Κυριακή 12 Απρίλη 2009
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Για την αντιπαράθεση με τα οπορτουνιστικά ρεύματα στο ΚΚ της ΕΣΣΔ τις δεκαετίες 1920 και 1930

Τελευταίο

ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Η επίδραση αυτών των ρευμάτων δεν περιορίστηκε στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, αλλά είχε την αντανάκλασή της και σε όλο το διεθνές ΚΚ. Η αντιπαράθεση των Τρότσκι και Μπουχάριν με το ΚΚ (μπ) αφορούσε και ζητήματα στρατηγικής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, τα οποία δεν αποτελούν αντικείμενο του παρόντος άρθρου.

Οπως είναι γνωστό, μετά τη διαγραφή του Τρότσκι και των οπαδών του από το ΚΚ(μπ), οι οπαδοί των απόψεών του αποχώρησαν από τα ΚΚ και συγκρότησαν δικές τους οργανώσεις, οι οποίες αρχικά ενώθηκαν στη «Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση» (1930) και το 1938 συγκρότησαν την «4η Διεθνή». Στην πορεία υπέστησαν αλλεπάλληλες διασπάσεις.

Δεν είναι εξίσου γνωστή η επιρροή του Μπουχαρινικού ρεύματος σε ΚΚ και στην Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), παρά τη διαπάλη που αναπτύχθηκε στο 6ο Συνέδριό της. Εκ του ιστορικού αποτελέσματος σήμερα μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι οι αντιλήψεις και οι θέσεις του Μπουχάριν και σε ζητήματα σοσιαλιστικής οικοδόμησης και σε ζητήματα στρατηγικής επέδρασαν σε βάθος χρόνου στο διεθνές ΚΚ. Αν και αποτελεί αντικείμενο μελλοντικής μελέτης, έχει σημασία να αναφέρουμε ορισμένα ιστορικά γεγονότα:

Στο λόγο του με τίτλο: «Για τη δεξιά παρέκκλιση στο ΚΚ(μπ) της ΕΣΣΔ»37, τον Απρίλη του 1929, ο Ι. Β. Στάλιν αναφέρεται σε βασικές διαφωνίες με τον Μπουχάριν σε σχέση με τη γραμμή της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ο Μπουχάριν, ως πρόεδρος της ΚΔ, διαμόρφωσε θέσεις για το 6ο Συνέδριό της - σημειωτέον ότι τις μοίρασε στις αντιπροσωπείες των ΚΚ πριν εγκριθούν από την αντιπροσωπεία του ΚΚ(μπ) της ΕΣΣΔ - οι οποίες δέχτηκαν την εξής κριτική από τον Στάλιν:

Πρώτο: Οι θέσεις, δίνοντας έμφαση στη λεγόμενη «σταθεροποίηση του καπιταλισμού», υπονοούσαν πως το επαναστατικό κίνημα έπρεπε να μπει σε περίοδο «συγκέντρωσης δυνάμεων» και όχι προετοιμασίας για επόμενες αποφασιστικές μάχες, για νέα επαναστατική άνοδο.

Δεύτερο: Δεν αναδείκνυαν την ανάγκη πάλης ενάντια στη λεγόμενη «αριστερή» σοσιαλδημοκρατία.

Τρίτο: Δεν έβαζαν ως καθήκον την καταπολέμηση του συμφιλιωτισμού απέναντι στις δεξιές παρεκκλίσεις στα ΚΚ.

Τέταρτο: Δεν υπογράμμιζαν την ανάγκη εκκαθάρισης των ΚΚ από τα «δεξιά» στοιχεία, της εξασφάλισης μιας σιδερένιας πειθαρχίας στο εσωτερικό τους.

Στο ίδιο κείμενο επίσης αναφέρεται πως ο Μπουχάριν, αξιοποιώντας τη θέση του στην ΚΔ, παρενέβη προσωπικά ενάντια στην ηγεσία του ΚΚ Γερμανίας, στηρίζοντας ή κρατώντας ανεκτική στάση απέναντι στα «δεξιά» οπορτουνιστικά στοιχεία σε αυτό το Κόμμα που οργανώνονταν ενάντια στην ηγεσία του. Οι θέσεις του Μπουχάριν δεν εγκρίθηκαν και ο ίδιος απομακρύνθηκε από τη θέση του προέδρου της ΚΔ. Ομως είναι πλέον φανερό ότι δεν ηττήθηκαν αποφασιστικά, ότι συνιστούσαν ένα «δεξιό» οπορτουνιστικό ρεύμα που αναπτυσσόταν στους κόλπους της ΚΔ. Οπως ο Μπουχάριν έτσι κι άλλοι εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος ακολούθησαν την τακτική της προσωρινής συμφωνίας με την κυρίαρχη γραμμή στην ΚΔ. Αλλοι όμως επέλεξαν άλλη τακτική. Ηδη από το 1928 είχε δημιουργηθεί στη Γερμανία το «ΚΚ - Αντιπολίτευση» (ΚΡΟ) με επικεφαλής τους Μπράντλερ και Ταλχάιμερ, τους οποίους πρακτικά είχε στηρίξει ο Μπουχάριν στην αντιπαράθεσή τους με τον Τέλμαν στους κόλπους του ΚΚ Γερμανίας.

Εκείνη την περίοδο καταγράφονται ανάλογες κινήσεις ίδρυσης «αντιπολιτευόμενων» ΚΚ και σε άλλες χώρες: Το 1929 στις ΗΠΑ με επικεφαλής τον Τζ. Λοβστόουν38. Την ίδια χρονιά διασπάστηκε από το ΚΚ Σουηδίας ομάδα με επικεφαλής τον Καρλ Κίλμπομ39, που υιοθετούσε τις θέσεις του Μπουχάριν και το 1934 μετονομάστηκε σε «Σοσιαλιστικό Κόμμα». Στην Ισπανία η αντίστοιχη κίνηση είχε επικεφαλής τον Χοακίν Μάουριν, που το 1931 ίδρυσε το «Μπλοκ Εργατών Αγροτών» (BOC), με το οποίο αργότερα ενώθηκε η τροτσκιστική Κομμουνιστική Λίγκα του Αντρέ Νιν και συγκρότησαν το «Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης» (POUM).

Οι παραπάνω ομάδες συγκρότησαν διεθνές οπορτουνιστικό κέντρο με τίτλο «Διεθνής Κομμουνιστική Αντιπολίτευση». Το Φλεβάρη του 1938, στο λεγόμενο «σοσιαλιστικό επαναστατικό συνέδριο» στο Παρίσι, η «Διεθνής Κομμουνιστική Αντιπολίτευση» ενώθηκε με το επονομαζόμενο «Γραφείο του Λονδίνου», στο οποίο επικεφαλής ήταν το Βρετανικό «Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα» και στο οποίο συσπειρώνονταν διάφορες «αριστερές» σοσιαλδημοκρατικές οργανώσεις όπως το Σοσιαλδημοκρατικό Ανεξάρτητο Γερμανικό Κόμμα, το Εργατικό Κόμμα Νορβηγίας κ.ά. Η οργάνωση που προέκυψε πήρε το όνομα «Διεθνές Γραφείο για τη σοσιαλιστική επαναστατική ενότητα», τα μέλη της οποίας μεταπολεμικά εντάχθηκαν στους κόλπους της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας.

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ

Οι δύο βασικές «αντιπολιτευόμενες» τάσεις που αναπτύχθηκαν κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930 στο ΚΚ(μπ) της ΕΣΣΔ, απολυτοποιώντας (από κοινού) τα στοιχεία καθυστέρησης της σοβιετικής κοινωνίας, αντιτάχθηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, όταν στη βάση των βημάτων που είχαν πραγματοποιηθεί στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έμπαινε το ζήτημα της οριστικής κατάργησης των καπιταλιστικών σχέσεων και της προώθησης της κολεκτιβοποίησης στην αγροτική παραγωγή. Η αντίθεση αυτή στηριζόταν είτε στην αντίληψη πως η σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ προϋπέθετε τη νίκη του σοσιαλισμού στην ανεπτυγμένη καπιταλιστικά Δύση (Τρότσκι) είτε στην αντίληψη που θεωρούσε μακρόχρονη τη συνύπαρξη των σοσιαλιστικών με τις καπιταλιστικές σχέσεις και ότι οι πρώτες θα νικούσαν τις δεύτερες μέσω της ανάπτυξης της αγοράς (Μπουχάριν).

Η διαπάλη με αυτές ή ανάλογες θέσεις δεν περιορίστηκε σε αυτές τις δεκαετίες, αλλά επεκτάθηκε σε όλο το χρονικό διάστημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Οχι τυχαία το 1988, στο πλαίσιο της «Περεστρόικα», ο Μπουχάριν αποκαταστάθηκε και ως φυσικό πρόσωπο (γιατί η αποκατάσταση ορισμένων αντιλήψεών του είχε προηγηθεί ήδη μετά το 20ό Συνέδριο με την επικράτηση των θέσεων του ρεύματος των «αγοραίων» οικονομολόγων και πολιτικών στελεχών40). Επίσης καθόλου τυχαία εκείνη την περίοδο εκπρόσωποι του «τροτσκιστικού» ρεύματος διεκδικούσαν επίμονα την αποκατάσταση και του Λ. Τρότσκι, τονίζοντας ιδιαίτερα πως η εικόνα του «υπερ-αριστερού» που είχε καλλιεργήσει τόσα χρόνια το ΚΚΣΕ ήταν εσφαλμένη41.

Η αποφασιστική αναμέτρηση με αυτά τα οπορτουνιστικά ρεύματα στις δεκαετίες 1920 και 1930 έδωσε τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν σημαντικά βήματα στη σοσιαλιστική οικοδόμηση (κολεκτιβοποίηση, κατάργηση της καπιταλιστικής σχέσης), έδωσε μια σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, δημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε η ΕΣΣΔ να αντικρούσει τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και να βγει νικήτρια.

Η επίδραση όμως κοινωνικών δυνάμεων που αντιστρατεύονταν την περαιτέρω ανάπτυξη των κομμουνιστικών σχέσεων συνεχίστηκε. Στο τέλος της δεκαετίας του 1940 και αρχές του 1950 θεωρητικές και πολιτικές θέσεις (ιδιαίτερα επηρεασμένες από το ρεύμα του Μπουχάριν) κέρδισαν έδαφος προκαλώντας οπισθοχώρηση στη διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και τελικά κυριάρχησαν στην ηγεσία του ΚΚΣΕ και γενικά στο διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα μετά το 20ό Συνέδριο. Οι θέσεις αυτές εξέφραζαν μια νέα κοινωνική αντίσταση (κυρίως των κολχόζνικων αγροτών και των διευθυντικών στελεχών) απέναντι στην αναγκαιότητα να επεκταθούν και να επικρατήσουν πλήρως οι κομμουνιστικές σχέσεις ιδιαίτερα στην αγροτική παραγωγή και στην κατανομή του κοινωνικού προϊόντος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

37. Ι. Β. Στάλιν: «Ζητήματα Λενινισμού», σελ. 290.

38. Ο Τζ. Λοβστόουν διετέλεσε στη συνέχεια πράκτορας της CIA και στέλεχος του αντικομμουνιστικού συνδικαλιστικού κινήματος των ΗΠΑ.

39. Ο Κ. Κίλμπομ θεωρείται σήμερα ως ένα από τα ιστορικά στελέχη της σουηδικής σοσιαλδημοκρατίας των δεκαετιών 1940 και 1950.

40. Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό, 18ο Συνέδριο, σελ. 17-19.

41. Χαρακτηριστική είναι η αρθρογραφία του Ερνεστ Μαντέλ εκείνη την περίοδο, ο οποίος ουσιαστικά στήριξε την πολιτική της «περεστρόικα» ως πολιτική άρσης του σταλινικού γραφειοκρατικού τυχοδιωκτισμού (δες Ε. Μαντέλ: «Οι οικονομικές ιδέες του Τρότσκι και η ΕΣΣΔ σήμερα», 1991, ιστοσελίδα: www.okde.gr). Επίσης το βιβλίο του Λ. Τρότσκι: «Η σταλινική σχολή της πλαστογραφίας», το 1990, με επιμέλεια του Σοβιετικού καθηγητή Ιστορίας Αλεξάντρ Β. Πάντσοφ, ο οποίος στον πρόλογό του (που δημοσιεύεται και στην ελληνική έκδοση) προσπαθεί να ανασκευάσει αυτή την άποψη για τον τροτσκισμό. Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε πως η άποψη ότι ο τροτσκισμός είναι «αριστερίστικο» ρεύμα σε αντίθεση με το χαρακτηρισμό του ως σοσιαλδημοκρατική παρέκκλιση τη δεκαετία του 1920, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι από την ηγεσία του ΚΚΣΕ τις δεκαετίες του 1950 και 1960 χαρακτηριζόταν ως τροτσκισμός (και αργότερα ως μαοϊσμός, αριστερός δογματισμός) κάθε κριτική που γινόταν στη γραμμή που κυριάρχησε στο ΚΚΣΕ μετά το 20ό Συνέδριο.


Του
Κύριλλου ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ*
* Ο Κύριλλος Παπασταύρου είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος της Ιδεολογικής Επιτροπής



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ