Ψάξε για σχολείο, άστεγε!

Προμηθέψου γνώση, παγωμένε!

Πεινασμένε, άρπαξε το βιβλίο: είναι ένα όπλο.

Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία.

(Μπέρτολτ Μπρεχτ)

Δεν «κομίζουμε γλαύκας» αν πούμε ότι οι αναδιαρθρώσεις έχουν ως βασικό στόχο τους τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου, τη μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης και την ιδεολογική χειραγώγηση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Ασφαλώς, δεν περιμένουμε από τους εκπροσώπους της αστικής τάξης να μας φανερώσουν αυτές τις αλήθειες. Στο χώρο της Παιδείας, ειδικότερα, τα δήθεν πρωτοποριακά περί ευέλικτων ζωνών, αξιολόγησης, σύνδεσης σχολείων και πανεπιστημίων με τις ανάγκες της «κοινωνίας», ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων κ.ά., θα πρέπει να «εκλαϊκευτούν» αλλά και να «εντυπωσιάσουν», κλεισμένα μέσα σε απαστράπτουσες θεωρητικές ενδυμασίες, ώστε να πειστούμε και να γίνουμε κοινωνοί των όποιων αλλαγών. Αυτές οι ενδυμασίες θα προσδώσουν, υποτίθεται, επιστημονική επάρκεια και στήριξη στις επιχειρούμενες αλλαγές. Με «κύρος» που θα αποκτήσουν έτσι, θα κάνουν όλες αυτές τις αλλαγές, «αλώβητες» στην κριτική «άσχετων» ή «μονόχνοτων» ανθρώπων και «ξεπερασμένων» ιδεολογικά σχημάτων. Αξίζει, λοιπόν, να δούμε το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι προπαγανδιστές και οι κάθε είδους απολογητές αυτών των αλλαγών.

Ενα από τα βασικότερα ιδεολογήματα που πλασάρεται με μεγάλη συχνότητα είναι αυτό της κοινωνίας της γνώσης και της πληροφορίας που σχετίζεται με τη σειρά του με τη λεγόμενη μεταβιομηχανική κοινωνία και την έννοια της μετανεωτερικότητας. Ας κάνουμε μια επισκόπηση αυτών των εννοιών.

Ξεκινώντας από την έννοια της μεταβιομηχανικής κοινωνίας διακρίνουμε μια αγωνιώδη προσπάθεια να αποχαρακτηριστεί η εποχή μας ως εποχή του ιμπεριαλισμού ή εν πάση περιπτώσει να της αποδοθούν νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Τίποτα δεν πρέπει να μας θυμίζει κάτι τέτοιο. Η «νέα» κοινωνία, μέσα στην οποία ζούμε, χαρακτηρίζεται συχνά από τεχνοειδυλλιακές απόψεις. Οι νέες τεχνολογίες αποθεώνονται και υποστηρίζεται ότι θα αποτελέσουν το «φάρμακο διά πάσαν νόσον». Η βιομηχανία παρουσιάζεται θνήσκουσα και τη θέση της παραγωγής αγαθών παίρνει η παραγωγή της πληροφορίας («αποϋλοποίηση» της παραγωγής). Μαζί με την κυριαρχία της πληροφορίας «καταργείται» και η εργατική τάξη, αφού -σύμφωνα πάντα με αυτά τα ιδεολογήματα - καταργούνται οι χειρώνακτες εργάτες. Μια τέτοια θεώρηση των πραγμάτων δεν είναι νέα. Βρίσκουμε τις ρίζες της δεκαετίες πριν (ακόμα και από τη δεκαετία του '60). Χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων θεωρητικών αναφορών αποτέλεσαν στο παρελθόν οι σκέψεις των Αλβιν Τόφλερ, Αντρέ Γκορζ, Ζμπίκνιου Μπρζεζίνσκι, Ντανιέλ Μπελ κ.ά., ενώ στη σύγχρονη εποχή αντίστοιχες περιπτώσεις αποτελούν οι Τζέρεμι Ρίφκιν, Ζαν Μποντριγιάρ, Πέτερ Ντράκερ, Καστέλ και Καρνό κ.ά.¹

Παραθέτουμε μερικά μόνο αποσπάσματα για να γίνει περισσότερο κατανοητό το σκεπτικό που ανέπτυξαν αστοί και οπορτουνιστές θεωρητικοί, προκειμένου να μας πείσουν για το χαρακτήρα αυτής της «νέας» εποχής. Ο «γκουρού» του «Τρίτου Κύματος» έγραφε: «αυτός... ο πολιτισμός στο σύνολό του (σ.σ. εννοεί τη βιομηχανική πραγματικότητα), μαζί με τους θεσμούς, τις τεχνολογίες και την κουλτούρα του, αποσυντίθεται σήμερα κάτω από χιονοστιβάδα αλλαγής καθώς το Τρίτο Κύμα (σ.σ. εννοεί τις τρέχουσες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές) με τη σειρά του, απλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ζούμε την τελική, ανεπανόρθωτη κρίση της βιομηχανοποίησης. Καθώς η βιομηχανική εποχή περνά στην ιστορία, μια νέα εποχή γεννιέται»² (η υπογράμμιση δική μας).

Ο Πέτερ Ντράκερ, για να μην αφήσει καμία αμφιβολία για τη «νέα» κοινωνία στην οποία ζούμε, συμπληρώνει ότι «η νέα κοινωνία - που είναι ήδη παρούσα - είναι η μετακαπιταλιστική κοινωνία. Η νέα αυτή κοινωνία θα χρησιμοποιήσει σίγουρα - ας το επαναλάβουμε - την ελεύθερη αγορά ως το μοναδικό δοκιμασμένο μηχανισμό οικονομικής ολοκλήρωσης. Δε θα είναι μια «αντικαπιταλιστική» κοινωνία. Δε θα είναι καν μια μη - καπιταλιστική κοινωνία - το μόνο που δεν είναι η επόμενη κοινωνία είναι μια μαρξιστική κοινωνία»³ (η υπογράμμιση δική μας).

Συνέπεια όλων αυτών των εξελίξεων θα είναι ούτε λίγο ούτε πολύ η εξαφάνιση της εργατικής τάξης και της ταξικής πάλης: «...πάνω από έναν αιώνα, η ιδέα του προλεταριάτου κατόρθωσε να κρύβει μια πραγματικότητα. Αυτή η ιδέα είναι σήμερα τόσο ξεπερασμένη όσο και το ίδιο το προλεταριάτο, γιατί στη θέση του συλλογικού παραγωγικού εργάτη γεννιέται μια μη τάξη μη-εργατών, που προεικονίζουν, μέσα στους κόλπους της σημερινής μια μη-κοινωνία, όπου οι τάξεις θα καταργηθούν μαζί με την ίδια την εργασία και όλες τις μορφές κυριαρχίας...»⁴ (οι υπογραμμίσεις δικές μας).

Τελικά, το μεταμοντερνικό σύστημα θεώρησης αρνείται την ύπαρξη νομοτελειών. Την ύπαρξη αλήθειας. Δεν πιστεύει στις μεγάλες «εξιστορήσεις» ή «αφηγήσεις», όπως χαρακτηρίζει και το Μαρξισμό και απορρίπτει αναλύσεις που χρησιμοποιούν τη φράση «σε τελική ανάλυση». Εδώ όμως και η μεγάλη αδυναμία του μεταμοντέρνου ρεύματος. Αν δεν υπάρχουν μεγάλες «αφηγήσεις», όπως διαπιστώνει, τότε υπάρχει μια άλυτη λογική αντίφαση: οι «αφηγήσεις» εξοβελίζονται αφού δεν αντιστοιχούν σε κάποια αλήθεια, ενώ οι μεταμοντέρνοι κάνουν ακριβώς αυτήν την απόρριψη ως μια άλλη «αφήγηση», διεκδικώντας τη δική τους αλήθεια!

Νομίζουμε ότι τα παραπάνω αποσπάσματα και σχόλια είναι αρκετά, ώστε να δοθεί μια γεύση για το ιδεολόγημα της «νέας» αυτής κοινωνίας, που δεν είναι ή δε θα είναι μια καπιταλιστική κοινωνία, αλλά μετακαπιταλιστική. Σε αυτή λοιπόν τη μεταβιομηχανική - μετακαπιταλιστική κοινωνία, στην οποία «δε θα υπάρχουν τάξεις», αλλά ούτε και «μορφές κυριαρχίας», σύμφωνα με κάποιους «λαμπρούς» αστούς θεωρητικούς: α) θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε ώστε να προσαρμοστούμε στις νέες απαιτήσεις, β) οι απαιτήσεις αυτές μεταλλάσσονται ταχέως και ταχεία θα πρέπει να είναι και η προσαρμογή των εργαζομένων, γ) η προετοιμασία μας αυτή δε θα έχει σχέση με πολιτική και ιδεολογία, αφού πρόκειται περίπου για μια ουδέτερη κοινωνία και άρα για μια αποϊδεολογικοποιημένη διαδικασία και δ) μεγάλο μέρος της προετοιμασίας μας πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα στο χώρο της Παιδείας.⁵

(Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τεύχος 2 2007).

Σημειώσεις:

1. Για μια πιο ολοκληρωμένη κριτική αυτών των απόψεων προτείνουμε για παραπέρα μελέτη τα παρακάτω κείμενα: α) Νικολαΐδου Ρίτα, «Η αντιεκπαιδευτική πολιτική και το ιδεολόγημα της «κοινωνίας της γνώσης»», ΚΟΜΕΠ τ. 1, 2000, β) Παπαδόπουλου Μάκη, «Για την επίδραση των νέων τεχνολογιών και της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης στην κατάσταση της εργατικής τάξης» στο: «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», γ) Σαχναζάροφ Γκεόρκι, «Το φιάσκο της μελλοντολογίας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1987.

2. Τόφλερ Αλβιν, «Το Τρίτο Κύμα», σελ. 146, εκδ. «Κάκτος», 1982.

3. Ντράκερ Πέτερ, «Η Μετακαπιταλιστική Κοινωνία», σελ.13, εκδ. «Gutenberg», 1996.

4. Γκορζ Αντρέ, «Αντίο Προλεταριάτο», σελ. 101, εκδ. «Νέα Σκέψη», 1986.

5. Θα πρέπει βέβαια να διευκρινίσουμε ότι όλα αυτά τα ιδεολογικά σχήματα δεν είναι απόρροια μιας θεωρητικής δουλιάς κάποιων διανοητών αστών, έτσι γενικά και αόριστα. Πρόκειται για ιδεολογικές φόρμουλες που εξυπηρετούν ή και προετοιμάζουν οικονομικές αλλαγές και επιδιώξεις του κεφαλαίου. Κάνουμε αυτήν τη διευκρίνιση για να υπογραμμίσουμε τον κυρίαρχο ρόλο της βάσης επί του εποικοδομήματος και έτσι να μη φανεί η δημιουργία τέτοιων σχημάτων ως μια αντιδιαλεκτική διαδικασία.