Ο προβληματισμός για τα εμπόδια που θέτουν οι ευθύνες «φροντίδας» στη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, οι προτάσεις για την καλύτερη «κατανομή» των σχετικών καθηκόντων αλλά και για την προώθηση της εργασιακής «ευελιξίας» ανάμεσα στα δύο φύλα, οι εξαγγελίες για «επενδύσεις» στη δημιουργία «οικονομικά προσιτών» υπηρεσιών και υποδομών για την οικογένεια έδωσαν και συνεχίζουν να δίνουν τον τόνο στις συζητήσεις, στις διακηρύξεις και τις πολιτικές κατευθύνσεις της ΕΕ και των κυβερνήσεων.

Η συζήτηση για το βάρος που επωμίζονται οι γυναίκες στη φροντίδα των μικρών παιδιών, των ηλικιωμένων γονιών καθώς και άλλων εξαρτώμενων μελών της οικογένειας, έχει φουντώσει με αφορμή την αποτίμηση των επιπτώσεων που έχουν στις γυναίκες η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα, αλλά και με αφετηρία τα διάφορα σχέδια για την ανάκαμψη της καπιταλιστικής οικονομίας. Το θέμα, που παραμένει «ζεστό», επιβεβαιώνει πως το κουβάρι των σχετικών πρωτοβουλιών θα συνεχίσει να ξεδιπλώνεται και το επόμενο διάστημα, φέρνοντας μαζί του μέτρα και ρυθμίσεις για περισσότερη «ευελιξία» στις εργασιακές σχέσεις, αποσπασματικές και υποβαθμισμένες υπηρεσίες για τη φροντίδα της οικογένειας.

Η επίτευξη του στόχου για ισότιμη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στην αγορά εργασίας βρήκε μια θέση στην ατζέντα της τηλεδιάσκεψης των υπουργών Απασχόλησης των κρατών της ΕΕ (EPSCO), στις αρχές του Δεκέμβρη. «Η ίση κατανομή της μη αμειβόμενης εργασίας φροντίδας και της αμειβόμενης απασχόλησης μεταξύ γυναικών και ανδρών είναι ουσιώδης για την ισότητα των φύλων - και ιδιαίτερα σημαντική στο πλαίσιο της πανδημίας του κορονοϊού», ανέφερε η αρμόδια υπουργός της Γερμανίας, χώρα υπό την προεδρία της οποίας πραγματοποιήθηκε η συνεδρίαση.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και το κείμενο συμπερασμάτων που ενέκρινε το Συμβούλιο της ΕΕ, με θέμα την «αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος», σε συνδυασμό με τον... καλύτερο «καταμερισμό» της αμειβόμενης και της «μη αμειβόμενης εργασίας φροντίδας» ανάμεσα στα δύο φύλα. Στα συμπεράσματα υπογραμμίζεται ότι η αντιμετώπιση του ζητήματος από τις αστικές κυβερνήσεις των κρατών - μελών της ΕΕ σχετίζεται με τους στόχους για την επίτευξη της «ισότητας των φύλων» στην αγορά εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, το Συμβούλιο της ΕΕ συστήνει στις κυβερνήσεις να εξασφαλίσουν την παροχή δημόσιων υποδομών και «εξωτερικών» υπηρεσιών, προκειμένου να καταστεί δυνατή η «εξωτερική ανάθεση» της εργασίας φροντίδας.

«Οι γυναίκες συνήθως αφιερώνουν 13 περισσότερες ώρες την εβδομάδα από ό,τι οι άνδρες στη μη αμειβόμενη φροντίδα και τις οικιακές εργασίες», υπολογίζει με τη σειρά της η Επιτροπή Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωκοινοβουλίου (FEMM) σε έκθεση «σχετικά με τη διάσταση του φύλου κατά την περίοδο της κρίσης COVID-19 και έπειτα από αυτή». Οι παραπάνω υπολογισμοί συμπληρώνονται από την παρότρυνση στα κράτη - μέλη «να ενθαρρύνουν τους άνδρες, μέσω της θέσπισης μέτρων που παρέχουν κίνητρα», «να δεχτούν ευέλικτες εργασιακές διευθετήσεις».

Αντίστοιχα, τα μεγάλα λόγια για το «μακροχρόνιο πρόβλημα όσον αφορά την παροχή φροντίδας» δίνουν τη σκυτάλη στις διαπιστώσεις για τις «θετικές επιπτώσεις» που έχουν οι «επενδύσεις στη φροντίδα» στο ΑΕΠ «καθώς επιτρέπουν σε περισσότερες γυναίκες να συμμετέχουν σε αμειβόμενη εργασία». Οι σχετικές υπηρεσίες εκτός από «προσβάσιμες» και «οικονομικά προσιτές» πρέπει να ενσωματώνουν «ευέλικτα μοντέλα στην παροχή φροντίδας» για να ταιριάξουν προφανώς στην αντίστοιχη εργασιακή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι που τις χρησιμοποιούν.

Στις παραπάνω κατευθύνσεις είναι ευθυγραμμισμένη και η ελληνική κυβέρνηση. Αξίζει να σημειωθεί πως η Μαρία Συρεγγέλα, μέχρι πρότινος γενική γραμματέας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και πλέον υφυπουργός Εργασίας, παρεμβαίνοντας στη δημόσια συνεδρίαση στο πλαίσιο της τηλεδιάσκεψης των υπουργών Απασχόλησης, ξεχώρισε ανάμεσα στο ...έργο της κυβέρνησης το πρόγραμμα που αναμένεται να λειτουργήσει πιλοτικά τους επόμενους μήνες για τη χρηματοδότηση της φύλαξης παιδιών ηλικίας από 6 μηνών έως 2 ετών. Πρόκειται για το πρόγραμμα «Νταντάδες της γειτονιάς», το οποίο, σύμφωνα με την γενική γραμματέα, σχεδιάζεται στα πρότυπα των «καλών πρακτικών» άλλων κρατών της ΕΕ. Με βάση τις παλιότερες κυβερνητικές εξαγγελίες, το πρόγραμμα θα χορηγεί οικονομική ενίσχυση σε εργαζόμενους γονείς για τη φύλαξη των παιδιών τους από «παιδαγωγό - φύλακα», είτε στο σπίτι της οικογένειας είτε στο χώρο της «νταντάς».

Με τη συγκεκριμένη ...πατέντα η κυβέρνηση επιδιώκει να καλύψει δύο στόχους: Από τη μια, να αποδεσμεύσει μητέρες από τη φροντίδα των μικρών παιδιών προκειμένου να επιστρέψουν στη δουλειά, χωρίς να διαθέσει χρηματοδότηση για τη δημιουργία, τον εξοπλισμό και τη στελέχωση βρεφονηπιακών σταθμών. Από την άλλη, να απορροφήσει ορισμένες γυναίκες από τη δεξαμενή των ανέργων στις θέσεις των «νταντάδων» που θα τους εξασφαλίζουν το πολύ πολύ ένα κουτσό μεροκάματο.

Σε παλιότερη συνέντευξή της, η νέα υφυπουργός έχει προτείνει πως το ρόλο της «νταντάς» μπορούν να αναλάβουν και γυναίκες συνταξιούχοι, προκειμένου «να ενισχύσουν το εισόδημά τους». Ετσι, το πολυδιαφημισμένο πρόγραμμα προσθέτει μια ακόμα μορφή υποβαθμισμένης υπηρεσίας «φύλαξης» βρεφών και νηπίων, υποκαθιστώντας την επιστημονικά οργανωμένη κοινωνική δομή της Προσχολικής Φροντίδας και Αγωγής με τις «πιστοποιημένες δεξιότητες» μιας άνεργης γυναίκας ή μιας συνταξιούχου που προσπαθεί να συμπληρώσει την πετσοκομμένη της σύνταξη.

Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση, αξιοποιώντας τις προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη, προετοιμάζει ένα σχέδιο συνολικής παρέμβασης στο περιεχόμενο της Προσχολικής Αγωγής. Κριτήριο των σχετικών μεταρρυθμίσεων, που επεξεργάζεται αντίστοιχη «ομάδα εργασίας», δεν είναι μόνο η άνοδος της συμμετοχής των γυναικών στην εργασία, ως μισθωτών ή αυτοαπασχολούμενων, περιορίζοντας το διάστημα που η εργαζόμενη αναγκάζεται να διακόψει τον εργάσιμο βίο της για τη φροντίδα των παιδιών. Το βλέμμα των αστικών επιτελείων είναι στραμμένο στο μέλλον: Στο ίδιο το περιεχόμενο της διαπαιδαγώγησης των παιδιών με κύρια ευθύνη του αστικού κράτους, ώστε από πολύ μικρή ηλικία να εξασφαλίζονται η χειραγώγηση και η ενσωμάτωσή τους στην καπιταλιστική πραγματικότητα. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά από μέλος της Επιτροπής Πισσαρίδη, «...η πνευματική ανάπτυξη των παιδιών συνδέεται άρρηκτα με την αγορά εργασίας, τις ίσες ευκαιρίες στη ζωή και την πρόοδο μιας ολόκληρης κοινωνίας».

Γι' αυτό άλλωστε κριτήριο για την ανάπτυξη δομών φροντίδας και αγωγής παιδιών προσχολικής ηλικίας δεν είναι οι σύγχρονες ανάγκες των παιδιών, αλλά το «κέρδος» που αποφέρει στην ίδια την καπιταλιστική κοινωνία. Με βάση τα αποτελέσματα ερευνών που έγιναν σε πολιτείες των ΗΠΑ, υπολογίζεται ότι «κάθε δολάριο που επενδύθηκε στην ηλικία των τεσσάρων ετών "επιστρέφει" στην κοινωνία από 60 έως 300 δολάρια».

Στον προβληματισμό και τις αναλύσεις της ΕΕ και των κυβερνήσεων η χαμηλότερη συμμετοχή των γυναικών στην «αμειβόμενη εργασία» παρουσιάζεται ως η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη αφορά στην αξιοποίηση του τομέα των υπηρεσιών φροντίδας της οικογένειας ως πεδίου επιχειρηματικής δραστηριότητας. Παιδικοί και βρεφικοί σταθμοί, κέντρα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών και παιδιών ΑμεΑ, κέντρα λογοθεραπείας, εργοθεραπείας, φυσικοθεραπείας, αλλά και τα κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων, λειτουργούν ως επιχειρήσεις, δίπλα στο ανταποδοτικό, υποβαθμισμένο και υποστελεχωμένο κρατικό δίκτυο ανάλογων υπηρεσιών.

Ο εμπορευματικός χαρακτήρας αυτών των υποδομών και υπηρεσιών τις κάνει απαγορευτικές για τη μεγάλη πλειοψηφία των εργαζόμενων και άνεργων γυναικών, ενώ ενισχύει την αντίληψη που κυριαρχεί στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία ότι η ολόπλευρη στήριξη της οικογένειας αποτελεί ατομική - οικογενειακή ευθύνη.

Την ίδια στιγμή, η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας δεν συνοδεύεται από τη μείωση του εργάσιμου χρόνου για κάθε μισθωτό και μισθωτή αλλά από την ένταση της εκμετάλλευσης, την «ευελιξία» των εργασιακών σχέσεων, την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, τα υψηλά επίπεδα ανεργίας, την έλλειψη ελεύθερου χρόνου για την εργαζόμενη γυναίκα, παρά τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα στον οικιακό εξοπλισμό, που μειώνουν και το χρόνο και το βάρος της σχετικής δραστηριότητας.