ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ 4ΣΕΛΙΔΟ «ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗ»:
Συνέντευξη με τον Νίκο Διασάκο, μέλος του Γραφείου της ΕΠ της ΚΟ Πελοποννήσου του ΚΚΕ
-- Μέχρι στιγμής, μετά το δεύτερο «κλείσιμο», η ΚΟ Πελοποννήσου έχει φτάσει σε ποσοστό κάλυψης στο 47,14%, κάνοντας μια πολύ ικανοποιητική εκκίνηση, που τη φέρνει στη δεύτερη θέση μετά το τρίτο «κλείσιμο». Τι μέτρα πήρε η Οργάνωση για την επιτυχημένη εκκίνηση της μάχης και συνολικότερα;
-- Η επιτυχία ή η αποτυχία σε μια δύσκολη μάχη όπως αυτή της Οικονομικής Εξόρμησης καθορίζεται πρώτα απ' όλα από την καλή και έγκαιρη προετοιμασία σε όλη την κλίμακα του Κόμματος, από την ΕΠ μέχρι τις ΚΟΒ και τις συσκέψεις με τους οπαδούς. Το πιο κρίσιμο, όμως, στην προετοιμασία, που έτσι κι αλλιώς είναι κομβική, είναι η συζήτηση στις Κομματικές Οργανώσεις Βάσεις. Το κάθε κομματικό μέλος, είτε έχει κάποια χρέωση είτε όχι, πρέπει να αναλάβει μερίδιο ευθύνης που θα καθιστά δική του υπόθεση την προσπάθεια για την κάλυψη του πλάνου. Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητη η καλή συνεργασία του Γραμματέα της ΚΟΒ με όλους τους συντρόφους και με όσο γίνεται περισσότερους οπαδούς. Σε ΚΟΒ που η προετοιμασία περιορίστηκε στη Γενική Συνέλευση, έλειψε η ζωντάνια και η ευρηματικότητα και συνήθως δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τη συνολική πορεία της Κομματικής Οργάνωσης. Χαρακτηριστικό της αποτελεσματικότητας αυτής της μεθόδου είναι ότι οι περισσότερες ΚΟΒ ανέβασαν τα πλάνα τους στη ΓΣ και μάλιστα πολύ επάνω από τις προτάσεις των Τομεακών Επιτροπών.
Πέρα, όμως, από τον «οργανοτεχνικό» σχεδιασμό, βασικό τμήμα της προετοιμασίας, αλλά και της καθημερινής προσπάθειας, είναι ο καλός ιδεολογικός και πολιτικός εξοπλισμός, μιας και αντικειμενικά, ερχόμαστε σε επαφή με εκατοντάδες και χιλιάδες εργαζόμενους στους οποίους απευθυνόμαστε για οικονομική ενίσχυση. Μόνο αν ο κάθε σύντροφος πατάει γερά στα πόδια του, μπορεί θαρρετά να απευθυνθεί σ' αυτό τον κόσμο χωρίς ταλαντεύσεις και δισταγμούς. Και εδώ είναι φανερή η συμβολή του «Ριζοσπάστη», σαν αναντικατάστατο καθημερινό καθοδηγητικό εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας.Τέλος, η μόνιμη ενασχόληση με τα οικονομικά του Κόμματος, η συνεχής διερεύνηση από τις ΚΟ όλο το χρόνο, μορφών - πέραν των συνδρομών των κομματικών μελών και των οπαδών - που θα αφήνουν έσοδα στο Κόμμα, με εκδηλώσεις, γλέντια, συνεστιάσεις, εκδόσεις, άλλες δραστηριότητες, βοηθάει να ανοίγει ο κύκλος που απευθυνόμαστε, βοηθάει στην ανταπόκριση πλατιών λαϊκών στρωμάτων στο κάλεσμα για οικονομική ενίσχυση του ΚΚΕ, αλλά και δημιουργεί μαχητικό κλίμα στις κομματικές δυνάμεις.
-- Το λαϊκό εισόδημα έχει δεχτεί σοβαρά πλήγματα τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα, η ανεργία είναι τεράστια. Αυτές οι δυσκολίες πώς εκφράζονται στην οικονομική δουλειά και πώς μπορεί να μειωθεί η επίδρασή τους;
-- Στην Πελοπόννησο ο λαός μας, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες τις σύγχρονης Ιστορίας, σε συνθήκες με ανείπωτη δυστυχία, φτώχεια και πείνα και σε βαθιά παρανομία και άγριο κυνηγητό ενάντια στους κομμουνιστές, κράτησε το Κόμμα ψηλά, το στήριξε και όχι μόνο οικονομικά, αλλά και με τη ζωή του. Πάνω από εφτά χιλιάδες είναι οι νεκροί αγωνιστές στην Πελοπόννησο τη δεκαετία του '40. Οι δεσμοί αίματος δεν χάνονται. Το κυριότερο όμως είναι πως αυτό το ιστορικό παράδειγμα της αμφισβήτησης της εξουσίας της αστικής τάξης και τις διεκδίκησης της νέας εξουσίας από τον ένοπλο λαό προβάλλει σαν φάρος, που ξεπερνάει το στενό οικογενειακό κύκλο και δείχνει το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει συνολικά η εργατική τάξη, το μόνο δρόμο που τρομάζει τους αστούς, το μόνο που μπορεί να έχει αποτέλεσμα για το λαό. Αυτή η εμπειρία και η ανάγκη μάς αναγκάζει να απευθυνόμαστε, χωρίς μισόλογα, σε εκατοντάδες εργαζόμενους, κάνοντας συνεχώς μεγαλύτερο άνοιγμα σε νέους χώρους, σε νέους ανθρώπους, τονίζοντας την ανάγκη να υπάρχει σε αυτές τις συνθήκες ισχυρό ΚΚΕ και οικονομικά και οργανωτικά.
Ετσι, λοιπόν, η ενασχόληση με την Ιστορία του Κόμματος, κάτω από αυτό το φόντο, είναι συστατικό στοιχείο της προσπάθειάς μας στην Πελοπόννησο.
Τα μνημεία και οι εκδηλώσεις για το Στρατοδικείο της Τρίπολης, το Λαϊκό Διδασκαλείο Τροπαίων, για την Αθηνά Μπενέκου στη Ζούπενα, τον Κώστα Ξυδέα στη Σαϊδώνα κ.ά., οι εκδόσεις της ΕΠ για το Λαϊκό Διδασκαλείο και για το Στρατοδικείο, ανέδειξαν και μια άλλη πλευρά: εκατοντάδες εθελοντικά «κόκκινα μεροκάματα», χιλιάδες ευρώ σε είδος και σε προσφορές, ιστορικά ντοκουμέντα νεκρών μαχητών που παραδίδουν οι οικογένειες στο Κόμμα, και μάλιστα από κόσμο που πολλές φορές ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με την Ιστορία του επαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα. Ολη αυτή η δραστηριότητα που αναπτύσσεται στην Πελοπόννησο, γύρω από την Ιστορία μας, δημιουργεί κλήμα μαχητικής στάσης στην αντιμετώπιση των οικονομικών του Κόμματος.
Αυτή την περίοδο απευθυνόμαστε πλατιά στο λαό όλου του Μοριά, ζητώντας να στηρίξει την προσπάθεια που κάνουμε για κατασκευή κεντρικού μνημείου της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ στον Ταΰγετο. Το μνημείο θα είναι αντάξιο της Ιστορίας του ένοπλου λαϊκού μας κινήματος στην Πελοπόννησο. Ηδη υπάρχει στις Οργανώσεις και έχει αρχίσει η διακίνηση της σχετικής καλαίσθητης κάρτας με τη μακέτα του μνημείου, που σηματοδοτεί την έναρξη αυτής της προσπάθειας.
-- Πώς αξιοποιείται η άμιλλα ανάμεσα στις Οργανώσεις και με ποια κριτήρια - δείκτες διεξάγεται;
-- Με την ευκαιρία αυτή, δημοσιοποιούμε κάλεσμα της Επιτροπής Περιοχής Πελοποννήσου προς την Οργάνωση της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης σε κομμουνιστικό συναγωνισμό, βάσει του καλέσματος και των δεικτών της ΚΕ, ενώ παράλληλα δηλώνουμε έτοιμοι να διεκδικήσουμε την 1η θέση και στη φετινή άμιλλα.
Η άμιλλα μεταξύ των Οργανώσεων δίνει παλμό και διαμορφώνει κλίμα ενθουσιασμού και μαχητικότητας. Σε όλες τις ΤΕ το πρώτο «κλείσιμο», όπως θα είναι και το πρώτο «κλείσιμο» του Δεκέμβρη, ήταν συνδυασμένο με γλέντι και άμιλλα στα γραφεία τους.
Είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα ΚΟΒ όπως των Ιδιωτικών Υπαλλήλων Καλαμάτας και της Μεσσήνης - Μελιγαλά που ανταγωνίζονται για την «πρωτιά» στη Μεσσηνία. Τα κριτήρια της άμιλλας ανάμεσα στις ΚΟ είναι αυτά που έχει καθορίσει η ΚΕ. Εκτός από το ύψος του πλάνου, είναι και το πόσοι περισσότεροι οπαδοί θα χρεωθούν με κουπόνια και θα δραστηριοποιηθούν ενεργά, πόσα κομματικά μέλη θα δώσουν «κόκκινα μεροκάματα», σε πόσους εργαζόμενους και λαϊκό κόσμο απευθυνθήκαμε.
-- Η Οικονομική Εξόρμηση διεξάγεται σε μια περίοδο που το Κόμμα, τα μέλη και οι φίλοι του δίνουν σοβαρές μάχες για την οργάνωση της λαϊκής πάλης, π.χ. ενόψει της απεργίας στις 24 Νοέμβρη και στις 8 Δεκέμβρη. Πώς συνδυάζονται αυτά τα καθήκοντα;
-- Οι κομμουνιστές στους χώρους δουλειάς, στα χωριά, στις λαϊκές γειτονιές δίνουν πρωτοπόρα τη μάχη για την οργάνωση της απεργίας, για τη συνολική οργάνωση της πάλης, έτσι ώστε να διαμορφωθούν σήμερα οι όροι που αύριο θα επιτρέψουν στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα να διεκδικήσουν την εξουσία. Στην Καλαμάτα, η οργάνωση των δύο απεργιών, οι διεργασίες σε αρκετά σωματεία για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΠΑΜΕ, μαζί με την προετοιμασία για το Συνέδριο του Εργατικού Κέντρου Καλαμάτας, για τους πρωτοπόρους κομμουνιστές δεν αποτελούν μια ακόμα δυσκολία εμπρός στο βασικό καθήκον της Οικονομικής Εξόρμησης, αλλά έναν ακόμα λόγο για ακόμα πιο μαζικό και οργανωμένο άνοιγμα σε νέο κόσμο.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα συντρόφου εργάτη στην Κόρινθο, που μέσα σε αρνητικούς συσχετισμούς παλεύει για την απεργία και τη Συνδιάσκεψη του ΠΑΜΕ στο σωματείο του και ταυτόχρονα μαζεύει και δύο - δύο ευρώ από συναδέλφους με το κουπόνι του ΚΚΕ. Στην ύπαιθρο της Πελοποννήσου οι κομμουνιστές αγρότες που δίνουν τη μάχη με το κουπόνι, ηγήθηκαν στη συγκρότηση Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων στην Πελοπόννησο, ηγούνται στον αγώνα ενάντια στα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μικρομεσαίοι αγρότες (όπως οι ελαιοπαραγωγοί που έπαθαν πανωλεθρία από το δάκο), δείχνοντας στους συναδέλφους τους ότι οι πολιτικές που ακολουθούνται τόσα χρόνια, στόχο έχουν τη γιγάντωση των επιχειρηματιών αγροτών, τη συγκέντρωση της γης και της παραγωγής και ότι η λύση είναι στα χέρια τους και στην ενίσχυση - και οικονομική - του Κόμματος της εργατικής τάξης που είναι δίπλα τους.
Η ένταση της δράσης και τα πολλά καθήκοντα που εκ των πραγμάτων μπαίνουν σε έναν κομμουνιστή, πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ευκαιρία για την προώθηση των κάθε φορά κύριων καθηκόντων, όπως είναι η κομματική οικοδόμηση αλλά και η οικονομική ενίσχυση του ΚΚΕ.
Εκδήλωση βασισμένη στην μπροσούρα του Μαρξ για τον εργάσιμο χρόνο
Ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Γρηγόρης Λιονής, μέλος της ΕΠ της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ και του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ. Το περιεχόμενό της αφορούσε τις δυνατότητες που προκύπτουν από την εξέλιξη της επιστήμης της Πληροφορικής αλλά και τις κατακτήσεις και τα δικαιώματα των εργαζομένων στις εταιρείες Πληροφορικής σήμερα. Η συζήτηση βασίστηκε στην μπροσούρα του Καρλ Μαρξ για τον εργάσιμο χρόνο, η οποία μάλιστα ανατυπώθηκε και διακινήθηκε από τα μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στους χώρους δουλειάς προετοιμάζοντας την εκδήλωση.
Στο χώρο της εκδήλωσης στήθηκαν ταμπλό με στιγμιότυπα από τους αγώνες της εργατικής τάξης στην πάλη για τα δικαιώματά της ιστορικά, τη μάχη για το 8ωρο, αλλά και από τους σύγχρονους αγώνες των ταξικών δυνάμεων στον κλάδο, του ΣΕΤΗΠ, για τις σύγχρονες ανάγκες των εργαζομένων. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης λειτούργησε και μικρή έκθεση βιβλίου με τις πρόσφατες εκδόσεις της «Σύγχρονης Εποχής» αλλά και έργα των κλασικών.
Ο Γ. Λιονής αναφέρθηκε στο μεγάλης σημασίας έργο του Μαρξ για τον εργάσιμο χρόνο, που έδωσε για πρώτη φορά ξεκάθαρη, επιστημονική απάντηση στο ποιος καθορίζει το χρόνο εργασίας και στο πώς καθορίζεται ο μισθός εργασίας, αναδεικνύοντας το μηχανισμό της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Στην ομιλία τονίστηκε ότι η συμφωνία στην οποία έρχεται ένας εργάτης με τον καπιταλιστή για να δουλέψει στην επιχείρησή του δεν είναι καθόλου μια «συμφωνία μεταξύ ίσων», αφού οι καπιταλιστές διαθέτουν τα μέσα παραγωγής και αποφασίζουν τι και πώς θα παραχθεί, ενώ οι εργάτες είναι αναγκασμένοι να πωλούν την εργατική τους δύναμη για να επιβιώσουν.
Το στέλεχος του ΚΚΕ ανέδειξε το μηχανισμό της εκμετάλλευσης, μέσα από τη συζήτηση για το μισθό και το χρόνο εργασίας. Ανέλυσε δηλαδή ότι ο χρόνος εργασίας δεν ταυτίζεται με το μισθό, αφού το κέρδος του καπιταλιστή προκύπτει από το απλήρωτο κομμάτι της εργάσιμης μέρας. Οι καπιταλιστές αξιοποιούν το γεγονός ότι το εμπόρευμα «ανθρώπινη εργατική δύναμη» είναι το μόνο που μπορεί να παράγει αξία. Προσπαθούν, από τη μία, να αποκρύψουν αυτό το μηχανισμό εκμετάλλευσης και, από την άλλη, να αυξήσουν όσο περισσότερο γίνεται το απλήρωτο κομμάτι του εργάσιμου χρόνου.
Χαρακτηριστικό για τον κλάδο είναι, επίσης, το επιχείρημα της εργοδοσίας ότι «το ωράριο είναι ελεύθερο, αρκεί να βγαίνει η δουλειά», το οποίο όμως μεταφράζεται σε ατελείωτες ώρες απλήρωτων συνήθως υπερωριών όταν πλησιάζει η προθεσμία παράδοσης του έργου (deadline), αλλά και σε προώθηση ενός προτύπου ζωής που πλασάρει τη δουλειά στην Πληροφορική ως «μεράκι» ή χόμπι, ενθαρρύνοντας τους εργαζόμενους να δουλεύουν, να διαβάζουν και να παίρνουν πιστοποιήσεις πέρα από το ωράριο της εργασίας. Τα μονοπώλια του κλάδου στην Ελλάδα πρωτοστατούν, επίσης, σε δράσεις «εταιρικής κοινωνικής ευθύνης», εθελοντισμού μέσω ΜΚΟ κ.ά., που οδηγούν στη χρήση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων υπέρ σκοπών του κεφαλαίου γενικότερα, άσχετα αν ωφελείται άμεσα η συγκεκριμένη επιχείρηση στην οποία δουλεύουν. Τα παραπάνω προστίθενται στη γενικότερη προσπάθεια του κεφαλαίου για μείωση μισθών μέσω μείωσης των εξόδων για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης, γενίκευσης της μερικής απασχόλησης κ.λπ.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η αύξηση του απλήρωτου χρόνου εργασίας είναι νομοτέλεια στον καπιταλισμό αφού ο καπιταλιστής που δεν θα επιδιώξει να αυξήσει το ποσοστό κέρδους του, θα πεταχτεί έξω από το παιχνίδι λόγω του ανταγωνισμού. Αυτός είναι και ο λόγος που ενώ υπάρχουν σήμερα τεράστιες δυνατότητες μείωσης του εργάσιμου χρόνου με ταυτόχρονη αύξηση των αποδοχών, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει.
Ο ομιλητής τόνισε ότι όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν μια θεωρητική συζήτηση, αλλά τα συναντάμε στις εταιρείες του κλάδου. Γι' αυτόν το λόγο, οι κομμουνιστές, οι φίλοι και οι οπαδοί του ΚΚΕ πρέπει να εντείνουμε τη δράση μας στις εταιρείες Πληροφορικής για να δείξουμε ότι κανένας δεν μπορεί να το παλέψει μόνος του, για να εξηγήσουμε γιατί είναι απαραίτητη σήμερα η γραμμή που χαράζει το ταξικό εργατικό κίνημα για ανάκτηση των απωλειών που είχαμε στα χρόνια της κρίσης και για σύγχρονα δικαιώματα, όπως Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας, ασφαλιστικά δικαιώματα κ.ά.
Ανέδειξε, επίσης, ότι οι αγώνες σε αυτήν τη γραμμή μπορούν να αποσπάσουν κάποιες προσωρινές νίκες, αλλά παραμένουν αμυντικοί, δεν μπορούν να σταματήσουν την επιθετικότητα του κεφαλαίου. Χρειάζεται συνολικότερη πάλη σε πολιτικό επίπεδο, ρήξη και ανατροπή του κεφαλαίου και της εξουσίας του. Είναι εφικτή σήμερα η πρόταση του ΚΚΕ για την εργατική εξουσία με μια οικονομία με επιστημονικό, κεντρικό σχεδιασμό, όπου τα μέσα παραγωγής θα ανήκουν στην κοινωνία. Ενας δρόμος ανάπτυξης που βάζει τέλος στην αναρχία στην παραγωγή και οδηγεί σε μια ορθολογική ανάπτυξη με κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες.
Για μια κοινωνία όπου δε θα ζούμε για να δουλεύουμε, «εξάρτημα στη μηχανή» τους, όπως λέει και το τραγούδι, αλλά θα δουλεύουμε για να ζούμε, αυτή είναι η κοινωνία του σοσιαλισμού - κομμουνισμού που προτείνει το ΚΚΕ.
Μετά την ομιλία, ακολούθησε πλούσια συζήτηση με τους εργαζόμενους που παρευρίσκονταν, για την ανεργία, την εργασιακή περιπλάνηση και την απάντηση των εργαζομένων. Αρκετά απασχόλησε το φαινόμενο του λεγόμενου «λογισμικού ανοιχτού κώδικα» (open source), που αξιοποιείται προπαγανδιστικά κυρίως από τον οπορτουνιστικό χώρο στην ίδια λογική με τις «σοσιαλιστικές νησίδες στον καπιταλισμό», επειδή η βάση αυτών των προγραμμάτων είναι διαθέσιμη για επεξεργασία και χρήση. Ομως, σε τελευταία ανάλυση, ο τεράστιος όγκος ωρών απλήρωτης δουλειάς εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων καταλήγει να αξιοποιείται κατά κύριο λόγο στην ανάπτυξη λογισμικού που ανήκει σε μεγάλα μονοπώλια. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα με το λειτουργικό σύστημα για κινητά Android, του γνωστού μονοπωλίου της «Google», που βασίστηκε σε υπάρχον λογισμικό ανοιχτού κώδικα.
Η συζήτηση στάθηκε και στο κυνήγι της «καινοτομίας» από τα μεγάλα μονοπώλια του κλάδου. Ο ομιλητής σημείωσε ότι η επίτευξη της καινοτομίας είναι σύμφυτη με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, αφού μέσω αυτής ο κάθε καπιταλιστής επιδιώκει το πρόσθετο κέρδος και κοιτάει να πετάξει τον ανταγωνιστή του εκτός παιχνιδιού. Σε περίοδο κρίσης, οι καπιταλιστές εντείνουν το κυνήγι της καινοτομίας για να βρουν νέα πεδία (π.χ. πράσινη οικονομία) για να επενδύσουν κερδοφόρα τα λιμνάζοντα κεφάλαιά τους. Η παρότρυνση μεγάλων εταιρειών του κλάδου στην Ελλάδα (π.χ. ΟΤΕ, ΝΟΚΙΑ) προς τους εργαζομένους τους για να φέρουν καινοτόμες ιδέες αποτελεί ουσιαστικά προσπάθεια παρέμβασης των επιχειρήσεων στον ελεύθερο χρόνο τους ώστε αυτοί να δουλεύουν για εκείνες ακόμα και εκτός ωραρίου. Επιπλέον, επιδιώκεται να καλλιεργείται στον εργαζόμενο η αντίληψη ότι το αν ζει καλά εξαρτάται από τον ίδιο και τις ιδέες του. Σε τελική ανάλυση, όμως, ο εργαζόμενος δεν ωφελείται από την καινοτομία, αφού η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας που οφείλεται σ' αυτήν καταλήγει να αξιοποιείται αποκλειστικά για την αύξηση της κερδοφορίας των μονοπωλίων, οδηγώντας τελικά σε αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης. Γι' αυτό και απέναντι στη σημερινή υπερώριμη δυνατότητα των παραγωγικών δυνάμεων για μια γενική μείωση του εργάσιμου χρόνου και ουσιαστική κάλυψη των αναγκών των εργαζομένων, ο καπιταλισμός απαντά με την πραγματικότητα των ελαστικών εργασιακών σχέσεων, της ανεργίας, των μειωμένων μισθών, της σχετικής και απόλυτης εξαθλίωσης, των κρίσεων και των πολέμων. Ο καπιταλισμός σαπίζει και πεθαίνει. Εχει έρθει η ώρα για την ανατροπή του.
Στην είσοδο της έκθεσης, τους επισκέπτες περίμενε το «Βιβλίο Εντυπώσεων»: Συνθήματα, στίχοι, ζωγραφιές, είναι μερικοί από τους τρόπους που επέλεξαν για να καταγράψουν τα συναισθήματά τους μέλη και φίλοι του Κόμματος μετά την περιήγηση. «Η μεγαλύτερη τιμή για τους ήρωες και ηρωίδες του ΔΣΕ είναι το χρέος, που έχουμε να μιλάμε στα παιδιά μας, στα εγγόνια μας, στη νέα γενιά, για τα ιδανικά του ΔΣΕ και για τις μεγάλες θυσίες των ηρώων που έπεσαν στο βωμό για μια πιο δίκαιη ζωή, για τα ιδανικά του σοσιαλισμού - κομμουνισμού», γράφει ένας επισκέπτης, ενώ μια επισκέπτρια σημειώνει: «Μια πολύ ωραία έκθεση που τιμά τους αγώνες ανθρώπων που έγιναν ήρωες και "ήταν φυσικό σαν την ανάσα". Το τμήμα για τη γυναίκα είναι πραγματικά συγκινητικό». «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος; Εμείς θα νικήσουμε!», είναι άλλη μια σημείωση - δέσμευση για συνέχιση της πάλης στα χνάρια των μεγάλων μαχητών.
Η μεγάλη έκθεση που φιλοξενήθηκε στην «Ελαιουργία» από την ΤΟ Θριασίου - Μεγαρίδας του ΚΚΕ, πλούσια σε φωτογραφίες, χάρτες, κείμενα, εφημερίδες κ.λπ., ήταν η ίδια έκθεση που παρουσιάστηκε στο πρόσφατο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή». Κι είναι τέτοιος ο όγκος του υλικού της, που όσες φορές και να την μελετήσει κανείς, πάντα εντοπίζει νέα στοιχεία που αναδεικνύουν το μεγαλείο και το δίκιο της πάλης των μαχητών του ΔΣΕ. Οπως αποτυπώνονται και στο κλείσιμό της με τους χαρακτηριστικούς στίχους του Γ. Μυλωνογιάννη, που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα του ΔΣΕ «Εξόρμηση» την 1/6/1948, υπό τον τίτλο «Ο όρκος»: «Στου μόχτου τον ολόπλευρο ιδρώτα / και σ' όσους δε χορταίνουν το ψωμί / στα μολεμένα απ' τα μπουντρούμια χνώτα, / στο δίκαιο, στην αλήθεια, στην τιμή / Στον άνθρωπο, όπου Γης, τον αδερφό μου, / που τον ποτίζουν όξος και χολή, / στον ταπεινό και στο παιδί του δρόμου, / σε σας, αγωνιστές κι αρματολοί / Των σκλάβων οι αντρειωμένοι, προγόνοι μου, / που πέφτατε στη μάχη σα θεριά, / ορκίζομαι, ως την ώρα τη στερνή μου / να μάχουμε παντού για λευτεριά».
Και τις τρεις μέρες, μέλη του Κόμματος «επιφορτίστηκαν» με το καθήκον της ξενάγησης του κοινού που ερχόταν στην έκθεση. Ετσι, το πλούσιο υλικό συνδυάστηκε με ζωντανή συζήτηση για το πώς συγκροτήθηκε και έδρασε ο ΔΣΕ, για το ρόλο του πολιτικού επίτροπου, για το Υγειονομικό και τα επιτεύγματά του, για την οργάνωση της ζωής στις ελεύθερες περιοχές κ.λπ.
Η ολοκλήρωσή της, το Σάββατο 12/11, συνδυάστηκε με εκδήλωση, με ομιλητή τον Μάκη Μαΐλη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Οι συγκεντρωμένοι απόλαυσαν στο τέλος συναυλία με σπάνια ανέκδοτα τραγούδια του ΔΣΕ, που τραγουδήθηκαν πρώτη φορά στα βουνά από τους αντάρτες μαχητές και τα οποία το μουσικό συγκρότημα της ΚΝΕ ξαναζωντάνεψε στο πρόσφατο 42ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή».
Ο Μ. Μαΐλης στην ομιλία του είπε ανάμεσα σε άλλα:
(...) Γιατί μετά από 70 χρόνια, όλο το αστικό φάσμα και οι οπορτουνιστές συνεχίζουν να χτυπάνε τη δράση του ΔΣΕ και γενικά του λαϊκού αγώνα 1941 - 1949;
Επιδιώκουν να χτυπήσουν την ταξική πάλη σήμερα, προκειμένου να περάσει δίχως κινδύνους για την καπιταλιστική εξουσία η στρατηγική του κεφαλαίου.
(...) Γι' αυτό και συγκαλύπτουν τη βία του αστικού κράτους, που εκφράζεται με τη νομοθεσία, τους θεσμούς, τα όργανα εξουσίας. Συγκαλύπτουν και την πολύμορφη βία που ασκούν οι καπιταλιστές κατά των εργατών και των εργατριών, των εργαζομένων μισθωτών στους τόπους δουλειάς, με τις απολύσεις, τις απειλές, τους εκβιασμούς, και με την εξαγορά όποτε χρειάζεται.
Δεν λείπουν κι εκείνοι που, όπως η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, «τιμάνε» τους λαϊκούς αγώνες. «Τιμάνε» το ΕΑΜ, αλλά δίχως να αναγνωρίζουν το ρόλο του ΚΚΕ. Καταθέτουν μάλιστα και στεφάνια στην Καισαριανή κι αλλού, λες και οι εκτελεσμένοι έδωσαν τη ζωή τους για να υποφέρει ο λαός από τον οδοστρωτήρα της αντιλαϊκής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, συνέχεια της πολιτικής της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Πρόκειται για προσβολή στους νεκρούς (...)
Σήμερα είναι ανάγκη, περισσότερο από ποτέ, να ξεπεραστούν οι κοινοβουλευτικές αυταπάτες ότι είναι δυνατό να αλλάξει η ζωή του λαού, μπαίνοντας κάτω από ξένη σημαία, πότε στο ένα και πότε στο άλλο αστικό κόμμα, είτε αυτό ονομάζεται ΣΥΡΙΖΑ είτε ΝΔ είτε ΠΑΣΟΚ είτε αλλιώς, και δίχως να πάρει ο ίδιος ο λαός πάνω του την ευθύνη να σπάσει τις αλυσίδες του. Πώς;
Με αγώνα οργανωμένο, όχι μόνο ενάντια στην κάθε κυβέρνηση, αλλά ενάντια στο κεφάλαιο, στο κράτος του, στην ΕΕ, ενάντια στα κόμματα που εναλλάσσονται στην κυβερνητική εξουσία. Πρέπει να ξεπεραστούν οι αυταπάτες περί δήθεν αριστερών κυβερνήσεων που θα ταΐζουν το κεφάλαιο και τους εργαζόμενους. Οι αυταπάτες ότι η ΕΕ μπορεί να γίνει φιλολαϊκή, ότι έχει ξεφύγει από τις αρχές της και πρέπει να επανέλθει, όπως κοροϊδεύουν ξεδιάντροπα το λαό διάφορες δήθεν αριστερές ηγεσίες. Αλλά και πρέπει να απορριφθούν οι ψεύτικες ελπίδες ότι φτάνει ν' αλλάξει το νόμισμα για να αντιμετωπιστούν τα λαϊκά προβλήματα. Το θέμα δεν είναι το νόμισμα, αλλά το σύστημα. Το θέμα είναι ποιος έχει την εξουσία και ποιος έχει στα χέρια του τα εργοστάσια, τα καράβια, το εμπόριο, το τραπεζικό σύστημα. Αν, δηλαδή, έχουν όλο τον πλούτο και τον διευθύνουν για τον εαυτό τους αυτοί που τον δημιουργούν ή αν θα συνεχίσουν να τον έχουν τα παράσιτα, η αστική τάξη.
(...) Το ΚΚΕ επαναλαμβάνει για μια ακόμα φορά τους κινδύνους που υπάρχουν για το λαό εξαιτίας των ανταγωνισμών των καπιταλιστικών κρατών στην περιοχή και γενικότερα (...) Ο λαός πρέπει από τώρα να είναι σε ετοιμότητα για να μη γίνει κιμάς στην κρεατομηχανή για τα συμφέροντα των καπιταλιστών, που με το κάλπικο σύνθημά τους «όλοι ενωμένοι, γιατί κινδυνεύει η πατρίδα», δηλαδή τα κέρδη τους, θ' απαιτήσουν θυσίες, όπως και τώρα που καλούν και επιβάλλουν στους εργαζόμενους να υποφέρουν για να βγει η οικονομία από την κρίση, μια κρίση που οι καπιταλιστές έφεραν και όχι οι εργάτες. Θυμίζουμε αυτό που υπογράμμισε το ΚΚΕ πριν από 5 χρόνια και επανέλαβε στο 19ο Συνέδριό του:
«Σε περίπτωση ιμπεριαλιστικής πολεμικής εμπλοκής της Ελλάδας, είτε σε αμυντικό είτε σε επιθετικό πόλεμο, το Κόμμα πρέπει να ηγηθεί της αυτοτελούς οργάνωσης της εργατικής - λαϊκής πάλης με όλες τις μορφές, ώστε να οδηγήσει σε ολοκληρωτική ήττα της αστικής τάξης, εγχώριας και ξένης ως εισβολέα, έμπρακτα να συνδεθεί με την κατάκτηση της εξουσίας. Με την πρωτοβουλία και την καθοδήγηση του Κόμματος να συγκροτηθεί εργατικό - λαϊκό μέτωπο με όλες τις μορφές δράσης, με σύνθημα: Ο λαός θα δώσει την ελευθερία και τη διέξοδο από το καπιταλιστικό σύστημα που, όσο κυριαρχεί, φέρνει τον πόλεμο και την "ειρήνη" με το πιστόλι στον κρόταφο».
Αυτός είναι ο γνήσιος πατριωτισμός και βρίσκεται στον αντίποδα του εθνικισμού και της πατριδοκαπηλίας, στον αντίποδα του μίσους για τους άλλους λαούς, με τους οποίους ο ελληνικός λαός δεν έχει τίποτα να μοιράσει, γιατί και αυτοί είναι θύματα της δικής τους καπιταλιστικής τάξης και γιατί και αυτοί δεν έχουν κανένα συμφέρον ν' αλλάξουν τα σύνορα, όπως δεν έχει και ο ελληνικός λαός.
Κανένα άλλο κόμμα, ούτε βέβαια η κυβέρνηση, δεν λέει στο λαό για το ενδεχόμενο να γενικευτεί ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Γνωρίζουν, αλλά το κρύβουν επιμελώς. Γιατί έτσι επιχειρούν να μην αποκαλυφθεί ο ρόλος τους και ο ρόλος των συμμάχων τους στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, να μην αποκαλυφθεί η ελληνική συμμετοχή στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς, να μη μάθει ο λαός τις αιτίες των ιμπεριαλιστικών πολέμων, αλλά να τρέφεται με ψέματα, όπως ότι αιτία τους είναι οι σκοταδιστές που τρομοκρατούν τον «ελεύθερο κόσμο». Ενώ είναι οι καπιταλιστές που τροφοδοτούν τους τρομοκράτες με χρήμα και με όπλα. Το γεγονός ότι θέλουν το λαό στο σκοτάδι και για τα ζητήματα του πολέμου πρέπει να γίνει κριτήριο των εργαζομένων.
Εγινε με επιτυχία την περασμένη Κυριακή, στο πλαίσιο της Οικονομικής Εξόρμησης Νοέμβρη - Δεκέμβρη του Κόμματος
Η εκδήλωσε άνοιξε με ομιλία του Στέφανου Λουκά, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, και συνεχίστηκε με μουσικό πρόγραμμα από την ορχήστρα που εμφανίζεται στο «Ανηφόρι». Τα τραγούδια που επιλέχτηκαν ήταν όλα «ένα κι ένα», εμβληματικά σε ό,τι αφορά τη συγκεκριμένη περίοδο και διαχρονικά τραγουδισμένα, καθώς περιγράφουν και αντανακλούν τα βάσανα, τις αγωνίες και τις ελπίδες του λαού σε κάθε εποχή.
Στην ομιλία του, ο Στέφανος Λουκάς σημείωσε, ανάμεσα σε άλλα: «Η περίοδος για την οποία γράφτηκαν αυτά τα ρεμπέτικα τραγούδια είναι τα 10 χρόνια εργατικής - λαϊκής πάλης. Αρχικά για την απελευθέρωση από την ιμπεριαλιστική - φασιστική κατοχή, στη συνέχεια, με την τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας ενάντια στην αστική τάξη και τους Αγγλοαμερικάνους συμμάχους της, ένας δίκαιος για το λαό πέρα για πέρα ένοπλος ταξικός αγώνας.
Αλλωστε, ένα τμήμα των αστών συμμάχησε με τους Γερμανούς κατακτητές, ενώ το άλλο πήγε στην Αίγυπτο με τους Αγγλους συμμάχους του και στο Λονδίνο, ένα τρίτο έμεινε στην Ελλάδα αδρανές. Αντίθετα, οι κομμουνιστές που δραπέτευσαν από τους τόπους εξορίας, όπου τους κρατούσε η κυβέρνηση Μεταξά, καθώς και άλλοι που δρούσαν στην παρανομία, ανασυγκρότησαν το ΚΚΕ για να οργανώσουν την Αντίσταση κατά των κατακτητών.
(...) Είναι περίοδος, που το ΚΚΕ έδωσε βαρύ φόρο αίματος, όπως και στην κατοχή, στα εκτελεστικά αποσπάσματα με απίστευτες αντοχές ηρωισμού. (...) Ενας δημιουργός της Τέχνης όλη αυτήν την περίοδο μπορεί να την αντιμετωπίσει από την επική της σκοπιά. Ο λαός, και μάλιστα ένοπλος, είναι στο προσκήνιο των εξελίξεων και παλεύει για την απελευθέρωση και για μια καινούργια κοινωνία στη συνέχεια.
Μπορεί, όμως, όπως την περίοδο του αγώνα του ΔΣΕ, η καλλιτεχνική δημιουργία να την αντιμετωπίσει και από τη σκοπιά της αστικής τάξης, άρα ενάντια στον αγώνα του ΔΣΕ, ενάντια στο ΚΚΕ. Υπάρχει, βεβαίως, και η ουδετερότητα, ή η στάση της ίσης απόστασης, που ουσιαστικά σημαίνει στάση υπέρ των αστών.
Στο ρεμπέτικο τραγούδι υπάρχει η σχετικά "αυθόρμητη" λαϊκή δημιουργία. Που εξέφρασε την καταδίκη των φαινομένων της συγκεκριμένης περιόδου, του πολέμου, των φυλακών, των εκτελέσεων, της εξορίας και των βασανισμών των αγωνιστών κρατουμένων, ως καταδίκη της αδικίας σε ανθρώπους του μόχθου που βρίσκονται σ' αυτήν την κατάσταση, ή επειδή αγωνίζονται για κάτι καλό γενικά, η έκφραση αλληλεγγύης, ακόμη και η απόδοση δίκιου στους αγωνιστές, αλλά χωρίς τη συνειδητοποίηση των αιτιών τους, το ταξικό τους περιεχόμενο και την προοπτική του αγώνα.
(...) Υπήρχαν και κάποιοι που επηρεάστηκαν και τάχτηκαν με το ΕΑΜ, με το ΚΚΕ, που μίλησαν πιο συνειδητά. Με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Δημήτρη Γκόγκο ή Μπαγιαντέρα, γέννημα - θρέμμα Πειραιά που έγραψε και τα περισσότερα στην Κατοχή υμνώντας το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ όπως π.χ. το τραγούδι "Και με τον Αρη αρχηγό να 'ναι γλυκό το βόλι"...
Και άλλοι έγραψαν με συνειδητή προσέγγιση, όπως ο επίσης Πειραιώτης Μαρίνος Γαβριήλ ή Μαρινάκης, σημαντικός δημιουργός, αν και άγνωστος στο ευρύ κοινό, που έγραψε:
"ΕΛΑΣ εστί ελευθεριά που σπάει την αλυσίδα,
δίνει ζωή στην εργατιά, θάνατο στον κηφήνα".
Ο Μανώλης Χιώτης, επίσης, έγραψε συνειδητά, ενώ ο Πειραιώτης Μιχάλης Γενίτσαρης δεν έμεινε ασυγκίνητος από την Αντίσταση.
Αλλά και στην περίοδο του αγώνα του ΔΣΕ έχουμε κάποιους δημιουργούς του ρεμπέτικου που συμπαραστέκονται στη δράση του και αυτό εκφράστηκε με τα ρεμπέτικα τραγούδια που έγραψαν ή τραγούδησαν, όπως ο Ορφέας Κρεούζης, εξορίστηκε σε Ικαρία και Μακρόνησο, ο Θόδωρος Δερβενιώτης επίσης Μακρονησιώτης, η Σωτηρία Μπέλλου, ο στιχουργός Κώστας Βίρβος, ενώ επηρεάστηκαν και έγραψαν τραγούδια, οι Απόστολος Καλδάρας, Βασίλης Τσιτσάνης, Μπάμπης Μπακάλης, και άλλοι.
(...) Το ρεμπέτικο τραγούδι αναδεικνύει κάθε περίοδο τη συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικότητα. Μέχρι εδώ φτάνει. Δεν δίνει διέξοδο, δεν μπορεί να το κάνει.
"Μέσα στην τίμια εργατιά βρίσκω τα πιο καλά παιδιά", λέει ένα τραγούδι, άλλο λέει: "Είμαι εργάτης τιμημένος όπως όλη η εργατιά", του Τούντα και τα δύο. Και ο Τσιτσάνης, "Γεια σου περήφανη και αθάνατη εργατιά", αλλά ως εδώ.
Το ρεμπέτικο ως τραγούδι δεν άφησε κανένα κοινωνικό φαινόμενο που να μην το αναδείξει, κανένα φαινόμενο της ζωής των ανθρώπων του μόχθου (...).
Με τη γερμανική κατοχή, και στη συνέχεια με τον ΔΣΕ, όπου η εργατική - λαϊκή πάλη παίρνει πρωτόγνωρες ηρωικές διαστάσεις με καθοδηγητή το ΚΚΕ, πολλοί δημιουργοί του ρεμπέτικου, αναδεικνύουν με τα τραγούδια τους, περισσότερο συναισθηματικά, λιγότερο συνειδητά, το δίκιο του λαού και τον ηρωισμό του, αλλά ενίοτε και με λάθος άποψη.
Υπάρχει το παράδειγμα του Τσιτσάνη που γράφει την περίοδο της πάλης του ΔΣΕ το τραγούδι "Της κοινωνίας η διαφορά", καθαρά ταξική προσέγγιση αφού λέει στο στίχο ότι:
"Φέρνουν μαύρη συμφορά η φτώχεια και τα πλούτη - της κοινωνίας η διαφορά φέρνει στον κόσμο μεγάλη συμφορά".
Ο ίδιος έγραψε όμως στην ίδια περίοδο, το:
"Χτίζουν και γκρεμίζουν κάστρα
για μια κόρη ξελογιάστρα
κι αν χαθεί, πού θα τη βρω";
Οπου η "ξελογιάστρα κόρη" λέει ο ίδιος, είναι η Ελλάδα που καταστρέφεται, από τον Εμφύλιο, θεωρεί τον ταξικό πόλεμο τραγωδία και ρίχνει ευθύνες και στους αστούς και στο λαό.
Οι δημιουργοί εκφράζουν μια συναισθηματική αναζήτηση δικαιοσύνης, κατανοώντας τη ρίζα της καταπίεσης στην αντίθεση πλούτος - φτώχεια, αλλά όχι στη λύση της.
Κάποιοι δημιουργοί αναζητούν ή γράφουν στίχους με κοινωνικό περιεχόμενο, με πρωτοπόρους τον Δερβενιώτη, τον Χιώτη στη μουσική, και τον Βίρβο στους στίχους, αλλά καθοδηγούν κάποιους στιχουργούς με ταλέντο να γράφουν στίχους ταξικούς - κοινωνικούς, όπως το:
"Μια καινούργια κοινωνία θε να χτίσω
απ' τον κόσμο φτώχεια κι άδικο να σβήσω".
Οι λαϊκοί δημιουργοί έχουν και αυτοί τη δική τους συνεισφορά και έχουν γράψει αριστουργήματα, όπως για παράδειγμα η "Καταχνιά" του Κώστα Βίρβου που μελοποίησε ο Χρήστος Λεοντής, ή ακόμη και τα τραγούδια στην κατοχή και στην περίοδο του αγώνα του ΔΣΕ που δεν γραμμοφωνήθηκαν τότε, όπως π.χ. το: "Με τον Αρη αρχηγό να 'ναι γλυκό το βόλι" του Μπαγιαντέρα, ή το:
"Δίχως τανκς, αεροπλάνα,
μόνο φλόγα για Ελλάδα,
ούτε αφεντικά και θρόνους"
του Χιώτη, πρωτοπόρος στο σινάφι τους, δε θέλει αφεντικά και βασιλιάδες....
Αλλα χαρακτηριστικά τραγούδια της κατοχής είναι "Ο Σαλταδόρος", το "Επιδρομή στον Πειραιά", και "Στέλιος Καρδάρας", του Μ. Γενίτσαρη, "Το Χαϊδάρι" του Μάρκου Βαμβακάρη.
Την περίοδο της πάλης του ΔΣΕ ανέδειξαν τις φυλακίσεις, τις εξορίες, τις εκτελέσεις, με ένα δικό τους τρόπο εκφράζοντας την αντίθεσή τους. Αυτό συνεχίζεται και μετά το 1949, αφού το αστικό κράτος συνεχίζει το τσάκισμα του λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ (ήταν ήδη παράνομο), με εξόριστους, φυλακισμένους, ενώ μέχρι το 1955 γίνονται εκτελέσεις.
Είχαν όμως να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο πρόβλημα στη γραφή των στίχων, τη λογοκρισία...
Ο κομμουνιστής λαϊκός συνθέτης Θόδωρος Δερβενιώτης, έχει πει ότι μερικές φορές βάζοντας στο στίχο τη λέξη "γυναίκα" όπως γράφτηκε π.χ. στα "Μάνταλα" του Τσιτσάνη, ήταν για να ξεγελάσει τους λογοκριτές...
Αυτά τα τραγούδια πρέπει επίσης να τα προσεγγίζουμε όχι μόνο με βάση την πρώτη ανάγνωση των στίχων τους ή από την πρόθεση των δημιουργών τους, αλλά από το πώς οι λαϊκοί άνθρωποι αισθάνονταν στο άκουσμά τους την ίδια τους τη ζωή εκείνη την περίοδο, τα έκαναν δικά τους γιατί εκφράζανε τα συναισθήματά τους. Το λαϊκό τραγούδι έχει και αυτή την έκφραση. Ανεξάρτητα από το πώς και γιατί το δημιούργησε ο δημιουργός του, ουσιαστικά ο λαός τού δίνει τα δικά του χαρακτηριστικά, αισθανόμενος μέσα απ' αυτό δικά του βιώματα, συναισθήματα, πόθους, ελπίδες. Και μ' αυτήν την ανάγνωση επίσης πρέπει να προσεγγίζουμε τα τραγούδια αυτής της περιόδου.Ο λαός, λοιπόν, έκανε δικά του αυτά τα τραγούδια, δίνοντας αυτός το περιεχόμενο που τον εξέφραζε. Κάποιοι δημιουργοί όμως έγραψαν και ενάντια στον Δημοκρατικό Στρατό.
Υπάρχει το τραγούδι "Ενας λεβέντης έσβησε" των Μάθεση - Γενίτσαρη για το θάνατο του Αρη Βελουχιώτη. Οι δύο τελευταίοι στίχοι είναι οι πλέον χαρακτηριστικοί, γραμμένοι από τον Μανώλη Χιώτη, που πρωτοέγραψε και μουσική στο τραγούδι το 1945, αλλά χάθηκε.
Οι στίχοι λένε για τον Αρη:
"Κείνος δε θέλει κλάματα δε θέλει μοιρολόγια
θέλει αγώνες και χαρές αρματωσιές και βόλια"
Από τα τραγούδια της περιόδου του αγώνα του ΔΣΕ, χαρακτηριστικά είναι το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι" του Απ. Καλδάρα, (οι πραγματικοί στίχοι είναι: "νύχτωσε και στο Γεντί», μετά "το στενό παραθύρι που φωτίζει το κελί", και "τι έχει κάνει και το κλείσαν το παιδί στη φυλακή;"), "Κάποια μάνα αναστενάζει", των Μπακάλη - Τσιτσάνη, "Σ' ένα βράχο φαγωμένο" των Καλδάρα - Παπαγιαννοπούλου, "Κάνε λιγάκι υπομονή" του Τσιτσάνη, "Τα μάνταλα" του Τσιτσάνη, "Μπρος στο ρημαγμένο σπίτι" των Τσιτσάνη - Βίρβου.
Για παράδειγμα, στο "Κάποια μάνα αναστενάζει" στον τελευταίο στίχο, η "μαύρη ξενιτιά" είναι αλληγορικά η φυλακή, η εξορία. Τραγουδιόταν από το λαό αντί για μαύρη ξενιτιά, ή "μαύρα νησιά", από τα νησιά εξορίας.
Είναι μερικά ενδεικτικά από τα τραγούδια που θα ακούσουμε σήμερα».