«Λυσσομανά ο εμφύλιος πόλεμος, ο χαλασμός. Ωρα συθέμελων σεισμών ξέρασε από την άβυσσο των μισανθρωπισμών της Ιστορίας στο προσκήνιο της ζωής τη Γιούρα - πασαλίκι της Βίας, μπαχτσές των "αρετών" της ιμπεριαλιστικής ζούγκλας. Χιλιάδες αγωνιστές του λαού και δημοκράτες γνώρισαν το κατράμι της κόλασης ζεματιστό στα κορμιά και τις ψυχές τους.

...Χάραμα, νύχτα πες, ακόμα... Λύκοι σάλταραν στο στρατόπεδο ροπαλοφόροι οι αδίστακτοι βασανιστές. Σκηνές αναποδογυριζόνταν και στις τέσσερεις άκρες των όρμων διασκόρπιζαν οι αγέρηδες το νοικοκυριό των δεσμωτών. Ανθρωποι γκρεμίζονταν αιμόφυρτοι στο χώμα, πάνω στους πασάλους. Μάτια εξωρύχτηκαν με το βούρδουλα, πλευρά σπάσαν από τα μπαμπού, χέρια, κεφάλια... Και δεν ήξερες τι να πεις χειρότερο σ' αυτά τα καθημερινά γιουρούσια αφιονισμένων γενίτσαρων. Το θάνατο που μπήγαν στα κορμιά μας τα ρόπαλά τους, για, το βούρκο των αποπνικτικό, τον αποκρουστικό ξέχειλον υπόνομο του υβρεολογίου βασανιστών ανασυρμένων από τα κατακάθια της κοπροδόχου της καπιταλιστικής κοινωνίας... Αυτή ήταν η ώρα "να βγάλουν" για το "έργο" τα καταναγκαστικά έργα.

Βουνά κονιορτοποιήθηκαν και μετατοπίστηκαν με τα μπράτσα. Οι βράχοι της Γιούρας ξεκολλήθηκαν με τα νύχια και κουβαλήθηκαν μ' αυλακωμένες από το μαστίγιο ράχες "αιχμαλώτων" της Βίας.

Αμέτρητα τσουβάλια τσιμέντο πέρασαν από τις πλάτες τους. Εκατοντάδες χιλιάδες τούβλα μεταφέρθηκαν με τα γδαρμένα χέρια τους. "Επιστάτης" ο πιο διεστραμένος Σαδισμός οπλισμένος με τη δύναμη ασύδοτης εξουσίας. Και εργολάβος η αιματηρότερη Βία, που κάμφθηκε μόνο μπροστά στην οργανωμένη ομαδική πεισματική αντίσταση των πολιτικών κρατουμένων.

Στα θεμέλια των σαρκοφάγων της Γιούρας έχουν θαφτεί κομμάτια από τη ζωή χιλιάδων αλυσσοδεμένων αγωνιστών. Από την κάθε πέτρα τους, όπως από τους αρμούς τους αναβλύζει τ' αλάτι του θαλασσόνερου που ζημώθηκαν τα τσιμέντα τους, αποστάζουν βόγγοι και οιμογών ανατριχιαστική ηχώ.

Και τις νύχτες δεν μπορείς να ξεχωρίσεις αν η μανία είναι των λυμένων ασκών του Αιόλου που στενάζει και δέρνεται στα σιδερόφρακτα παράθυρα του κάτεργου ή είναι των σκοτωμένων συντρόφων μας η οργή κι η κατάρα, η φωνή του αίματος που βγαίνει από τους τάφους του νεκροταφείου της Γιούρας - το αίμα που φωνάζει των Καραμούστων που ξεψύχησαν με το τσουβάλι τσιμέντο στην πλάτη τη στιγμή που το ρόπαλο τσάκιζε τις κνήμες τους που αρνούνταν να γρηγορέψουν το βήμα...»

(Ρεπορτάζ από την πρώτη γραμμή, διά χειρός των ίδιων των κρατουμένων στη Γιούρα).

Με τέτοια κείμενα στο χέρι, παρμένα από το Αρχείο του ΚΚΕ, πάτησε το πρωινό της προηγούμενης Κυριακής στο θανατονήσι ένα δημοσιογραφικό - φωτο-κινηματογραφικό συνεργείο του «Ριζοσπάστη» και του πόρταλ του «902.gr», που συνόδευε αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ με επικεφαλής τον Κώστα Παρασκευά, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, τον Δημήτρη Γόντικα, μέλος της ΚΕ (κρατούμενο στη Γιούρα την περίοδο της χούντας), και την Διαμάντω Μανωλάκου, μέλος της ΚΕ και βουλευτή του Κόμματος.

Αυτοψία και καταγραφή της κατάστασης ήταν ο σκοπός της επίσκεψης, καθώς τα χρόνια περνούν και τίποτα δεν έχει γίνει από εκείνες τις αποφάσεις των εκάστοτε κυβερνήσεων που έχουν χαρακτηρίσει τη Γυάρο Ιστορικό Τόπο και έχουν προβλέψει μια σειρά έργα που θα κάνουν τον τόπο επισκέψιμο στις νεότερες γενιές. Αντίθετα, όλα αυτά τα χρόνια πληθαίνουν οι κάθε είδους παρεμβάσεις για να αποχαρακτηριστεί το νησί και να δοθούν οι εκτάσεις του σε εμπορική χρήση. Τελευταία, τέτοιου είδους, απόπειρα να χαρακτηριστεί η Γυάρος θαλάσσιο πάρκο με πρόσχημα τις φώκιες.

Αυτό, όμως, που πρέπει να γίνει, είναι πριν από οτιδήποτε άλλο να κατασκευαστεί ένας ντόκος για να μπορεί να 'ναι προσβάσιμο το νησί με πλωτό μέσο (ο παλιός ντόκος είναι ήδη ο μισός μέσα στη θάλασσα). Το δεύτερο που πρέπει να γίνει, είναι να καθαριστούν και να συντηρηθούν τα υπάρχοντα κτίρια (τα μπετά στην οροφή της φυλακής ήδη καταρρέουν, ενώ το νοσοκομείο, το ηλεκτρικό εργοστάσιο και οι αποθήκες είναι γεμάτες με τόνους κοπριάς από κατσίκια και πρόβατα που παράνομα βρίσκονται ακόμα πάνω στο νησί). Μια σειρά ακόμα έργα, για τα οποία υπάρχει επαρκής επιστημονική πρόταση, μπορούν να αποδώσουν στη Γυάρο το χαρακτήρα που πρέπει να έχει, αυτόν του Ιστορικού Τόπου!

Η Γυάρος στήθηκε για έναν και μοναδικό σκοπό: Να εξοντώσει τους κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές που δεν είχαν προλάβει να βγουν στο βουνό κατά τη διάρκεια του οργίου τρομοκρατίας που ακολούθησε την απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας. Επισήμως η κυβέρνηση δήλωνε πως επρόκειτο στο νησί να στηθεί μια «αγροτοβιομηχανική φυλακή». Σύμφωνα με τα σχέδια του περιβόητου Π. Μεταξά, τεχνικού διευθυντή του τότε υπουργείου Δικαιοσύνης, το νησί θα μετατρεπόταν σε έναν κήπο της Εδέμ. «Τον Ιούλιον του 1947 (...) εγένετο εκ των διαφόρων φυλακών του Κράτους η μεταγωγή 10.000 κρατουμένων οι οποίοι εστεγάσθησαν υπό σκηνάς τινές των οποίων είχον παραδοθεί υπό του Τάγματος Σκαπανέων ("ανεπιθυμήτων από απόψεως εθνικών φρονημάτων")», αναφέρει μερικά χρόνια αργότερα ο Εφέτης Ι. Μπιζίμης, που κλήθηκε να ερευνήσει πού διατέθηκαν κάμποσα εκατομμύρια δραχμές εκείνης της εποχής. «Τα έργα της μονίμου αγροτοβιομηχανικής φυλακής Γυάρου εθεωρήθησαν ως άκρως επείγοντα και έπρεπε ως εκ τούτου να περατωθούν το συντομώτερον δια να στεγασθούν το ταχύτερον οι υπό σκηνάς στεγαζόμενοι κρατούμενοι».

Στις 15.6.1949 διαβάζουμε στα ημερολόγια φυλακής που κρατούσε ο Α. Νενεδάκης: «Το "έργο" έχει ψηλώσει αρκετά, οι εξωτερικοί τοίχοι τέλειωσαν. Κάθε πέτρα του, κάθε φτυαριά λάσπη είναι κι ένα αγκομαχητό, μια αιμόπτυση και κάθε μέτρο ένας τραυματισμός, ένα καψόνι, ένας θάνατος. Καθημερινά στον Τέταρτο και στον Πέμπτο η δουλειά παίρνει ένα πιο γρήγορο ρυθμό, η ένταση της τρομοκρατίας και του ξύλου - που δε φαίνεται - πήρε την πάνω βόλτα. Ο Πρώτος στέλνει κάθε μέρα χίλιους, δυο χιλιάδες, ανάλογα με τις απαιτήσεις του Παναγιωτόπουλου και τις άλλες αγγαρείες μέσα στον όρμο. Δουλειά, δουλειά... Εκτός από το "έργο", τριγύρω στον Τέταρτο έχουν χτιστεί πέντε - έξι μεγάλες αποθήκες, τεράστια συγκροτήματα, σπίτια - οι "βίλες", οι "βιλίτσες" - ξεπετιούνται σαν παλούκια κάθε μέρα κι από μια. Ολοι σπιτώνουνται, όλοι τακτοποιούνται και οι σκλάβοι δουλεύουν».

Και λίγους μήνες αργότερα, στις 20.12.49: «Το "έργο" βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο. Οι εξωτερικοί τοίχοι έχουν τελειώσει και έχουν βάλει μπρος τους μεσότοιχους, όμως κι αυτή η δουλειά είναι ατέλειωτη. Αλλα τόσα κυβικά πρέπει να χτιστούν για να σκεπαστεί η νέα φυλακή, θάλαμοι, πειθαρχεία, προαύλια, λουτρά, μαγειρεία, φούρνος, όλα είναι μέσα. Εχει δώδεκα θαλάμους, είκοσι τέσσερα μέτρα επί δωδεκάμισι ο καθένας, δυο μπλοκ πειθαρχεία, αποχωρητήρια δίπατα, γραφεία και δωμάτια φυλάκων στο δεύτερο πάτωμα. Πελώριο και απέραντο, το ίδιο το κτήριο δεν κατορθώνει να χωρέσει τους θαλάμους, τις αυλές, τα πειθαρχεία και τα δωμάτια - γραφεία. Υγρό από τώρα, ανήλιο και καταθλιπτικό έχει τον προορισμό να καταπιεί την υγεία και τη ζωή των ανθρώπων που θα κλειστούν μέσα».

«Δια τα έργα Γυάρου εδαπανήθησαν μέχρι σήμερον δρχ. 10.677.000.000» αναφέρει στην έκθεσή του ο Ι. Μπιζίμης (σ.σ. για μια φυλακή που χωρά μόνο 1.500 άτομα, ενώ το χρήμα δόθηκε για στέγαση 10.000 κρατουμένων).

«Αυτή είναι η νέα φυλακή, την χτίζουν αιματοβαμένα χέρια εκτελεστών. Αλλά είναι έργο πολιτισμού», αναφέρει σε δημοσιογράφους ο Π. Μεταξάς, γενικός διευθυντής της Τεχνικής Υπηρεσίας του υπουργείου Δικαιοσύνης.

«Στις 6 του Ιούνη (1950) έκαμαν κι ένα πείραμα: Εκλεισαν διακόσιους είκοσι μεταγόμενους μέσα σε δυο θαλάμους του κάτεργου, σε λίγη ώρα άρχισαν οι αιμοπτύσεις και οι λιποθυμίες και αναγκάστηκαν να τους βγάλουν όξω, ύστερα από επέμβαση της Χωροφυλακής. "Κόλαση πυρός"... λένε οι υπάλληλοι της Τεχνικής Υπηρεσίας ότι είναι η "πιο συγχρονισμένη φυλακή της Ελλάδος"» (από το βιβλίο του Α. Νενεδάκη «Απαγορεύεται»).

Η «αγροτοβιομηχανική» φυλακή δεν έγινε ποτέ. Το νησί, όμως, απέκτησε τους δικούς του «εξωτικούς χώρους». Οπως την «Ελ Ντάμπα»: «Εκεί στέλνουν συνέχεια ανθρώπους γδυτούς, κουρεμένους, ξυπόλυτους. Εκεί τους περιμένει ο φύλακας με το μαστίγιο, η δίψα, η πείνα και ο ήλιος που θα ξεροψήσει τα κορμιά, που θα πάρει τα λογικά και θ' αποτελειώσει κάθε ικμάδα».

Η κατάσταση που επικρατεί περιγράφεται γλαφυρότατα από έναν από τους μεγαλοδοσίλογους, τον Ιάκωβο Βασιλάκη, που γράφει στη γυναίκα του:

«Εδώ, Ειρήνη μου, δεν είναι φυλακή, είναι ένα στρατόπεδο, πλην, όμως, φυσά 25 μέρες το μήνα και σου χτυπά στο νευρικό σύστημα. Οταν φυσά ούτε καΐκι, ούτε βαπόρι, ούτε ο διάβολος δεν μπορεί να πλησιάσει και τότε υποφέρουμε (...) Ολ' αυτά που σου γράφω να τα κρατάς μυστικά, να μην τα ξέρει ούτε ο Θεός, ακούς;...».

Απέναντι στην επιδίωξη του αστικού κράτους να εξοντώσει τον αντίπαλό του, αναδείχθηκε για μια ακόμα φορά η υπεροχή του ΚΚΕ και μέσα στη φυλακή:

«Κύρια θέση ήταν "όλα τα στελέχη στο έργο" (...) καμιά υποχώρηση και σιδερένια αλληλεγγύη. Βάση της οργάνωσης του όρμου αρχικά ήταν η οργάνωση κατά σκηνή και σε συνέχεια έγινε η οργάνωση κατά παροικία, που διευκόλυνε περισσότερο τις επαφές της οργάνωσης στις συγκεκριμένες συνθήκες. Ολες οι επαφές γίνονταν το βράδυ, στις βόλτες στην πλατεία, μπροστά στα μάτια της διεύθυνσης και των χαφιέδων της, πράγμα που απαιτούσε τη μέγιστη προσοχή και ικανότητα» (από το βιβλίο του Δημήτρη Μανούση «Γιούρα, το άπαρτο κάστρο»).

Ενας από τους τελευταίους νεκρούς στην πρώτη περίοδο λειτουργίας της Γιούρας ήταν ο υπεύθυνος της «Λαϊκής Φωνής» Θεσσαλονίκης, ο Κώστας Συρινιώτης, στέλεχος του ΚΚΕ, πολεμιστής στις Διεθνείς Ταξιαρχίες στην Ισπανία, κρατούμενος στη Γιούρα. Στάλθηκε για εγχείρηση στη Σύρα. Δεν του έκαναν εγχείρηση γιατί δεν υπέγραψε δήλωση και τον ξαναέστειλαν στη Γιούρα. Αρχισε αιμοπτύσεις μέχρι που πέθανε.

«Η κηδεία του, γράφει ο Δ. Μανούσης, στάθηκε η μεγαλύτερη αγωνιστική εκδήλωση που έγινε ποτέ στη Γιούρα και σημάδεψε το σπάσιμο του εγκληματικού καθεστώτος της, δηλαδή του ξύλου και της καταναγκαστικής δουλειάς. Τον νεκρό συνόδευσαν οι 1.000 κρατούμενοι του 3ου όρμου και οι αντιπροσωπείες των άλλων όρμων. Βαδίζαμε με τρόπο που 2.000 πόδια τράνταζαν τη Γιούρα, έτρεμε η γη, μαζί με κραυγές "αθάνατος", "τιμημένο ΚΚΕ" κ.ά. Γονατιστοί αποχαιρέτησαν τον νεκρό οι 5.000 κρατούμενοι του 1ου όρμου».

Για τη δεύτερη περίοδο λειτουργίας της φυλακής μετά το 1955 διαβάζουμε:

«Τεσσερεις Αυγούστου - τι συμβολισμός! 1955, ώρα μία μετά τα μεσάνυχτα βρυκολάκιαζε ξανά η Γιούρα! Αλλά με τη δρακομορφή τώρα των "κτιρίων" της. Νύχτα μόνο μπόραγαν ν' ανοίξουν αυτοί οι τάφοι. Νύχτα μας πέταξε στους βράχους του 4ου όρμου 200 δεσμώτες τ' αρματαγωγό. Με μόνο εφόδιο - τα ρούχα μας τάχαν κρατήσει - μιά βρώμικη παληοκουβέρτα της υπηρεσίας στον ώμο σκαρφαλώσαμε τα κατσάβραχα, ενώ γύρω από τη φάλαγγά μας ξελαρυγιάζονται μ' αγριοφωνάρες κοντά 200 χωροφύλακες και φύλακες. Οι τελευταίοι κράδαιναν τα παλιά εκείνα μπαμπού της Γιούρρας - τα σκήπτρα τους!

Οι σκουριασμένοι στις καστρόπορτες ρεζέδες τριζοβόλησαν και σκιαγμένα τα ποντίκια γλύστρησαν προς τους υπονόμους αδείαζοντας τους "θαλάμους". Ανατριχίλα σε διαπερνά μπαίνοντας σ' αυτές τις ανθρωποαποθήκες που σε δυό στοιβαχτήκαμε 200, από 100 στον έναν.

(...) το "κτίριο" - γυμνά τούβλα και τσιμέντα (...) Μόνον ένα χαλασμένο μυαλό και μια διεστραμένη ψυχή, μισανθρώπου, θα έστηνε αυτό το λαβύρινθο της μισαλλοδοξίας - από σχέδιο καμωμένο να ξεμπερδεύει τον άνθρωπο».

Κι εδώ όμως το Κόμμα όρθιο. Σε Λεύκωμα που κυκλοφόρησε μέσα στη φυλακή, διαβάζουμε:

«Το Λεύκωμα αυτό έγινε στο Κολαστήριο της Γιούρας σαν ελάχιστο δείγμα φόρου τιμής από μέρους μας στα 40χρονα του Κόμματός μας και μαζί της απέραντης αγάπης μας, της ως το Θάνατο αφοσιώσής μας στο ΚΚΕ και στα ιδανικά που ενσαρκώνει.

Γράφτηκε και φιλοτεχνήθηκε κάτω από πολύ αντίξοες για τέτιες εκδόσεις συνθήκες. Μόλις την τελευταία στιγμή εξοικονομήσαμε αυτά τα εφτά φύλλα χαρτιού - απ' αυτό και περιορισμένες οι σελίδες του. Τα περιθώρια χρόνου να δουλευτεί υπήρξαν εξαιρετικά στενά. Και δουλεύτηκε από νύχτα σε νύχτα σχεδόν και με το λίγο φως της φυλακής. Το πρωί έπρεπε να το βρίσκει κρυμμένο. Κι η μέρα να μετριέται με την έγνοια μην πέσει στα χέρια των δεσμοφυλάκων μας και καταστραφεί.

Δουλεύτηκε σε μέρες μάχης, από τις σοβαρότερες της επιβίωσής μας - εδώ και δύο μήνες ο εχθρός μας επέβαλε την εγκύκλιο της πείνας και μας στερεί την ενίσχυση των σπιτιών μας, αυτή που μας κράτησε στη ζωή αυτά τα χρόνια.

Σε ώρα μάχης γιορτάζουμε τα 40χρονα του ΚΚΕ. Μα τι καλλίτερο; Μέρος αυτού του γιορτασμού είναι και το λεύκωμά μας - μικρή εκδήλωση της απροσμέτρητης ευγνωμοσύνης μας προς το Κόμμα μας, που Δάσκαλος και Οδηγητής μας ακάματος είναι στη ζωή και την πάλη μας εμψυχωτής μας στη δοκιμασία και τις θυσίες που απαιτεί ο άνισος και ανήλεος αγώνας».