Την τραγικότητα και την ταυτόχρονη γελοιότητά του.

Τον σουρεαλισμό και την επικινδυνότητά του.

Η καθημερινότητα στην Ελλάδα θυμίζει πλέον μίξη φαρσοκωμωδίας και δυστοπικού θρίλερ.

Από πού να το πιάσει κανείς; Το γκροτέσκο είναι παντού και η κοινωνία παραπατάει σε κινούμενη άμμο, παλεύοντας να ερμηνεύσει μια πραγματικότητα που συνεχώς γλιστράει σ' έναν νέο εφιάλτη.

Η χώρα των προδιαγεγραμμένων εγκλημάτων διαλύεται, μπλέκεται σε πολέμους, καίγεται, πλημμυρίζει, χάνονται άνθρωποι, σπίτια, περιουσίες, υποδομές, τρώγονται εκατομμύρια από επιτήδειους, κι όμως η επίσημη κυβερνητική γραμμή παραμένει συνδυασμός κυνισμού και βοναπαρτισμού. Κι είναι πάντα η ίδια: «Τα πάμε καλά». Οι πολίτες παρακολουθούν μια χώρα που πνίγεται μέσα σ' έναν τρομακτικό φαύλο κύκλο, μέσα στη συστηματική απαξίωση της κοινής λογικής, μέσα στο ίδιο της το θέατρο.

Και κάπου εκεί ανάμεσα ευδοκιμούν δεκάδες φαιδρά πρόσωπα της πολιτικής, δίνοντας τον χειρότερο εαυτό τους σε σόου της συμφοράς.

Το ερώτημα είναι, πότε θα αποφασίσουμε ότι έφτασε η ώρα να κατεβάσουμε τη σκωροφαγωμένη αυλαία και να ξαναγράψουμε το έργο από την αρχή;

Μέχρι τότε όμως, ας κάνουμε ένα μικρό διάλειμμα, αναζητώντας εκείνον που έλεγα στην αρχή. Αυτόν που θα περιέγραφε αυτές τις μέρες, όπως θα τους άξιζε.

Καταλήγω λοιπόν πως ο πλέον κατάλληλος να εξιστορήσει, να αφηγηθεί κι εμάς και την εποχή μας, θα ήταν ο αντισυμβατικός μάγος του ελληνικού κινηματογράφου, ο θρυλικός Αχιλλέας Μαδράς.

Στον ελληνικό κινηματογράφο υπήρξαν πολλοί πρωταγωνιστές, αρκετοί σταρ, λίγοι θρύλοι και σχεδόν κανένας Μαδράς. Γιατί ο Μαδράς δεν έμοιαζε με κανέναν. Και δεν ήθελε να μοιάζει σε κανέναν. Και κυρίως, δεν μπορούσε να μοιάσει σε κανέναν.

Πρωτοπόρος, ιδιόρρυθμος, αστείρευτα δημιουργικός, «δύσκολος» και ταυτόχρονα γοητευτικός, υπήρξε μια φιγούρα που έγραψε ιστορία με το στυλ, τη φωνή, την κίνηση, την αυθάδεια, την εκκεντρικότητα, αλλά κυρίως με το ατόφιο, πηγαίο ταλέντο του και την απίστευτη ενέργειά του που δεν τον εγκατέλειψε μέχρι τα 97 του χρόνια, που έφυγε από τη ζωή.

Αντισυμβατικός μέχρι το κόκαλο, δικαίωνε καθημερινά όσα έλεγαν γι' αυτόν φίλοι και συνάδελφοί του:

«Ο Μαδράς είναι ο Μαδράς, τέλος».

Το 1900, μάλιστα, έπαιξε με την Σάρα Μπερνάρ, στο Παρίσι, στον «Αετιδέα» του Ροστάν.

Οι ταινίες του, είτε ως σκηνοθέτη, είτε ως ηθοποιού, αποτελούν σήμερα μικρούς θησαυρούς μιας άλλης εποχής, μιας εποχής όπου το σινεμά δεν είχε προσποιητή λάμψη, αλλά γνήσια τρέλα, επαναστατικότητα και πάθος. Και ο Αχιλλέας Μαδράς με την απολύτως προσωπική κινηματογραφική γλώσσα, υπήρξε από τα πιο ηλεκτρισμένα μυαλά εκείνης της δημιουργικής περιόδου.

Αυτή λοιπόν η καλτ φυσιογνωμία του προπολεμικού ελληνικού κινηματογράφου, μπαίνοντας σ' αυτόν, προτίμησε να μην μιμηθεί ούτε τα ξένα πρότυπα, ούτε τα ντόπια στερεότυπα. Δημιούργησε δικό του τρόπο. Η υποκριτική του δεν στηριζόταν στον στόμφο, ούτε στη θεατρική υπερβολή της εποχής.

Είχε ρυθμό, αυθεντικότητα, πάθος, ταλέντο άνευ όρων, σωματικότητα και μια «εσωτερική μηχανή» που έμοιαζε να δουλεύει συνεχώς.

Ως ηθοποιός, μπορούσε να περάσει από δραματικό σε κωμικό, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, χωρίς να δείχνει προσποιητός. Ως σκηνοθέτης, είχε την τάση να δοκιμάζει. Πειραματιζόταν με το μοντάζ, τη γωνία λήψης, τις παύσεις, τα βλέμματα. Ηθελε η σκηνή να έχει ζωή, όχι τυπική απόδοση. Εμπαινε σ' αυτήν, σαν να μπαίνει στη ζωή του.

Αυτός ο ανήσυχος τρόπος δουλειάς συχνά έφερνε τριβές με παραγωγούς και τεχνικούς.

Αλλά έφερνε και σκηνές που δεν θα είχε νόημα να γυριστούν διαφορετικά.

Ο Μαδράς είχε αυτό το σπάνιο χάρισμα, όταν έμπαινε στο πλάνο, η σκηνή «μεγάλωνε». Είχε παρουσία. Μια παρουσία που δεν δημιουργούσε με τεχνική, αλλά με ψυχή.

Ορισμένοι τον χαρακτήρισαν «δύσκολο». Αλλοι «ευφυή». Κάποιοι «εκκεντρικό». Η αλήθεια είναι ότι ήταν όλα αυτά μαζί και ακόμη περισσότερα. Ενας άνθρωπος ατίθασος, που πολλές φορές δυσκολευόταν να συμβιβαστεί με τις απαιτήσεις μιας βιομηχανίας που ήθελε τα πράγματα πιο απλά, πιο ασφαλή, πιο γρήγορα.

Ο ίδιος, όμως, απαιτούσε αλήθεια.

Και την έπαιρνε, είτε με ηρεμία είτε με καταιγισμό ενέργειας.

Οσο για τις πολυσυζητημένες ιδιοτροπίες αυτού του καλλιτέχνη, αυτές ήταν το αλατοπίπερο της προσωπικότητάς του.

Δεν είναι τυχαίο που οι ιστορίες γύρω από τον Μαδρά συζητιούνται ακόμα από ηθοποιούς και σκηνοθέτες. Από τις ατάκες του μέχρι τις απαιτήσεις του, όλες έφεραν τη σφραγίδα της απόλυτης ελευθερίας κι ενός τρελού χιούμορ.

• Καθυστερούσε στα γυρίσματα; Ναι, πολύ συχνά. Αλλά όταν εμφανιζόταν, έδινε σκηνές που δύσκολα ξαναγυρίζονταν.
• Αυτοσχεδίαζε; Συνεχώς. Και οι περισσότεροι αυτοσχεδιασμοί του ήταν καλύτεροι από το αρχικό κείμενο.
• Είχε εκρήξεις θυμού; Ναι, αλλά ποτέ χωρίς λόγο. Οποτε θεωρούσε ότι η τέχνη «πληγωνόταν», αντιδρούσε έντονα.
• Ατάκες του που έμειναν; Αμέτρητες. Σε μια ταινία, π.χ. απαίτησε να αλλάξουν το κοστούμι του γιατί «δεν του μιλούσε ο ρόλος». Το είπε κυριολεκτικά: «Αυτό το ρούχο δεν με καταλαβαίνει».

Σε συνέντευξή του όταν ήταν 89 χρόνων, ρωτήθηκε γιατί έπαιζε σε παλιές ταινίες του τον εραστή, κοντεύοντας τα 60. Εκείνος απάντησε πως: «Τα αληθινά νιάτα αρχίζουν στα 55». «Και τα γεράματα πότε;», ξαναρωτήθηκε. Κι εκείνος: «Ας μη μιλούμε από τώρα για γεράματα».

Αξέχαστη και αξεπέραστη παραμένει η σκηνή όπου για 15 ολόκληρα λεπτά ...σκοτώνεται! Σκοτώνεται με τον πιο αστείο, τον πιο ξεκαρδιστικό τρόπο. Για την ακρίβεια δεν έλεγε να σκοτωθεί! Ισως ο μόνος που τον πλησίασε, να ήταν ο Πίτερ Σέλλερς, στην αντίστοιχη σκηνή του «Party».

Είπαμε, ήταν πρωτοπόρος.

Μπορούσε να επηρεάσει τη σκηνή με ένα μόνο βλέμμα, να ανατρέψει το γύρισμα με μια ατάκα, να κερδίσει το κοινό με μια κίνηση, να διηγηθεί με τον δικό του, μοναδικό τρόπο μια ολόκληρη εποχή.

Από τον αναγραμματισμό του ονόματός του λέγεται ότι προήλθε η λέξη σαρδάμ. Η αλήθεια είναι πως έκανε πολλά σαρδάμ. Πάρα πολλά.

Οσοι τον γνώρισαν προσωπικά, υποστηρίζουν ότι πίσω από την εκρηκτική αύρα υπήρχε ένας βαθιά τρυφερός άνθρωπος, με ευαισθησίες, χιούμορ και απίστευτα δίκαιος.

Αν έβλεπε νέο ηθοποιό να «λάμπει», έκανε πίσω. «Αυτόν να πάρει η κάμερα, όχι εμένα», έλεγε.

Ηθελε τάξη στην τέχνη, χάος στη ζωή.

Και τα κατάφερνε και στα δύο.

Δεν πτοήθηκε ποτέ από τις δριμείες κριτικές των ειδημόνων, ούτε από τον τρόπο που λοιδωρήθηκε από τα περιοδικά και τις εφημερίδες.

Ποτέ δεν τον ενδιέφερε η ασφάλεια.

Ηθελε η σκηνή να «πετάει» και αν αυτό σήμαινε να ξηλώσει σενάρια, να ψάξει άλλους φωτισμούς, να επαναλάβει μια σκηνή 40 φορές ή να την κάνει αυτοσχεδιαστικά, αυτό και θα έκανε. Συνήθιζε να λέει: «Η τέχνη θέλει ρίσκο. Αλλιώς να πάμε σπίτια μας».

Αν κάποιος δει σήμερα τις ταινίες του Μαδρά, θα διαπιστώσει κάτι εκπληκτικό. Πολλές από τις σκηνοθετικές και υποκριτικές επιλογές του μοιάζουν με εκείνες που καθιερώθηκαν δεκαετίες αργότερα στην Ευρώπη. Π.χ.: Οι ελληνικές ταινίες των '50s και '60s ακολουθούσαν μια γραμμική, σχεδόν θεατρική αφήγηση. Ο Μαδράς τόλμησε να «σπάσει» τη ροή, να δώσει μοντάζ με ρυθμό, να κάνει γωνίες λήψης ασυνήθιστες, να χρησιμοποιήσει το φως με τρόπο κινηματογραφικό και όχι απλώς «φωτογραφικό».

Δεν ήταν ο «ήρωας». Δεν ήταν ο «κακός». Δεν ήταν ο «αστείος» ούτε ο «σοβαρός». Ηταν κάτι ενδιάμεσο και απροσδόκητο, ένας ρόλος που έφτιαχνε ο ίδιος με την ενέργειά του.

Ο Αχιλλέας Μαδράς άφησε πίσω του κάτι πολύ σπάνιο, έναν αυθεντικό μύθο.

Οι ηθοποιοί τον θυμούνται για το ήθος του, τη ζωντάνια του, την εκρηκτικότητά του.

Οι θεατές για το χαμόγελο, την ενέργεια και την πληθωρική φύση του.

Και αυτή είναι η απόλυτη δικαίωση για έναν καλλιτέχνη, να αντιστέκεται στον χρόνο.

Ο Μαδράς που δεν χωρούσε σε ταμπέλες, ήταν από αυτούς που δεν ξεχνιούνται, επειδή το έργο του ήταν πάντα ζωντανό.

Σε μια ολόκληρη γενιά ηθοποιών, δασκάλων και δημιουργών, ο Αχιλλέας Μαδράς, που χαρακτηρίστηκε «τσαρλατάνος και γραφικός», «πρωτοπόρος του κιτς» και «η πλέον δαιμονία και γραφική προσωπικότης των Ελλήνων κινηματογραφιστών», υπενθυμίζει ότι η τέχνη θέλει ψυχή. Θέλει ρίσκο. Θέλει ιδιοτροπίες. Θέλει ανθρώπους που δεν είναι «βολικοί», αλλά απαραίτητοι.

Και αυτό ακριβώς υπήρξε:

Απαραίτητος.

«Στις 5 Δεκέμβρη οι παραστάσεις μας δεν θα πραγματοποιηθούν. Εμείς οι ηθοποιοί απεργούμε.

Κοινό και ηθοποιοί σταθήκαμε όλοι μαζί στις μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις του τελευταίου διαστήματος. Μαζί παλέψαμε ενάντια στον νόμο για τη 13ωρη εργασία, γιατί ξέρουμε πολύ καλά ότι μετά από 13 ώρες δουλειάς το τελευταίο πράγμα που αντέχει ο εργαζόμενος είναι να παρακολουθήσει μια θεατρική παράσταση. Μαζί απεργήσαμε, γιατί όλοι ζούμε υπό το βάρος της αφόρητης ακρίβειας. Μαζί κινητοποιηθήκαμε ενάντια στη γενοκτονία που γίνεται στην Παλαιστίνη, γιατί δεν αντέχουμε η χώρα μας να γίνεται ορμητήριο σφαγών.

Σας ζητάμε και τώρα να σταθούμε μαζί, ώστε οι άνθρωποι που βλέπετε στη σκηνή να μπορούν να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό, έχοντας εξασφαλισμένο μισθό και ασφάλιση από τη Συλλογική μας Σύμβαση και όχι καταπώς βολεύει τον κάθε εργοδότη. Διεκδικούμε να μπορούμε να ζούμε από τη δουλειά μας και να την κάνουμε με καλύτερους όρους. Διεκδικούμε να πληρωνόμαστε κατά τη διάρκεια των προβών, εκεί δηλαδή που γίνεται το πιο έντονο και δύσκολο κομμάτι της εργασίας μας.

Κυρίως, διεκδικούμε ένα θέατρο που δεν εξαντλεί τους εργαζόμενούς του για τα κέρδη των εργοδοτών. Το θέατρο είμαστε εμείς και εσείς. Μαζί μπορούμε να τα καταφέρουμε».

Με αυτήν την ανακοίνωση το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών απευθύνεται στο κοινό που γεμίζει τα θέατρα, ενημερώνοντάς το για την απεργία που έχει κηρύξει στις 5 Δεκέμβρη και καλώντας και αυτόν τον αγώνα να τον δώσουν μαζί.

Οι ηθοποιοί απαιτούν υπογραφή Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας με τις δύο μεγάλες εργοδοτικές ενώσεις του κλάδου (ΠΕΘ, ΕΝΘΕΠΑ) χωρίς αστερίσκους και προϋποθέσεις, πρόβες πληρωμένες με πλήρη ασφαλιστική κάλυψη, αύξηση μισθού.

Ο «Ριζοσπάστης» απευθύνθηκε στον πρόεδρο του ΣΕΗ, Νίκο Καραγεώργη, και συζήτησε μαζί του για το ποια είναι η πραγματικότητα που βιώνει ένας ηθοποιός σήμερα, για τα αιτήματα της απεργίας, καθώς και για το πώς οργανώνεται η μάχη, ποιο είναι το κλίμα που υπάρχει αυτήν τη στιγμή στους θιάσους. Παραθέτουμε τα λόγια του:

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ειδικά με το δεύτερο μνημόνιο και την κατάργηση των Συλλογικών Συμβάσεων, οι ηθοποιοί, τα εργασιακά τους δικαιώματα, αλλά και συνολικότερα το θέατρο έχουν χτυπηθεί.

Ναι, σήμερα, το 2025, οι ηθοποιοί είναι χωρίς Συλλογική Σύμβαση εδώ και 13 χρόνια!

Αυτό μας έχει οδηγήσει να βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου ο ηθοποιός αμείβεται στην καλύτερη των περιπτώσεων με τον κατώτατο μισθό του ανειδίκευτου εργάτη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, αμείβεται με ποσοστά... Λες και είμαστε συνέταιροι με τους επιχειρηματίες. Συνέταιροι όμως συνήθως μπαίνουμε στη ζημιά και όχι στα κέρδη.

Οπως αναφέρουμε και στην ανακοίνωση με την οποία απευθυνόμαστε στους συναδέλφους, οργανώνοντας τον αγώνα σε κάθε θίασο, κάθε θέατρο: «Εμείς είμαστε οι εργαζόμενοι, εμείς γεμίζουμε τα θέατρά τους και έχει έρθει η ώρα να μπει τέλος στις δεκαετίες που δουλεύουμε χωρίς συγκροτημένα εργασιακά δικαιώματα, χωρίς Συμβάσεις. Ειδικά σήμερα που η ακρίβεια κάνει ακόμα πιο δύσκολη την καθημερινότητά μας, δεν μπορούμε να δουλεύουμε χωρίς καμία εγγύηση για τίποτα και καλυμμένη να είναι μόνο η εργοδοσία μας».

Αυτό που διεκδικούμε δεν είναι κάτι καινούργιο.

Ζητάμε μισθό που να μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες μας, ανθρώπινα ωράρια, συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, γιατί έχουμε και στο θέατρο πάρα πολλά εργατικά ατυχήματα. Διεκδικούμε υπογραφή της Συλλογικής Σύμβασης με τις δύο εργοδοτικές ενώσεις, ΕΝΘΕΠΑ και ΠΕΘ, ώστε να μπορέσει να έχει καθολική ισχύ, 1.250 ευρώ βασικό μισθό από 5 έως 8 παραστάσεις, 65 ευρώ μεικτό ημερομίσθιο από 1 έως 4 παραστάσεις και πληρωμένες πρόβες με το ποσό της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης, με προσαύξηση 10 %. Ο στόχος είναι να πληρώνονται επιτέλους οι πρόβες, που είναι μια πολύ επίπονη διαδικασία. Οι ηθοποιοί δουλεύουν δύο - τρεις μήνες χωρίς να πληρώνονται καθόλου και περιμένουν πότε θα κάνουν πρεμιέρα για να πάρουν ψίχουλα.

Εχουμε προβεί ξανά σε κινητοποιήσεις, απεργίες. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε μπει μπροστά για να υπερασπιστούμε το δίκιο των συναδέλφων μας.

Η πραγματικότητα είναι ότι σήμερα, μετά από ενάμιση χρόνο συνεχόμενων προσπαθειών και συζητήσεων με τις εργοδοτικές ενώσεις (ΠΕΘ και ΕΝΘΕΠΑ), έχει εξαντληθεί κάθε περιθώριο διαλόγου. Σε όλες αυτές τις συναντήσεις βάλαμε τα ζητήματα που θεωρούμε ότι πρέπει να λυθούν, έβαλαν κι αυτοί τις δικές τους απαιτήσεις. Φτιάξαμε σχέδιο Σύμβασης, αλλά κάθε φορά η εργοδοσία ερχόταν θέτοντας καινούργιες απαιτήσεις από μεριάς της.

Με διάφορες προφάσεις καθυστερούσαν ή άλλαζαν τα ραντεβού, ενώ επανήλθαν και με ζητήματα που το Σωματείο μας έχει ήδη απορρίψει, για παράδειγμα τον υποκατώτατο μισθό για τον νέο ηθοποιό ή την πληρωμή στις πρόβες με μεροκάματο και όχι με μισθό. Αυτό που φαίνεται είναι ότι το μόνο που θέλουν είναι να κερδίσουν χρόνο και μας εμπαίζουν, ώστε τελικά να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε χωρίς Σύμβαση, χωρίς συγκροτημένα δικαιώματα, καταπώς βολεύει τον προγραμματισμό του κάθε εργοδότη.

Επομένως, η μόνη λύση είναι η απεργία. Μπορούμε μαζί, συλλογικά, να τους πιέσουμε ακόμα πιο πολύ. Εμείς αυτήν τη στιγμή ζητάμε υπογραφή με τις δύο εργοδοτικές ενώσεις, που καλύπτουν έναν σημαντικό αριθμό θεάτρων και ηθοποιών, ώστε να απαιτήσουμε η Σύμβαση να κηρυχθεί υποχρεωτική.

Ξέρουμε ότι το θέατρο είναι ο ηθοποιός, είναι ο τεχνικός, είναι και ο θεατής. Αυτοί είναι το θέατρο, δεν είναι ο επιχειρηματίας. Κανείς θεατής δεν πάει στο θέατρο επειδή το έχει ο τάδε επιχειρηματίας. Πάει γιατί άκουσε καλά λόγια για μια παράσταση, γιατί του αρέσει η σύνθεση του θιάσου, γιατί αγαπά και τον ενδιαφέρει το έργο κ.λπ.

Το τελευταίο διάστημα δεν έχουμε αφήσει θίασο, θέατρο που δεν έχουμε απευθυνθεί, δεν έχουμε κουβεντιάσει. Είναι ενημερωμένοι οι συνάδελφοι και για τις αναβολές των συναντήσεων, και για τις προθέσεις της εργοδοσίας, και για τον εμπαιγμό που υφίσταται το Σωματείο τους ενάμιση χρόνο τώρα στις διαπραγματεύσεις.

Τα μηνύματα που μας έρχονται είναι θετικά. Και όσο θα πληθαίνουν οι αποφάσεις, τόσο θα αυξάνεται η πίεση προς τους εργοδότες μας. Γι' αυτό και συκοφαντούν το ΣΕΗ, ότι τάχα αρνείται την υπογραφή Σύμβασης ενώ οι ίδιοι θέλουν. Γι' αυτό και η ΕΝΘΕΠΑ μοίρασε ανακοίνωση στους ηθοποιούς των θιάσων της, συκοφαντώντας το Σωματείο μας.

Καλούμε κάθε ηθοποιό να συμμετάσχει στην απεργία, κάθε θίασο να συζητήσει και να ανακοινώσει τη συμμετοχή στην απεργία. Ηδη οι αποφάσεις στα μεγάλα θέατρα είναι πολλές. Ηδη η Ενωση Μη Κερδοσκοπικών Θιάσων (ΕΜΚΕΘΙ), δηλαδή των μικρών θεάτρων, έχει ανακοινώσει ότι δεν θα κάνουν παραστάσεις εκείνη τη μέρα, σε ένδειξη συμπαράστασης.

Κάνουμε πράξη το σύνθημα που είχαμε και την περίοδο της πανδημίας: «Μαζί δυνατοί». Μόνο έτσι μπορούμε να καταφέρουμε να μη γίνουμε χειροκροτητές σε ένα έργο που παίζεται με άλλους πρωταγωνιστές. Παίρνουμε το παρόν και το μέλλον στα χέρια μας, παλεύοντας για μια πραγματική Τέχνη, που θα δημιουργείται από μας με επίκεντρο τον άνθρωπο.

Αλλωστε ερχόμαστε και με τη φόρα της υπογραφής Σύμβασης με το Εθνικό Θέατρο πριν έναν μήνα, κατορθώνοντας μετά από πίεση να υπογράψουμε το καλύτερο που μπορούσαμε για τους εργαζόμενους!