Μια αφορμή για να ανανεώσει τους ...όρκους πίστης στην ισότητα των φύλων βρήκε η ΕΕ στην Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας. «Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ενωση στέκεται στο πλευρό των γυναικών στην Ευρώπη και σ' ολόκληρο τον κόσμο, όπως άλλωστε έκανε από τη στιγμή της σύστασής της», διακήρυξαν σε κοινή τους δήλωση για την 8η Μάρτη οι Ευρωπαίοι επίτροποι. «Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να περάσουν δεκαετίες για να επιτευχθεί πραγματική ισότητα των φύλων στην Ευρώπη», ανέφερε αντίστοιχα το Ευρωκοινοβούλιο στο ψήφισμα που υιοθέτησε. Μεγαλόστομες διακηρύξεις και δεσμεύσεις όπως οι παραπάνω, γίνονται την ίδια στιγμή που τα ποσοστά της ανεργίας και της φτώχειας καταγράφονται αυξημένα, οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις επεκτείνονται, ο ελεύθερος χρόνος για τις εργαζόμενες, ιδιαίτερα αν είναι και μητέρες, εξαφανίζεται.

Ανάμεσα στα λόγια και τα έργα της ΕΕ, όμως, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα αντίφαση. Οταν οι «Ευρωπαίοι εταίροι» εξαγγέλλουν στόχους για την «ισότητα», θέτουν στην πραγματικότητα στόχους για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και των ευρωπαϊκών μονοπωλίων. Οταν στρέφουν την προσοχή τους στις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, ενδιαφέρονται για την ενίσχυση της λεγόμενης «κοινωνικής συνοχής», δηλαδή για τη διαχείριση των προβλημάτων που προκαλεί η πολιτική που αποφασίζουν και υλοποιούν με κριτήριο την ενίσχυση των επιχειρηματικών ομίλων. Οταν διαφημίζουν την προσήλωση των ευρωενωσιακών Συνθηκών και Συμβάσεων στην αρχή της ισότητας, επιδιώκουν να παρουσιαστούν στις εργαζόμενες γυναίκες ως μια δύναμη που μπορεί να εγγυηθεί την ισότητα, την ίδια στιγμή που ισοπεδώνουν τα δικαιώματά τους. Ειδικά όσον αφορά τη φιλοτέχνηση του «καλού προφίλ» της ΕΕ στις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους της χώρας μας, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τη δική του συμβολή, με τα κυβερνητικά στελέχη να έχουν αναλάβει το ρόλο των υπερασπιστών του «ευρωπαϊκού κεκτημένου».

Στην ετήσια έκθεση για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, που δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καταγράφονται τόσο η πρόοδος όσο και οι καθυστερήσεις σχετικά με τους στόχους για την αύξηση της γυναικείας συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό. Η απασχόληση των γυναικών στην ΕΕ άγγιξε το υψηλότερο ποσοστό της κατά το τρίτο τρίμηνο του 2016, φτάνοντας το 65,5%. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπολείπεται από το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών, το οποίο για το ίδιο τρίμηνο υπολογίστηκε σε 77,4%. Ασφαλώς ο ευρωπαϊκός μέσος όρος περιλαμβάνει σημαντικές αποκλίσεις ανάμεσα στα διαφορετικά κράτη - μέλη. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα τα ποσοστά απασχόλησης την ίδια περίοδο ήταν 48% για τις γυναίκες και 67% για τους άνδρες.

Η «μείωση» στην ψαλίδα που αφορά τα ποσοστά της απασχόλησης ανάμεσα στα δύο φύλα, προήλθε κυρίως από την αύξηση των εργαζόμενων γυναικών στην ηλικιακή ομάδα 50 - 64 ετών. Συγκεκριμένα, από το 2010 έως το 2016, η διαφορά στα ποσοστά απασχόλησης ανδρών και γυναικών της προαναφερόμενης ηλικιακής ομάδας μειώθηκε από 14,9% σε 12,8%, κατά τι περισσότερο από 2 ποσοστιαίες μονάδες. Το ίδιο διάστημα, οι διαφορές μειώθηκαν πολύ λιγότερο στις ηλικιακές ομάδες 25 - 49 ετών (από 13,2% σε 12,1%) και 20 - 14 ετών (από 7,2% σε 6%).

Με άλλα λόγια, οι πολιτικές ΕΕ και κυβερνήσεων που κατάργησαν τα μειωμένα ηλικιακά όρια για τη συνταξιοδότηση των γυναικών και αύξησαν την ηλικία συνταξιοδότησης για όλους, άνδρες και γυναίκες, αναδεικνύονται σε βασικό μοχλό που κίνησε την «πρόοδο» όσον αφορά τους στόχους για την απασχόληση των γυναικών. Μέσα από τα μέτρα, με τα οποία προωθούνται η «ενεργός γήρανση» και η παράταση του εργάσιμου βίου, καθώς και η μετατροπή των συντάξεων σε επιδόματα φτώχειας, μειώνεται η «ψαλίδα» μεταξύ ανδρών και γυναικών, σε βάρος και των δύο. Οι γυναίκες στην ΕΕ είναι αναγκασμένες να εργάζονται για περισσότερα χρόνια, είτε γιατί δεν μπορούν να συνταξιοδοτηθούν είτε γιατί οι συντάξεις που λαμβάνουν είναι τόσο μικρές που δεν τους επιτρέπουν να αποσυρθούν από την αγορά εργασίας.

Δίπλα στην παράταση του εργάσιμου βίου των γυναικών, η ανεργία και η υποαπασχόληση συμπληρώνουν το τοπίο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει πως πάνω από 10,5 εκατομμύρια άνδρες και σχεδόν 9,6 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ ήταν άνεργοι (κατά το τρίτο τρίμηνο του 2016). Την ίδια στιγμή, στις χώρες με τη μεγαλύτερη ανεργία, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η Ελλάδα, οι γυναίκες καταγράφουν αυξημένα ποσοστά σε σύγκριση με τους άνδρες. «Παρά το γεγονός ότι η ανεργία έχει αρχίσει να μειώνεται σε απάντηση στη σταδιακή ανάκαμψη, πάρα πολλά άτομα που αναζητούν δουλειά εξακολουθούν να μην μπορούν να βρουν μια θέση εργασίας», αναφέρει η Επιτροπή, παραδεχόμενη πως η ανεργία θα συνοδεύει την πορεία της «ανάκαμψης».

Εκτός από τα ποσοστά της ανεργίας, οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία και στις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις. Ετσι, σύμφωνα με την Εκθεση της Επιτροπής, οι προσωρινής διάρκειας συμβάσεις εργασίας αντιπροσωπεύουν το 14,1% των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται από τις γυναίκες και το 12,9% των συμβάσεων που υπογράφονται από άνδρες. Οι εργαζόμενες πλειοψηφούν και μεταξύ όσων εργάζονται με τις λεγόμενες «συμβάσεις μηδενικών ορών» (zero hour contracts). Στο Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούν το 55% ενώ στη Φινλανδία αντιπροσωπεύουν το 57% όσων εργάζονται με τέτοιες συμβάσεις.

Μέσα από την Εκθεσή της η Επιτροπή προαναγγέλλει μια «νέα πρωτοβουλία εξισορρόπησης της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής» για τους εργαζόμενους γονείς. Η πρωτοβουλία είναι ενταγμένη στο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το τρέχον έτος και στον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Ωστόσο δεν είναι και τόσο νέα, καθώς η σχετική συζήτηση βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και δύο σχεδόν χρόνια. Ούτε είναι άσχετη με τα παραπάνω αφού η προώθηση της «ευελιξίας» στην απασχόληση βρίσκεται στο επίκεντρό της.

Τον Αύγουστο του 2015 η Επιτροπή παρουσίασε τον Οδικό Χάρτη, με τον οποίο έκανε λόγο για «μια νέα αρχή για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που συναντούν οι εργαζόμενες οικογένειες όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής». Η λογική της ίσης κατανομής των οικογενειακών ευθυνών ανάμεσα στους δύο γονείς λειτουργεί ως πρόσχημα για την προώθηση της «ευέλικτης» εργασίας, τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες.

Ανάμεσα στα παραδείγματα των «καλών πρακτικών» που έχουν υιοθετήσει ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στην παραπάνω κατεύθυνση, περιλαμβάνεται και η αλλαγή που νομοθέτησε το 2015 η γερμανική κυβέρνηση για τη γονική άδεια. Στους γονείς δίνεται η δυνατότητα να λάβουν το επίδομα που δικαιούνται μετά τη γέννηση του παιδιού τους για τέσσερις επιπλέον μήνες. Προϋπόθεση, όμως, για να γίνει αυτό είναι να δεχθούν να εργαστούν και οι δύο με μερική απασχόληση, και συγκεκριμένα με ωράριο από 25 έως 30 ώρες τη βδομάδα, για τους μήνες αυτούς. Με τον τρόπο αυτό το επίδομα των γονέων μετατρέπεται σε ένα «οικονομικό κίνητρο» για να «μοιραστούν» εξίσου τη μερική απασχόληση.

Είναι γεγονός ότι η «ισορροπία» μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, πεδίο στο οποίο εμπίπτουν και οι άδειες που αφορούν τις εργαζόμενες μητέρες και γενικότερα τους εργαζόμενους γονείς, βρίσκεται στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στόχος της σχετικής συζήτησης είναι η διαμόρφωση ενός «κοινού πλαισίου», το οποίο θα μπορεί να εγγυηθεί «ένα ανταγωνιστικό πεδίο ισότιμων όρων». Η Επιτροπή επιδιώκει να ρυθμίσει θέματα όπως η χρονική διάρκεια των αδειών και το ύψος της αποζημίωσης των εργαζομένων που θα κάνουν χρήση τους, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο επίκεντρο του προβληματισμού τους βρίσκεται η ανάγκη οι σχετικές ρυθμίσεις να μη θέτουν σε «μειονεκτική» θέση τις επιχειρήσεις μιας χώρας έναντι των ανταγωνιστών τους σε άλλα κράτη.

Οι προβληματισμοί των «Ευρωπαίων εταίρων» μπορεί και πρέπει να διαβαστούν αντίστροφα από τις εργαζόμενες. Οι δικές τους ανάγκες δεν έχουν να κάνουν με τη θέσπιση ενός ελάχιστου επιπέδου δικαιωμάτων. Ακόμα κι αν μπορούσε προσωρινά να συμφωνηθεί ένα τέτοιο ελάχιστο επίπεδο στο πλαίσιο του διαρκούς ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρηματικών ομίλων, το μόνο αποτέλεσμα στο οποίο αυτό θα οδηγήσει είναι το «ψαλίδισμα» όποιου δικαιώματος ή παροχής θεωρείται μειονέκτημα και βαρίδι στην ανταγωνιστικότητα.

Οι ανάγκες των γυναικών στη μόνιμη και σταθερή δουλειά με εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, στη μητρότητα, στη συνταξιοδότηση, στον ελεύθερο χρόνο, μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Για να γίνει πράξη απαιτείται η γενική μείωση του εργάσιμου χρόνου, η κατοχύρωση σύγχρονων εργατικών δικαιωμάτων, η κατάργηση της ευέλικτης εργασίας, η δημιουργία και λειτουργία δημόσιων και δωρεάν κοινωνικών υπηρεσιών για τις ανάγκες της οικογένειας, των παιδιών και των ηλικιωμένων μελών της. Απαιτούνται, δηλαδή, αλλαγές που δεν βρίσκονται απλά έξω από όσα επεξεργάζεται η ΕΕ αλλά κινούνται σε αντίθετη κατεύθυνση από την πολιτική της.