Η επίπτωση αυτή είναι πιο ορατή στα παιδιά του Δημοτικού, που στις πρώτες τάξεις σχηματίζουν τη λαθεμένη και επικίνδυνη ιδέα ότι οι άκοπες καλές τους σχολικές επιδόσεις τα τοποθετούν στα ευφυή και χαρισματικά παιδιά. Αυτά τα παιδιά εδραιώνουν την αντίληψη ότι η εξυπνάδα είναι έμφυτη και αμετακίνητη, με αποτέλεσμα να θεωρούν την προσπάθεια για τη γνώση λιγότερο σημαντική, από την προσπάθεια να είναι (ή να φαίνονται ότι είναι) έξυπνα.

Η ίδια αντίληψη τα κάνει να βλέπουν τις αλλαγές, τα λάθη ακόμα και την ανάγκη να καταβάλλουν προσπάθεια ως απειλές για το εγώ τους, αντί ως ευκαιρίες και δυνατότητες για να βελτιωθούν. Οταν η εργασία που τους ανατίθεται παύει να είναι εύκολη, τότε χάνουν την αυτοπεποίθησή τους και εγκαταλείπουν την προσπάθεια, γεγονός που εκδηλώνεται με αδιαφορία στο σχολείο, άρνηση να κάνουν σχολικές εργασίες ή να μελετήσουν γι' αυτές. Η εκπαίδευση τούς φαίνεται βαρετή και άσκοπη (σ.σ. δεν αναφερόμαστε εδώ στα στοιχεία του εκπαιδευτικού συστήματος που μερικές φορές κάνουν πραγματικά βαρετή, έως άνευ νοήματος, την ουσιαστική συμμετοχή του μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία).

Ο εγκωμιασμός των έμφυτων ικανοτήτων των παιδιών, ενισχύει αυτόν τον τρόπο σκέψης, ο οποίος επίσης μπορεί να εμποδίσει νεαρούς αθλητές, ανθρώπους που έχουν βγει στην παραγωγή, ακόμα και νέα ζευγάρια, να πλησιάσουν το μέγιστο της ανάπτυξης των δυνατοτήτων τους, που επιτρέπει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα στο οποίο ζουν. Αντίθετα, οι πολυετείς μελέτες των ερευνητών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ, με επικεφαλής την Κάρολ Ντουέκ, δείχνουν ότι η ενθάρρυνση στους νέους ανθρώπους μιας νοοτροπίας συνεχούς βελτίωσης, με καταβολή από μέρους τους της απαραίτητης προσπάθειας, βοηθά να έχουν καλές επιδόσεις στο σχολείο και γενικότερα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους σε όλους τους τομείς στη ζωή τους.

Οι βάσεις των ερευνών αυτών μπήκαν από πειράματα ψυχολόγων με ζώα, στη δεκαετία του 1960. Στα πειράματα εκείνα διαπιστώθηκε ότι τα περισσότερα ζώα μετά από επανειλημμένες αποτυχίες σε κάτι παύουν να προσπαθούν να το πετύχουν, παραμένοντας παθητικά ακόμα κι όταν ο πειραματιστής δημιουργεί ευνοϊκούς όρους. Ομως, ενώ αρκετοί άνθρωποι μπορούν επίσης να προσαρμοστούν σ' αυτή την αποδοχή της αδυναμίας τους να πετύχουν κάποιο στόχο, άλλοι αντιδρούν διαφορετικά. Ετσι κάποιοι μαθητές τα παρατάνε όταν συναντήσουν δυσκολίες, ενώ κάποιοι άλλοι, που δεν είναι καλύτερα εξοπλισμένοι, συνεχίζουν να προσπαθούν και να μαθαίνουν. Η ερμηνεία που έδωσαν οι ερευνητές του Στάνφορντ είναι ότι η διαφορά βρίσκεται στους λόγους που οι μεν και οι δε θεωρούν ότι απέτυχαν.

Η απόδοση της αποτυχίας στην έλλειψη ικανότητας αποκαρδιώνει περισσότερο από την απόδοσή της στην έλλειψη της απαραίτητης προσπάθειας. Αυτό επιβεβαιώθηκε συζητώντας με παιδιά που παρουσίαζαν χαμηλές επιδόσεις στα μαθηματικά. Η ομάδα των μαθητών στους οποίους εξηγήθηκε ότι φταίει η έλλειψη προσπάθειας από μέρους τους συνέχισε να προσπαθεί και βελτιώθηκε, ενώ η ομάδα παιδιών που επιβραβεύτηκαν για την επίλυση απλών προβλημάτων δε βελτίωσε καθόλου τις επιδόσεις της στα σύνθετα προβλήματα που τη δυσκόλευαν.

Παραπέρα μελέτες έδειξαν ότι οι πιο επίμονοι μαθητές δεν αφήνουν την αποτυχία να τους καταβάλλει, επειδή θεωρούν τα λάθη τους ως προβλήματα προς επίλυση. Η διερεύνηση του ζητήματος εντόπισε διαφορά όχι μόνο στον τρόπο εξήγησης της αποτυχίας, αλλά και στον τρόπο που τα παιδιά αυτά καταλαβαίνουν την ευφυία.

Τα παιδιά που νιώθουν ανήμπορα να κάνουν κάτι για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες θεωρούν ότι καθένας έχει μια συγκεκριμένη «ποσότητα» ευφυίας και δεν μπορεί να γίνει τίποτα πέραν αυτού. Τα λάθη καταστρέφουν την αυτοπεποίθησή τους, επειδή τα αποδίδουν στην έλλειψη ικανότητας, την οποία αισθάνονται αδύναμα να μεταβάλλουν. Αποφεύγουν τις προκλήσεις, επειδή οι προκλήσεις συχνά συνοδεύονται από λάθη που τα κάνουν να φαίνονται λιγότερο ευφυή. Με δυο λόγια θεωρούν ότι το να πρέπει να δουλέψεις σκληρά σημαίνει ότι είσαι χαζός.

Αντίθετα, τα παιδιά που έχουν νοοτροπία απόκτησης της πλήρους γνώσης ενός θέματος, θεωρούν ότι η ευφυία είναι ελάσιμη και μπορεί να αναπτυχθεί διαμέσου της μόρφωσης και της σκληρής δουλιάς. Πάνω απ' όλα θέλουν να μάθουν. Αλλωστε, αν πιστεύεις ότι μπορείς να επεκτείνεις τις πνευματικές σου ικανότητες, συνήθως θέλεις να κάνεις ακριβώς αυτό. Επειδή, για τα παιδιά αυτά, οι αποτυχίες πηγάζουν από έλλειψη προσπάθειας και όχι ικανότητας, μπορούν να αντιμετωπιστούν με περισσότερη προσπάθεια. Οι προκλήσεις είναι κίνητρο αντί φόβητρο, επειδή προσφέρουν ευκαιρίες για να μάθεις.

Με βάση αυτή τη θεωρία οι ερευνητές πρόβλεψαν ότι οι μαθητές που έχουν νοοτροπία άρτιας γνώσης των θεμάτων θα έχουν και καλύτερες σχολικές επιδόσεις. Παρακολουθώντας επί χρόνια παιδιά που περνούσαν τη δύσκολη μεταβατική φάση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, διαπίστωσαν ότι αυτό πράγματι συνέβαινε. Τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζοντας μια δυσκολία, όπως έναν κακό βαθμό σε διαγώνισμα, δήλωναν ότι θα προσπαθήσουν περισσότερο ή ότι θα επιδιώξουν μια διαφορετική προσέγγιση του θέματος. Καταλάβαιναν επίσης ότι ακόμα και οι ιδιοφυίες χρειάζεται να δουλεύουν σκληρά για τα μεγάλα επιτεύγματά τους.

Οι προβλέψεις επιβεβαιώθηκαν και με νέους φοιτητές που παρακολουθούσαν ένα απαιτητικό μάθημα γενικής χημείας. Τις καλύτερες επιδόσεις είχαν εκείνοι που έδιναν μεγάλη σημασία στη γνώση συγκριτικά με εκείνους που έδιναν μεγάλη σημασία να φαίνονται καλοί στη χημεία. Η επικέντρωση στις μαθησιακές τεχνικές, στην προσπάθεια και στην επιμονή απέδωσε γι' αυτούς τους φοιτητές.

Είναι προφανές ότι η θετική στάση απέναντι στη γνώση, η διαλεκτική αντίληψη για την ευφυία ως υπό διαμόρφωση εξελισσόμενη ικανότητα, η σωστή εκτίμηση της αξίας της εργασίας, η νοοτροπία μαχητικής αντιμετώπισης των δυσκολιών δεν μπορούν πάντα να ανατρέψουν μεγάλα εξωτερικά εμπόδια, όπως οι ταξικοί φραγμοί στην εκπαίδευση. Στο παιδί που οδηγείται στην παραγωγή πριν τη βασική εκπαίδευση, ή σε εκείνο που οι βιοποριστικές ανάγκες δε δίνουν δυνατότητα να συνεχίσει τις σπουδές του, τα χαρακτηριστικά αυτά που είναι έτσι κι αλλιώς χρήσιμα εφόδια στη ζωή του, δεν ανατρέπουν τους φραγμούς.

Ομως επειδή αυτά τα στοιχεία διαμόρφωσης της προσωπικότητας μπορούν να οδηγήσουν τους νέους εργάτες σε αμφισβήτηση των φραγμών και συνολικά του συστήματος που τους προκαλεί, γι' αυτό η κυρίαρχη τάξη προσπαθεί να περάσει την ηττοπάθεια στην τάξη που φέρνει το νέο και αμφισβητεί την εξουσία της. Θέλει να πείσει τα παιδιά των εργατών ότι είναι πνευματικά κατώτερα και γι' αυτό συχνά δεν προχωρούν στα γράμματα. Οι εκπαιδευτικοί που υιοθετούν και αναπαράγουν την αντίληψη της λειψής ευφυίας των παιδιών που δυσκολεύονται στο σχολείο, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, λειτουργούν αντιεπιστημονικά και παίζουν το παιχνίδι της αστικής τάξης.