου και αν βρίσκεται στη διακυβέρνηση. Η μορφή άσκησης της αστικής εξουσίας αλλάζει, ως αποτέλεσμα των κάθε φορά αστικών αναγκών, αλλά και της πίεσης που ασκεί η πάλη του λαϊκού κινήματος, που σωστά κάνει και παλεύει για περισσότερες ελευθερίες και δημοκρατικά δικαιώματα. Ομως, το περιεχόμενο και οι στόχοι της αστικής εξουσίας μένουν οι ίδιοι. Αυτό το τελευταίο συνυπολόγισε το ΚΚΕ για τον καθορισμό της αυτοτελούς πάλης που διεξάγει.

Σημειώσεις:

1. Στο Τέτοβο οργανώθηκαν εκλέγοντας επιτροπή, ενώ εξέδιδαν εφημεριδούλα με τον τίτλο «Φωνή της Ομάδας», ως «Οργανο Ομάδας Συμβίωσης Λαϊκών Αγωνιστών». (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 89741, Εφημ. «Φωνή της Ομάδας» 1945/05/01, αρ. 4. Οργανο της Ομάδας Συμβίωσης Λαϊκών Αγωνιστών - ΟΣΛΑ).

2.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 121878, «Εκθεση Δράσης του Γραφείου της ομάδας των Ελλήνων Λαϊκών Αγωνιστών που κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία (Φλεβάρης 1945 - Οκτώβρης 1945)», σελ. 1-5.

3. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 162748, «Απόφαση της Α' Συνδιάσκεψης της Κομματικής Οργάνωσης των Ελλήνων Κομμουνιστών Μπούλκες», σελ. 1.

4.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 531959, «Εκθεση του Μιχάλη Πεκτασίδη στον Γιάννη Ιωαννίδη για τη μεταφορά αγωνιστών μέσω Αλβανίας στο Μπούλκες», 21/10/1945.

5. Οι πρόσφυγες στο Ρουμπίκ εξέδιδαν το φύλλο της ομάδας με τον τίτλο «ΕΝΟΤΗΤΑ» (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 253670, Εφημ. «Ενότητα» 1950/03/08, αρ. 9, Οργανο της Ομάδας Συμβίωσης Ελλήνων Δημοκρατών του Ρουμπίκ).

6. Το πρώτο Κομματικό Γραφείο αποτελούσαν 16 μέλη: «...ένα έκαστον μέλος της Γραμματείας καθοδηγεί δύο ή τρεις τομείς δουλειάς...». (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 25486, Εκθεση Οργανωτικής διάρθρωσης της Ομάδας Συμβίωσης Λαϊκών Αγωνιστών - ΟΣΛΑ, που βρίσκεται στο Μπούλκες, σελ. 1).

7. Χρήστου Καινούργιου (Βρασίδα), «Στα στρατόπεδα Ρουμπίκ και Μπούλκες», εκδ. «Ιωλκός», Αθήνα, 1991, σελ. 71. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 121878, σελ. 6.

8. Χρήστου Καινούργιου (Βρασίδα), «Στα στρατόπεδα Ρουμπίκ και Μπούλκες», εκδ. «Ιωλκός», Αθήνα, 1991, σελ. 223-224.

9. Αλέκος Κουτσούκαλης, «Το χρονικό μιας τραγωδίας 1945-1949», εκδ. «Ιωλκός», Αθήνα, 2004, σελ. 123-124.

10. Χρήστου Καινούργιου (Βρασίδα), «Στα στρατόπεδα Ρουμπίκ και Μπούλκες», εκδ. «Ιωλκός», Αθήνα, 1991, σελ. 93-94.

11. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 121878, «Εκθεση δράσης του Γραφείου της Ομάδας των Ελλήνων Λαϊκών Αγωνιστών που κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία Φλεβάρης 1945 - Οκτώβρης 1945».

12.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 55049, σελ. 1.

13. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 251086, «Εισήγηση του σ. Οδυσσέα (Μπάστη) στην Ολομέλεια του Γραφείου της Κομμ. Επιτροπής», 18/3/47, χειρόγραφο 11 σελίδων.

14. Πρόκειται για το έγγραφο που αναφέρονται οι «Μαρτυρικές καταθέσεις των: 1. Αννίβα ή Φώτη Κοντοπάνου - Ηπειρος. 2. Γάτσιου ή Γούλα - Ηπειρος. 3. Μαντζουράνη Χρίστου - Εβρος. 4. Ζάχου Θωμά - Ηπειρος. 5. Ζώη Χρίστου - Ηπειρος. 6. Τόλια Κλέωνα - Σέρρες. 7. Ζαφείρη Γιώργου λιπ(οτάκτη) - Ηπειρος. 8. Σαβαλάκη Ευθυμίου λιπ(οτάκτη) - Εβρος. 9. Καμπάς Αθανάσιος (...) Γουμένισσα». (Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 251086, «Εισήγηση του σ. Οδυσσέα (Μπάστη) στην Ολομέλεια του Γραφείου της Κομμ. Επιτροπής», 18/3/47, χειρόγραφο 11 σελίδων, σελ. 2).

15. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 251086, «Εισήγηση του σ. Οδυσσέα (Μπάστη) στην Ολομέλεια του Γραφείου της Κομμ. Επιτροπής», 18/3/47, χειρόγραφο 11 σελίδων, σελ. 6.

16.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 251086, «Εισήγηση του σ. Οδυσσέα (Μπάστη) στην Ολομέλεια του Γραφείου της Κομμ. Επιτροπής», 18/3/47, χειρόγραφο 11 σελίδων, σελ. 1.

17.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 251086, «Εισήγηση του σ. Οδυσσέα (Μπάστη) στην Ολομέλεια του Γραφείου της Κομμ. Επιτροπής», 18/3/47, χειρόγραφο 11 σελίδων, σελ. 7.

18.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 54892, «Εκθεση Π. Καλοδίκη Για την επιτροπή Μπούλκες», 16/12/50, σελ. 4.

19.Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 54892, «Εκθεση Π. Καλοδίκη Για την Επιτροπή Μπούλκες», 16/12/50, σελ. 4.

20.Μίλαν Ρίστοβιτς, «Το πείραμα Μπούλκες», εκδ. «Αφοί Κυριακίδη», Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 100-105.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ