Αι χθεσιναί ειδήσεις αγγέλλουσι την έκρηξιν κινήματος εν τω στρατώ τω παραμένοντι εν Μυτιλήνη και Χίω υπό την ηγεσίαν του συνταγματάρχου Σ. Γονατά, διοικητού της ΙΙ Μεραχίας εν τω Μικρασιατικώ μετώπω. Κατά τας αυτάς ειδήσεις εις το κίνημα προσχώρησαν και ισχυραί δυνάμεις του στόλου ως και διάφορα τμήματα στρατού εν Θεσσαλονίκη.

Χθες δε εγένετο και η σχετική πρόσκλησις των στασιαστών προς τον λαόν διά προκηρύξεων ριφθεισών δι' αεροπλάνων εις Αθήνας και άλλας πόλεις. Η έκρηξις του κινήματος και η αγγελία αυτού συνεκλόνησε βεβαίως τον Ελληνικόν λαόν, όστις αμέσως καθοδηγούμενος από τους πολιτικούς ηγέτας του σπεύδει να υπερασπισθή τα θετικά συμφέροντά του αναλόγως των πολιτικών πεποιθήσεών του.

Η αστική τάξις της χώρας μας αποτυχούσα εις την ιμπεριαλιστικήν πολιτικήν της εν Μικρά Ασία και κινδυνεύουσα εν Θράκη σπεύδει να εύρη το μέσον της σωτηρίας ίνα δυνηθή να περισώσση ό,τι δυνθή εκ των κινδυνευόντων συμφερόντων της. (...)

Η διδομένη μάχη μεταξύ των δύο μερίδων της αστικής τάξεως (...) θα είνε τω όντι κρατερά και εκ της νίκης της μιας εκ των δύο μερίδων θα εξαρτηθή κατά πολύ το προσεχές μέλλον της χώρας.

Η εργατική και αγροτική τάξις της χώρας, ο εργαζόμενος εν γένει λαός της χώρας, ο πάντοτε και πληρώνων τα έξοδα της διαπάλης των αστικών φατριών ουδεμίαν έχει ωφέλειαν και ουδέν συμφέρον να προτιμήση την εκμετάλλευσίν του υπό της μιας ή της άλλης των φατριών διότι ούτε και σύγκρισις δύναται να γίνη μεταξύ των δύο μερίδων καθότι η εκμετάλλευσις του λαού υπ' αμφότερων είνε εξ ίσου βαρειά, σκληρά, ανηλεής, θανάσιμος.

Το καθήκον της εργατικής τάξεως διαγράφεται σαφώς κατά τας παρούσας ιστορικάς στιγμάς. Οι εργάται και αγρόται συγκεντρούμενοι περί τας οργανώσεις των επαγγελματικάς και πολιτικάς και υπό την ηγεσίαν του μόνου πολιτικού κόμματος και οργάνου μαχητικής τάξεως του εργαζόμενου λαού, του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (Κομμουνιστικού) της Ελλάδος, του μόνου εξυπηρετούντος τα πραγματικά συμφέροντα (...) έχουν καθήκον οργανωμένοι (...) και πειθαρχούντες να αναμένωσιν εν επιφυλακή την εξέλιξιν της μάχης μεταξύ των δύο αστικών μερίδων έτοιμοι να αντικρούσωσι οιανδήποτε επίθεσιν γενομένην εναντίον των συμφερόντων της τάξεώς των. Ο εργαζόμενος και συνειδητός εργατικός λαός έχει καθήκον να μείνη σοβαρός και άγρυπνος φρουρός των εαυτού συμφερόντων και να προσέξη μη παρασυρθή εις την εξυπηρέτησιν ξένων προς τα συμφέροντα της τάξεώς του συμφερόντων γενόμενος όργανον της μιας ή της άλλης εκ των δύο αντιμαχόμενων μερίδων.

Το παραπάνω κεντρικό άρθρο δημοσιεύτηκε στην πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη», ενώ ήταν σε εξέλιξη στρατιωτικό «κίνημα» - πραξικόπημα, λίγες μέρες μετά από την τραγική κατάληξη της ιμπεριαλιστικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία.

Στην κυβέρνηση βρίσκονταν απ' το 1920 οι «αντιβενιζελικοί» ενώ το «κίνημα» εξέφραζε βασικά τη βενιζελική πλευρά. Οι ζυμώσεις για το πραξικόπημα ξεκίνησαν και εκδηλώθηκαν στη Χίο και τη Μυτιλήνη, όπου είχαν συγκεντρωθεί τμήματα του Στρατού και του Στόλου. Στην ηγεσία των κινηματιών βρίσκονταν οι Στ. Γονατάς, Νικ. Πλαστήρας και Δ. Φωκάς, οι οποίοι και συγκρότησαν την «Εκτελεστική Επιτροπή της Επαναστάσεως».

Στις 14/27 Σεπτέμβρη 1922 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος παραιτήθηκε, όπως ζητούσαν οι κινηματίες, ενώ την επόμενη μέρα τα στρατεύματά τους μπήκαν στην Αθήνα.

Η «Επανάσταση» είχε τη στήριξη του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων και Βιοτεχνών, ενώ ταυτόχρονα παρουσιαζόταν με φιλολαϊκό προσωπείο.

Το σκληρό - ταξικό πρόσωπο του καθεστώτος και η προσήλωσή του στην εξυπηρέτηση των αναγκών του κεφαλαίου δεν άργησαν όμως να φανούν. Οι κινητοποιήσεις της εργατικής τάξης αντιμετωπίστηκαν με συλλήψεις, άγρια καταστολή, τη διάλυση των εργατικών σωματείων. Η αστική βία σε βάρος της εργατικής τάξης κορυφώθηκε με την επίθεση στις εργατικές συγκεντρώσεις στο Πασαλιμάνι στις 22 - 23 Αυγούστου 1923. Εντεκα ήταν οι νεκροί, 100 οι τραυματίες και 500 περίπου οι συλληφθέντες.

Επομένως, εύστοχη και με ταξικά σωστό κριτήριο ήταν η πρώτη τοποθέτηση του «Ριζοσπάστη» έναντι του «Κινήματος» και το κάλεσμα στην εργατική τάξη να μη στοιχηθεί πίσω από καμία μερίδα της αστικής τάξης και να περιφρουρήσει τα δικά της συμφέροντα.

Το συμπέρασμα αυτό, άλλωστε, είναι διαχρονικής σημασίας. Η εργατική τάξη, οι βιοπαλαιστές αγρότες, οι μικροί αυτοαπασχολούμενοι και επαγγελματίες, αξιοποιώντας και τα διδάγματα της Ιστορίας, μπορούν και πρέπει να συγκροτήσουν τη δική τους κοινωνική συμμαχία, να αντιπαρατεθούν με τις όποιας απόχρωσης δυνάμεις του κεφαλαίου, να παλέψουν για την εργατική εξουσία.

Βλ. περισσότερα:

Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 - 1939, τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 174 - 181, 195 - 202.

«Ριζοσπάστης», 23 - 24.2.2019.