Επικίνδυνη και για τη δημόσια υγεία, αποδείχνεται η πολιτική "απελευθέρωσης" της αγοράς, η οποία έχει λύσει τα χέρια στους μεγαλοεπιχειρηματίες να επιδίδονται ανεξέλεγκτα σ' ένα άνευ προηγουμένου όργιο νοθείας και αισχροκέρδειας, μέσω της διοχέτευσης ακατάλληλων προϊόντων στην κατανάλωση. Τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Εμπορίου για τα αποτελέσματα των δειγματοληπτικών ελέγχων, που παρουσιάζει σήμερα αποκλειστικά ο "Ρ", είναι αποκαλυπτικά:

• Πάνω από το 16% των δειγμάτων προϊόντων ευρείας κατανάλωσης κρίνονται "μη κανονικά" (δηλαδή όχι σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ισχύουσας νομοθεσίας).
• Ενα μεγάλο ποσοστό από τα "μη κανονικά" ήταν νοθευμένα και πολλά επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία!Η παραπάνω άκρως ανησυχητική διαπίστωση αφορά μια σειρά βασικών ειδών διατροφής, πολλά από τα οποία πλαισιώνουν καθημερινά το τραπέζι μιας οικογένειας, καθώς και άλλα είδη ευρείας κατανάλωσης, όπως τα υγρά καύσιμα και διάφορα παράγωγά τους.

Από τα 13.809 δείγματα που συγκεντρώθηκαν πέρσι, ο έλεγχος ολοκληρώθηκε μόνο για τα 2.494.Από αυτά, διαπιστώθηκε ότι τα 211 ήταν "μη κανονικά" και από αυτά 16,1% ήταν νοθευμένα και κρίθηκαν επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία!

Η ανεξέλεγκτη διακίνηση επικίνδυνων προϊόντων στην αγορά, ο ανελέητος πόλεμος μιας χούφτας μεγαλοεπιχειρηματιών για όλο και μεγαλύτερα υπερκέρδη, δεν είναι τίποτα άλλο από την προέκταση της γνωστής πολιτικής του "ελεύθερου" ανταγωνισμού, της καθημερινής αφαίμαξης των λαϊκών εισοδημάτων, της μονόπλευρης λιτότητας και της πλήρους υποταγής στα κελεύσματα των Βρυξελλών, που κάνουν τα πάντα για να προωθήσουν τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου.

Πρόλογος

Στη δεκαετία του '80 και προς τη 10ετία του '90 πραγματοποιήθηκαν εξελίξεις και αλλαγές, που συγκλόνισαν τον κόσμο. Στο πολιτικό σύστημα της Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης δημιουργήθηκαν πολιτικές προϋποθέσεις, που άνοιξαν το δρόμο στη διαδικασία παλινόρθωσης των καπιταλιστικών σχέσεων στις χώρες αυτές. Κορυφαία γεγονότα της δραματικής αυτής πορείας αποτέλεσαν η προσάρτηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, του Σ. Ο. Α (Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας) και η διάλυση της Ε. Σ. Σ. Δ. το 1991.

Οι εξελίξεις αυτές έθεσαν μια σειρά σοβαρά και κρίσιμα ερωτηματικά μπροστά στο διεθνές κομμουνιστικό και προοδευτικό κίνημα. Οπως και την υποχρέωση να μελετήσει και να αναζητήσει τις αιτίες τους και να βγάλει τις απαραίτητες εκτιμήσεις και συμπεράσματα. Καθήκον, που αντικειμενικά προϋποθέτει την ουσιαστική και υπεύθυνη συμβολή του κάθε κόμματος, αλλά και τη συνολική, συλλογική προσπάθεια του διεθνούς επαναστατικού και προοδευτικού κινήματος. Μια προσπάθεια, που μπορεί και πρέπει συνεχώς να εμπλουτίζεται, καθώς ο χρόνος και η επιστημονική έρευνα θα φέρνουν στο φως νέα ιστορικά γεγονότα και πλευρές των δραματικών εξελίξεων.

Η πολιτική απόφαση του 14ου Συνεδρίου υπογράμμισε την ανάγκη να γίνει βαθιά και ολόπλευρη μελέτη της πορείας οικοδόμησης του σοσιαλισμού, να εξαχθούν συμπεράσματα και εμπειρίες από το κόμμα μας, σε συνεργασία επίσης και με άλλα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα. Στα πλαίσια αυτά η ΚΕ αποφάσισε να διατυπώσει κείμενο προβληματισμών, να οργανώσει τον απαραίτητο εσωκομματικό και δημόσιο διάλογο και να συγκαλέσει πανελλαδικό σώμα. Η ΚΕ θεωρεί ότι το κείμενο αυτό μπορεί να αποτελέσει αφετηρία προβληματισμού, διαλόγου και πολύμορφης συζήτησης μέσα κι έξω από το Κόμμα, με τους αριστερούς και προοδευτικούς εργαζόμενους, με κάθε άνθρωπο καλής θέλησης, που προβληματίζεται και ανησυχεί για την κοινωνική οπισθοδρόμηση που σημειώθηκε στις σοσιαλιστικές χώρες με δραματικές διεθνείς συνέπειες.

Η θεματολογία του κειμένου συγκεντρώθηκε για λόγους οικονομίας στα πλέον σοβαρά, παρακάτω ζητήματα:

• Στην εμφάνιση του σοσιαλισμού στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και την εκτίμηση της προσφοράς του, την οικοδόμησή του σε συνθήκες ανειρήνευτης και σκληρής αντιπαράθεσης με τον ιμπεριαλισμό, καθώς και στην τεράστια προσφορά του στην ανθρωπότητα και την πάλη των λαών, για κοινωνική απελευθέρωση, πρόοδο και ειρήνη.
• Στους όρους και τις συνθήκες διαμόρφωσης των πολιτικών εξελίξεων στην Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα, μετά τις δυσμενείς αλλαγές των ετών 1989 - 1991.
• Στην αντεπαναστατική πολιτική της "περεστρόικα", που ξεκίνησε με τα συνθήματα της "ανασυγκρότησης και ανανέωσης" του σοσιαλισμού, αλλά αποδείχτηκε πως αποτελούσε το όχημα για την ανατροπή του σοσιαλιστικού πολιτικού συστήματος και το μέσο για τη δημιουργία των προϋποθέσεων της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.
• Στην αναζήτηση και επισήμανση των διάφορων παραγόντων και των βαθύτερων αιτίων της αρνητικής αυτής εξέλιξης. Την εξαγωγή των απαιτούμενων εκτιμήσεων και συμπερασμάτων.
• Στην κριτική εκτίμηση της στάσης του Κόμματός μας σε όλη αυτή την περίοδο.
• Και στην αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού, σε αντιπαράθεση με την καπιταλιστική βαρβαρότητα και τη "νέα τάξη πραγμάτων".Στην εξέταση όλων αυτών των θεμάτων συγκεντρώσαμε την προσοχή μας σε ορισμένα ζητήματα, που θεωρούμε ιδιαίτερα σοβαρά και κρίσιμα. Αυτά είναι:
• Η αλληλοδιαπλοκή και αλληλεξάρτηση των εξωτερικών και εσωτερικών, των υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων, που δημιούργησαν σε μια πορεία τις προϋποθέσεις για την ανατροπή των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης.
• Στα πλαίσια αυτά προσπαθούμε να διερευνήσουμε το ρόλο του ιμπεριαλισμού ως ενός σοβαρού, εξωτερικού παράγοντα, που άσκησε σημαντική και πολλαπλή επίδραση. Γεγονός ολοφάνερο από τη συστηματική και έντονη επιθετικότητά του, από τη συνεχή και μόνιμη προσπάθειά του να πάρει την εκδίκηση, από την πολύμορφη και συστηματική εκμετάλλευση των εσωτερικών δυσκολιών και λαθών που εμφανίστηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Από τα πάμπολλα στοιχεία και γεγονότα που αποδεικνύουν τη μακρόχρονη, σχεδιασμένη και με προσήλωση στο στόχο για την ανάκτηση του χαμένου εδάφους αντισοσιαλιστική επιχείρησή του.
• Η δράση του υποκειμενικού παράγοντα και ο βαθμός που μπόρεσε να ανταποκριθεί στις σύνθετες απαιτήσεις της πάλης, από την εμφάνιση του σοσιαλισμού μέχρι τα γεγονότα του 1989 - 1991. Είναι ένα ζήτημα, με ευνόητη και ιδιαίτερη σημασία, ακόμη περισσότερο αφού θεωρούμε ότι η καπιταλιστική οπισθοδρόμηση δεν ήταν αναπόφευκτη. Η "περεστρόικα" εμφανίστηκε σε μια περίοδο που είχαν συσσωρευτεί προβλήματα από λάθη, ανεπάρκειες και δυσκολίες που προέρχονταν από τη συνθετότητα των καταστάσεων και των πρωτοεμφανιζόμενων προβλημάτων, αλλά και υποχωρήσεις, παρεκκλίσεις ιδεολογικού χαρακτήρα, μπροστά σε εμπόδια, που εμφανίστηκαν στην αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό και την επιθετικότητά του.
• Τα προηγούμενα μας υποχρεώνουν αντικειμενικά να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας και στην εξέταση του συστήματος των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό, την αξιοποίηση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, την ανάπτυξη της θεωρίας και της επιστήμης, τη διαλεκτική σχέση δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού στο πολιτικό σύστημα και την οικονομία, τη στρατηγική και τακτική στην αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό, το ρόλο του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Οι μεγάλες και δυσμενείς εξελίξεις των τελευταίων ετών δεν αλλάζουν στο παραμικρό την ακλόνητη πεποίθηση και πίστη μας στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική προοπτική, ως ιστορική αναγκαιότητα και δυνατότητα. Η ανατροπή μιας σειράς σοσιαλιστικών καθεστώτων δεν μπορεί να στοιχειοθετήσει την ανατροπή της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας για την κοινωνική εξέλιξη και πολύ περισσότερο την ακύρωσή της. H ανθρώπινη ιστορία είναι μια διαδικασία συνεχούς προόδου, που συντελείται, όμως, μέσα από ατέλειωτες και απρόβλεπτες παλινδρομήσεις και οπισθοχωρήσεις. Οι τέσσερις μεγάλοι κοινωνικοί σχηματισμοί, που προηγήθηκαν του σοσιαλισμού, αντικαταστάθηκαν διαδοχικά. Η μετάβαση από την κατώτερη στην ανώτερη μορφή κοινωνίας, "από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας" είναι νομοτελειακή.

Σήμερα δεν μπορεί να προκαθοριστεί ο χρόνος που θ' απαιτηθεί για τη νίκη του σοσιαλισμού και την εμφάνιση του κομμουνισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Η διαδικασία θα είναι μακρόχρονη. Δε θα είναι μια "ενέργεια" που θα σβήσει αμέσως όλους τους ιστορικά αναπόφευκτους περιορισμούς που εμποδίζουν τον άνθρωπο να δρα ελεύθερα και συνειδητά με όλη τη σημασία της λέξης. Η κατεύθυνση της ιστορίας, μέσα από πολύμορφες δυσκολίες και πιθανές οπισθοδρομήσεις, εκεί θα τείνει, στην πλήρη εξάλειψη κάθε μέσου υποταγής και περιορισμού της ανθρώπινης δραστηριότητας, στη βάση της κομμουνιστικής αρχής"ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του".

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Ο ρόλος και η προσφορά του σοσιαλιστικού συστήματος

Η σύγκριση ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό δεν μπορεί να γίνει με τα ίδια ακριβώς κριτήρια ή έξω από τη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα, μέσα στην οποία εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν.

Το καπιταλιστικό σύστημα ετοιμάστηκε μέσα στους κόλπους της φεουδαρχίας, αφού και τα δυο συστήματα βασίζονταν στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, στο σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι επαναστατικές δυνάμεις αντίθετα, ήταν υποχρεωμένες να κτίσουν ένα ριζικά διαφορετικό κοινωνικό σύστημα, σε ρήξη με το προηγούμενο καθεστώς στο θεμελιακό ζήτημα της ιδιοκτησίας, σε συνθήκες καπιταλιστικής περικύκλωσης. Οι κλασικοί δεν έδωσαν και δεν μπορούσαν να δώσουν τις λεπτομέρειες οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Πηγή συσσώρευσης για το καπιταλιστικό σύστημα είναι το κεφάλαιο, η εκμετάλλευση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στις αποικίες, οι ανισότιμες ανταλλαγές πέρα από τη στυγνή εκμετάλλευση των ίδιων των λαών τους και των μεταναστών, Για το σοσιαλισμό βασική πηγή συσσώρευσης αποτελεί η ανθρώπινη παραγωγική δύναμη και η παραγωγικότητά της. Τα κριτήρια σύγκρισης των δυο συστημάτων με βάση τα καταναλωτικά πρότυπα επίσης δεν είναι τα ίδια. Ο καπιταλισμός στρεβλώνει τα καταναλωτικά κριτήρια για την ποιότητα ζωής, σε αντίθεση με το σοσιαλισμό ο οποίος έχει διαφορετικές ιεραρχήσεις για το περιεχόμενο των ανθρώπινων αναγκών στη σύγχρονη εποχή.

Ο σοσιαλισμός συνέβαλε αποφασιστικά και σε παγκόσμια κλίμακα στην απόκρουση του φασισμού, με την ιστορική συμμετοχή της Σοβιετικής Ενωσης στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Εδωσε αναντικατάστατη προσφορά στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος αντίστασης, στην πρωτοπορία του οποίου αγωνίστηκαν οι κομμουνιστές. Ασκησε καταλυτική επίδραση στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος.

Το σοσιαλιστικό σύστημα έδωσε ιστορικά παραδείγματα τεράστιας συμβολής στην εξάλειψη εστιών έντασης και πολέμου υπέρ των λαών, όπως είναι: Ο τερματισμός του πολέμου της Κορέας. Η ολόπλευρη στήριξη της Αιγύπτου, η βοήθεια για το έργο του φράγματος του Ασουάν, η στήριξη της χώρας αυτής από τον κίνδυνο της τριπλής επιδρομής το 1956. Η βοήθεια προς τη Συρία, το 1957, από τις συνωμοσίες του ΝΑΤΟ. Η παρεμπόδιση της αγγλοαμερικανικής επιδρομής κατά του Ιράκ, το 1958. Η βοήθεια προς το Λίβανο και την Ιορδανία, για να απαλλαγούν από τα αμερικανοβρετανικά στρατεύματα. Η στήριξη ασιατικών λαών από την ιμπεριαλιστική και αποικιοκρατική δράση των ΗΠΑ, Βρετανίας και Γαλλίας. Η συμβολή στον τερματισμό του πολέμου της Ινδοκίνας και στη συνέχεια η ιστορική βοήθεια προς το λαό του Βιετνάμ. Η υπεράσπιση των αραβικών κρατών από τον Ισραηλινό πόλεμο, η στήριξη του αγώνα του Παλαιστινιακού και Κυπριακού λαού. Η μεγάλη βοήθεια στην κρίση της Κούβας, όπως επίσης στους λαούς του Κογκό, της Γουινέας Μπισάου, της Μοζαμβίκης, της Αγκόλας, της Χιλής.

Οι αλλεπάλληλες προτάσεις, οι συστηματικές πρωτοβουλίες και οι συγκεκριμένες ενέργειες για την ειρήνη και τον αφοπλισμό, που έγιναν από τη Σοβιετική Ενωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, αποτελούν ένα από τα πιο έκδηλα και αδιάψευστα κριτήρια της διαφορετικότητας των δυο κοινωνικών συστημάτων, του ανθρωπιστικού και φιλειρηνικού χαρακτήρα του σοσιαλισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής: Οι προτάσεις για πανευρωπαϊκή συμφωνία για την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ευρώπη (1954 και 1955). Για την ειρηνική λύση του γερμανικού προβλήματος. Οι νέες προτάσεις της ΕΣΣΔ, να υιοθετήσουν όλες οι μεγάλες δυνάμεις μέτρα σταδιακού αφοπλισμού, απορρίπτονται από τις ΗΠΑ, ακόμα και όταν το 1955 η Σοβιετική Ενωση θα προχωρήσει σε μονομερή και σε βάρος της μέτρα μείωσης. Αλλεπάλληλες προτάσεις και πρωτοβουλίες για εξομάλυνση των διμερών σχέσεων με τις ΗΠΑ, οι οποίες εμπνέουν τους αγώνες των φιλειρηνικών λαών και προοδευτικών κινημάτων και τελικά υιοθετούνται από τον ΟΗΕ. Αντίθετα, όλο αυτό το διάστημα ο ιμπεριαλισμός δε σταμάτησε να υποσκάπτει τις προσπάθειες αφοπλισμού και ειρήνης, με στόχο την υπονόμευση της αμυντικής ικανότητας του σοσιαλιστικού συστήματος.

Σημαντική ήταν επίσης η πολύμορφη επίδραση, που ασκούσε ο σοσιαλισμός σε όλες τις πτυχές του καπιταλιστικού συστήματος: στην οικονομία, την πολιτική, τον κοινωνικό τομέα. Τα επιτεύγματα των σοσιαλιστικών χωρών υποχρέωναν το καπιταλιστικό σύστημα σε αναπροσαρμογές, υποχωρήσεις απέναντι στο εργατικό και συνδικαλιστικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών. Ασκούσαν μια σοβαρή και ποικιλότροπα θετική, ελκτική δύναμη στους εργαζόμενους και τα μαζικά κινήματα.

Η εμφάνιση του σοσιαλισμού, αρχικά σε μια χώρα και μετά σε ομάδα χωρών, και η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, σήμανε ταυτόχρονα την εγγύηση πρωτοφανών για την εποχή εκείνη πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Την ικανοποίηση σε μαζική κλίμακα στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως της εργασίας, της δωρεάν ιατρικής περίθαλψης και της παιδείας, της παροχής φθηνών υπηρεσιών από το κράτος, της κατοικίας, της πρόσβασης στις πνευματικές και πολιτιστικές αξίες.

Η ριζική εξάλειψη της τρομερής κληρονομιάς του αναλφαβητισμού και ο εκμηδενισμός της ανεργίας αποτελούν δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα.1 Στη Σοβιετική Ενωση πάνω από τα 3/4 των εργαζομένων είχαν αποκτήσει ανώτατη, πλήρη μέση μόρφωση όταν στις ΗΠΑ υπάρχουν ακόμα σήμερα 23 εκατομμύρια, επίσημα αναγνωρισμένοι αναλφάβητοι.

Η ΕΣΣΔ, ακόμη και στην εικοσιτετράχρονη, πριν από το Β παγκόσμιο πόλεμο, πορεία της, πραγματοποίησε άλματα αιώνων στη βιομηχανική και οικονομική της ανάπτυξη.

Η φροντίδα για την προστασία των πνευματικών αξιών, των μνημείων του πολιτισμού και του ιστορικού παρελθόντος ήταν φροντίδα του ίδιου του σοβιετικού κράτους και της λαϊκής εξουσίας. Είναι ιστορικής σημασίας γεγονός, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση έκανε τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού κτήμα όλων των εργαζομένων. Μετά το Λούβρο και το Βατικανό, το Ερμιτάζ ήταν η πρώτη συλλογή στον κόσμο προσιτή στο λαό, αμέσως μετά την επανάσταση, όταν ακόμα ο λαός πεινούσε, κρύωνε, περπατούσε ξυπόλυτος και ήταν αναλφάβητος. Η πολιτιστική επανάσταση αποτελούσε αναπόσπαστο στοιχείο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.2

Στη Σοβιετική Ενωση, από το 1956, εφαρμοζόταν καθεστώς 7ωρης και 6ωρης εργάσιμης ημέρας, πενθήμερη εργάσιμη εβδομάδα. Σε όλους τους εργαζόμενους εξασφαλίζονταν μέρες εβδομαδιαίας ανάπαυσης και ετήσιες άδειες με αποδοχές. Η εργάσιμη εβδομάδα στη Σοβιετική Ενωση ήταν μια από τις μικρότερες στον κόσμο. Αλλαξε και το περιεχόμενο του ελεύθερου χρόνου. Για την αξιοποίησή του, η λαϊκή εξουσία είχε δημιουργήσει και τις ανάλογες προϋποθέσεις, όπως αναπαυτήρια, δίκτυο πολιτιστικών, ενημερωτικών και υγειονομικών ιδρυμάτων. H κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων ήταν φροντίδα πρώτης προτεραιότητας του σοσιαλιστικού κράτους. Δημιουργήθηκε το καθολικό σύστημα συνταξιοδότησης. Σημαντική ιδιομορφία του συστήματος ήταν το χαμηλό όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση (55 χρόνια για τις γυναίκες, 60 για τους άνδρες). Η χρηματοδότηση των ταμείων εξασφαλιζόταν από τον κρατικό προϋπολογισμό και τις ασφαλιστικές εισφορές των επιχειρήσεων και ιδρυμάτων. Ανάλογες συνθήκες επικρατούσαν και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες.

Ο εργαζόμενος άνθρωπος στις σοσιαλιστικές χώρες δε δοκίμαζε τις γνωστές αγωνίες και τα προβλήματα, που γνώρισαν και γνωρίζουν οι εργαζόμενοι των καπιταλιστικών χωρών, όπως η ανεργία, η ακρίβεια, η ανασφάλεια, η εργοδοτική καταπίεση, υποτίμηση και περιφρόνηση, η κοινωνική εγκληματικότητα. (3)

Η πορεία συνένωσης των εθνοτήτων και μειονοτήτων σε ένα ενιαίο κράτος δημιούργησε παράλληλα τις προϋποθέσεις της συνειδητοποίησης της ιδιαίτερης εθνικής ταυτότητας, της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του κάθε χωριστού λαού στα πλαίσια του ενιαίου σοσιαλιστικού κράτους, φαινόμενο φυσιολογικό. Επόμενα ο σεβασμός αυτών των ιδιαιτεροτήτων μπορεί και πρέπει να συμβαδίζει με την πορεία ενοποίησης. Σε διαφορετική περίπτωση καλλιεργείται το έδαφος για χαλάρωση ή και άμβλυνση του αισθήματος της ενότητας ιδιαίτερα σε στιγμές που δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα και με σωστό τρόπο συσσωρευμένα προβλήματα, όπως συνέβη στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Στην κρίσιμη στιγμή, σε συνθήκες γενικής πισωδρόμησης οι εθνικές ιδιομορφίες και ιδιαιτερότητες με την κατάλληλη αξιοποίηση από τις ιμπεριαλιστικές και τις αντεπαναστατικές δυνάμεις στο εσωτερικό μετατράπηκαν εύκολα σε εθνικιστικές και σοβινιστικές απόψεις, επανεμφανίστηκαν αναζωογονημένες έχθρες και διχόνοιες που είχαν καλλιεργηθεί στα προεπαναστατικά χρόνια, οδήγησαν λαούς και εθνότητες που για εφτά δεκαετίες έζησαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους ειρηνικά και δημιουργικά σε εμφύλιους σπαραγμούς και αιματοχυσίες.

Με την ίδρυση, το 1949, του Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (Σ. Ο. Α. ) εμφανίστηκε ένας νέος, άγνωστος ως τότε τύπος διεθνών σχέσεων, που βασιζόταν στις αρχές της ισότητας, των αμοιβαίων πλεονεκτημάτων και της αδελφικής αλληλοβοήθειας. Αν δεν υπήρχε το Σ. Ο. Α., οι διμερείς σχέσεις των σοσιαλιστικών χωρών δε θα ήταν ικανές να συμβάλουν στην ανάπτυξή τους. Θα ήταν περισσότερο εκτεθειμένες στις πολιτικές και τις οικονομικές πιέσεις της ΕΟΚ και των άλλων ιμπεριαλιστικών χωρών.

Το Σ. Ο. Α. άνοιξε το δρόμο για την οργάνωση διεθνών, κλαδικών οικονομικών οργανώσεων και κοινών επιχειρήσεων των χωρών του σοσιαλισμού. Η γενικότερη συμβολή του ΣΟΑ στην ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των σοσιαλιστικών χωρών και του σοσιαλιστικού συστήματος ήταν σημαντική.. Οι χώρες μέλη του ξεκινούσαν από χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης και δε διέθεταν τους συσσωρευμένους πόρους των καπιταλιστικών χωρών, που είχαν αποκτήσει σε μια μακρότατη πορεία και στη βάση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Οι κατακτήσεις που αναμφισβήτητα σημειώθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες, σε σύγκριση με το σημείο εκκίνησής τους, αλλά και σε σύγκριση με τη ζωή των εργαζομένων στον καπιταλιστικό κόσμο, αποδεικνύουν ότι ο σοσιαλισμός έχει εγγενείς δυνατότητες για συνεχή βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Οπως απέδειξαν τα γεγονότα, οι κατακτήσεις δεν πραγματοποιούνται αυτόματα και μηχανιστικά, αλλά κάτω από την ορθή - σε κάθε φάση και βαθμίδα εξέλιξης - πολιτική των κομμουνιστικών κομμάτων και των οργάνων της σοσιαλιστικής εξουσίας και με προϋπόθεση την ενεργητική συμμετοχή των λαών στην οικοδόμηση του νέου αυτού συστήματος. Λάθη και παρεκκλίσεις, παραβιάσεις αρχών, αλλά και οι τεράστιες δυσκολίες εξ αιτίας της σκληρής αναμέτρησης με το καπιταλιστικό σύστημα, μπορεί να αποτελέσουν παράγοντα επιβράδυνσης και στασιμότητας.

Πέρα και ανεξάρτητα από τα προβλήματα και τις αδυναμίες που εμφανίστηκαν, αντικειμενικού και κυρίως υποκειμενικού χαρακτήρα, ο 20ως αιώνας θα περάσει στην ιστορία, ως ο αιώνας που σφραγίστηκε από την πρώτη, μεγάλη και ιστορική απόπειρα της ανθρώπινης κοινωνίας να αποτινάξει τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και να αποκτήσει την ανεπανάληπτη, πολύτιμη πείρα, ώστε να πραγματοποιήσει το τεράστιο άλμα του σοσιαλισμού στην πορεία για την κομμουνιστική κοινωνία.

Η καπιταλιστική παλινόρθωση και

οι διεθνείς συνέπειες.

Η "Περεστρόικα"

Η ουσία των "μεταρρυθμίσεων" αυτών ήταν το μεταβατικό πέρασμα των μέσων παραγωγής στην ατομική ιδιοκτησία με αφετηρία την αγροτική οικονομία και με σαφή πρόθεση την επέκταση σε όλους τους τομείς. Απέβλεπαν στην εξάλειψη της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, στην κατάργηση του σοσιαλιστικού σχεδιασμού, στην αποδιάρθρωση του συστήματος κατανομής και διανομής των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών. Αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για πολιτική εξαγωγής της αντεπανάστασης με μέτρα και επιλογές που αναιρούν τον προλεταριακό διεθνισμό,τις αδελφικές, ισότιμες σχέσεις στα πλαίσια του σοσιαλιστικού καταμερισμού.

Ορισμένοι κάνουν την εκτίμηση, ότι η πολιτική της "περεστρόικα" ξεκίνησε με αγνές προθέσεις και κάπου στην πορεία "στράβωσε", μέχρι που μετατράπηκε σε όχημα της αντεπανάστασης. Η εκτίμηση αυτή δε μας βρίσκει σύμφωνους. Οχι μόνο γιατί μια πολιτική πρέπει να κρίνεται ολοκληρωμένα και όχι αποσπασματικά, αλλά και γιατί, πρέπει κυρίως να κρίνεται στο πεδίο της συγκεκριμένης και πρακτικής εφαρμογής της και όχι στο πεδίο των διακηρύξεων και των συνθημάτων.

Η συγκεκριμένη πολιτική απέσπασε την υποστήριξη ή την ανοχή των λαϊκών μαζών, γιατί συνέτρεξαν και μάλιστα σε συνδυασμό, μια σειρά βασικές προϋποθέσεις:

α. Προωθήθηκε από τα κομματικά και κυβερνητικά όργανα και βασιζόταν στο κύρος τους και την εμπιστοσύνη, που έτρεφαν οι μάζες γι' αυτά.

β. Χρησιμοποίησε τα γνωστά σε όλους συνθήματα, όπως για παράδειγμα, το"περισσότερος σοσιαλισμός - περισσότερη δημοκρατία".

γ. Εκμεταλλεύτηκε τα υπαρκτά εκείνη την εποχή προβλήματα και κυρίως την κοινή πεποίθηση πως υπήρχε ανάγκη αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, στα πλαίσια του σοσιαλισμού, που θα αντιμετώπιζαν στρεβλώσεις και καθυστερήσεις σε βασικούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.

Ειδικά για το τμήμα της κομματικής και κρατικής καθοδήγησης εκείνης της περιόδου, η πραγματικότητα και η μελέτη των εξελίξεων αποδείχνει, ότι ένα μέρος της υιοθέτησε συνειδητά την πολιτική της παλινόρθωσης. Ενα άλλο μέρος της, την ακολούθησε επηρεασμένο από αναθεωρητικές και οπορτουνιστικές αντιλήψεις, που είχαν εισχωρήσει σταδιακά στο κομμουνιστικό κόμμα. Ανάλογη ήταν η εικόνα και των κομματικών και κρατικών καθοδηγήσεων στις άλλες ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες, αν λάβουμε, βέβαια, υπόψη και την καθοριστική επίδραση που ασκούσε η πολιτική και το κύρος της ηγεσίας του ΚΚΣΕ.

Με την πολιτική της "περεστρόικα" επίσης συντάχθηκαν και τμήματα του λαού, που για διάφορους λόγους είχαν έντονη δυσαρέσκεια ή επηρεάζονταν από περιοριστικά μέτρα του παρελθόντος. Στηρίχτηκε ακόμη από σημαντικά τμήματα της διανόησης, που είχαν επηρεαστεί από την καθυστέρηση στην επίλυση σοβαρών προβλημάτων ή εξαιτίας των σχετικά χαμηλών μισθών στον τομέα της υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικότερα.

Αλλα τμήματα τα επηρέασαν οι δυσκολίες και οι περιορισμοί μετακίνησης στο εξωτερικό. Αλλα, οι αναπτυσσόμενες και μη ικανοποιούμενες σύγχρονες ανάγκες κατανάλωσης, η επίδραση της βιτρίνας του καπιταλιστικού περίγυρου και της στρέβλωσης των καταναλωτικών προτύπων που αυτός καλλιεργεί. Τμήματα της νεολαίας, όπως η σπουδάζουσα, που έχει εν δυνάμει ριζοσπαστικά και προοδευτικά στοιχεία, επηρεάστηκαν αρχικά υπέρ της "περεστρόικα" και στη συνέχεια εγκλωβίστηκαν, αφού δεν υπήρξε η κατάλληλη ενημέρωση και δεν κλήθηκαν να την αναχαιτίσουν.

Εναν ορισμένο ρόλο, ιδιαίτερα στις άλλες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, έπαιξαν οι απόγονοι των καπιταλιστών και των τσιφλικάδων, που είχαν χάσει προνόμια και δύναμη και συνέχιζαν να διατηρούν κάποια μικρά ερείσματα, που ισχυροποιήθηκαν μέσα από τη διαδικασία της αντεπανάστασης.

Η κατάσταση αυτή συνδυάστηκε με την ιδεολογική επίδραση της ανοιχτής παρέμβασης του ιμπεριαλισμού, απόκτησε δυναμική σε συνθήκες γενικής απάθειας και αποξένωσης.

Από εκεί και πέρα τα πράγματα πήραν την πορεία τους. Διαμορφώθηκε το στρώμα των κερδοσκόπων, των νέων καπιταλιστών με τις πολιτικές και κοινωνικές ενώσεις τους, που έπαιξαν ενεργητικό ρόλο στην παλινόρθωση. (5)

Επιχειρήθηκε η αποϊδεολογικοποίηση και πολιτική άμβλυνση των διεθνών, διακρατικών σχέσεων. Η λενινιστική πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης μεταβάλλεται σε πολιτική ταξικής και ιδεολογικής συμφιλίωσης.

Η πολιτική της "οικονομίας της αγοράς" συνδέθηκε με την "επιτάχυνση της κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης", στόχο που είχαν θέσει επίσης προηγούμενα συνέδρια του Κ. Κ. Σ. Ε. Προβλήθηκε η "σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς" με στόχο την "ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, την ενίσχυση των κινήτρων για την εφαρμογή των επιστημονικοτεχνικών επιτευγμάτων στην παραγωγή, την ενίσχυση της ιδιοσυντήρησης των επιχειρήσεων". Προβλήθηκε η επιδίωξη της "διόρθωσης" λαθών και αδυναμιών του οικονομικού μηχανισμού και του κεντρικού σχεδιασμού διεύθυνσης. Οι συζητήσεις για το συσχετισμό σοσιαλισμού και αγοράς, που σκόπιμα γίνονταν, αποσκοπούσαν στην κατάργηση του σοσιαλισμού και στην επιβολή της οικονομίας της αγοράς του καπιταλισμού.

Το επόμενο βήμα, το οποίο αποκάλυψε τον πραγματικό χαρακτήρα του οικονομικού προγράμματος της "περεστρόικα", ήρθε λίγο αργότερα, το 1987, με την ψήφιση νόμου που κατοχύρωνε την ατομική ιδιοκτησία και την εμπορευματοποίηση της εργατικής δύναμης. Για την ψυχολογική και ιδεολογική προετοιμασία του σοβιετικού λαού χρησιμοποιήθηκε ως παράδειγμα, η Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν (ΝΕΠ), η οποία όμως εφαρμόστηκε σε διαφορετική φάση της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας και με χαρακτήρα προσωρινού μέτρου.

Το σύνθημα της "διαφάνειας στην κοινωνική και πολιτική ζωή" από την αρχή στηρίχτηκε σε κριτήρια και αξίες πανομοιότυπες με της αστικής δημοκρατίας, ενώ δημαγωγικό χαρακτήρα πήρε το σύνθημα της πάλης ενάντια στη "γραφειοκρατία". Ο πυρήνας των ιδεολογικών και πολιτικών αντιλήψεων, που προβλήθηκαν, από ένα σημείο και μετά είχε σαφή στόχο να πλήξει τον καθοδηγητικό ρόλο του Κόμματος, το ίδιο το πολιτικό σύστημα της χώρας. Η περίφημη "διαφάνεια", σύνθημα που συνόδευε την "περεστρόικα", αποδείχτηκε το βασικότερο μέσο για την παραποίηση και τον μηδενισμό της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος και του σοβιετικού λαού. Την ίδια ώρα ο ίδιος ο Μ. Γκορμπατσόφ κρατούσε στο παρασκήνιο τις "διαβουλεύσεις" και συμφωνίες του με τους ηγέτες των ιμπεριαλιστικών χωρών.

Η προώθηση της αντεπανάστασης βοηθήθηκε αποφασιστικά με την καθολική ανάμειξη των ιμπεριαλιστικών χωρών, των κυβερνήσεών τους και των μυστικών τους υπηρεσιών, που προφανώς διέθεταν στα χέρια τους στοιχεία και ανθρώπους - όργανα για την υλοποίηση των σχεδίων τους.

Η τακτική και μεθοδολογία της "περεστρόικα" στηρίχτηκε στη διόγκωση των υπαρκτών προβλημάτων της σοβιετικής κοινωνίας, στην παραποίηση της ιστορίας, στο μηδενισμό και τη λαθολογία των 70 και πλέον χρόνων οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, όπως: η διόγκωση και απολυτοποίηση των προβλημάτων του κεντρικού σχεδιασμού και της γραφειοκρατίας. Η αποδυνάμωση του κέντρου, με πρόσχημα την ενίσχυση της πρωτοβουλίας των επιχειρήσεων και των ενωσιακών δημοκρατιών.

Ετσι άρχισε η διαδικασία αποδυνάμωσης του ενιαίου χαρακτήρα του σοβιετικού κράτους. Ανοιξε ο δρόμος για την υποδαύλιση εθνικιστικών διαφορών και ερίδων, που οδήγησε στην πρώτη απόσχιση των Βαλτικών δημοκρατιών. Ο τοπικισμός κι ο εθνικισμός ενισχύθηκαν ιδιαίτερα μέσα από τα προγράμματα "οικονομικής βοήθειας και εξυγίανσης", που πλουσιοπάροχα τα υπόσχονταν οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, προκειμένου να πλήξουν το σοβιετικό καθεστώς, να εκμεταλλευτούν και να διευρύνουν τα πρώτα ρήγματα.

Ο ηγετικός πυρήνας του ΚΚΣΕ, που προωθούσε συνειδητά την παλινόρθωση, αξιοποίησε πολύ έντεχνα τις διαφωνίες και τις διαφοροποιήσεις που ανέκυψαν ύστερα από τα πρώτα στάδια της "περεστρόικα". Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πλήρης αντιστροφή και διαστρέβλωση του χαρακτήρα και του περιεχομένου των όρων "ανανεωτικός και συντηρητικός", "Αριστερά και Δεξιά". Ως συνέπεια αυτού δημιουργήθηκε ευρύτερη σύγχυση και αποπροσανατολισμός, που επηρέασε ένα μεγάλο μέρος κομμουνιστών. Η εμφάνιση νέων κομμάτων και ομάδων, που ανοιχτά πλέον προπαγάνδιζαν τη γρήγορη επιστροφή στον καπιταλισμό. Επίσης συσκότισε τον πραγματικό χαρακτήρα της "περεστρόικα" και τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα δυο κοινωνικά συστήματα.

Ο μηδενισμός, η λαθολογία, η ανιστόρητη προσέγγιση του παρελθόντος, έξω από τόπο και χρόνο και μακριά από τη συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης ιστορικής πραγματικότητας, αντικατέστησαν την ανάγκη για δημιουργική αξιοποίηση της θετικής και αρνητικής ιστορικής πείρας.

Με τη βοήθεια των μέσων ενημέρωσης και την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα συκοφαντήθηκε η εποποιία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, η διεθνής συνεισφορά του σοσιαλισμού στις κατακτήσεις της ανθρωπότητας.

Τα φαινόμενα αποπροσανατολισμού, σύγχυσης και απάθειας των πλατιών λαϊκών μαζών επιταχύνθηκαν κάτω από την επίδραση του "αντισταλινισμού" και της"αποσταλινοποίησης", που έγινε το πρόσχημα για να δικαιολογηθεί ο αντικομμουνισμός και ο αντισοσιαλισμός, το γκρέμισμα των εβδομήντα χρόνων και πλέον ηρωικών προσπαθειών του σοβιετικού λαού. Αξιοποιήθηκε η "συμπαράσταση" του ιμπεριαλισμού στην "ανασυγκρότηση" του σοσιαλιστικού συστήματος. Πίσω από τα μεγάλα λόγια για την αυτοτέλεια της ευθύνης των σοσιαλιστικών χωρών, την απόρριψη της "μίμησης" του σοβιετικού μοντέλου, συγκαλύφτηκε η συστηματική προσπάθεια για "εξαγωγή" της "περεστρόικα" στις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας και στα κόμματα των καπιταλιστικών χωρών.Για πρώτη φορά ύστερα από το 1917 η Σοβιετική Ενωση, με ευθύνη της κομματικής και κρατικής καθοδήγησης, εγκαταλείπει τη διεθνιστική πολιτική της. Ολα τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, στοιχεία που δίνουν τώρα πια επίσημα οι αμερικανικές υπηρεσίες, αποδείχνουν ότι στη συνάντηση των Γκορμπατσόφ - Μπους στη Μάλτα συμφωνήθηκε η προσάρτηση της ΓΛΔ και η δημιουργία μιας ενιαίας καπιταλιστικής Γερμανίας, σαν δήθεν "δημοκρατική" λύση στο γερμανικό πρόβλημα και μέσο για να τερματιστεί ο ψυχρός πόλεμος. Η προσάρτηση της ΛΔΓ επιτάχυνε την πορεία διάλυσης του σοσιαλιστικού συστήματος.

Ο κόσμος, η Ευρώπη μετά το 1989 - 1991

"Η επόμενη μέρα" χωρίς τη Σοβιετική Ενωση, τις ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, είναι γεμάτη από τις βαθιές πληγές που ανοίγει η αχαλίνωτη ιμπεριαλιστική επέμβαση και ο πολυεθνικός ανταγωνισμός για το ξαναμοίρασμα των αγορών, την καθυπόταξη και προσάρτηση χωρών, ακόμη και ολόκληρων περιφερειών με τα δεσμά μιας "σύγχρονης", ωμής αποικιοκρατίας στην καρδιά της Ευρώπης, σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Ολοένα μεγαλύτερος αριθμός χωρών περνά κάτω από τη στυγνή ιμπεριαλιστική εξάρτηση και υποδούλωση. Με από ποικίλους τρόπους, με την παράδοση καίριων τομέων της οικονομίας στο πολυεθνικό κεφάλαιο, με τις ιδιωτικοποιήσεις, με την κατάργηση και των τελευταίων στοιχειωδών ή υποτυπωδών φραγμών στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και εμπορευμάτων, με την ενίσχυση της τεχνολογικής εξάρτησης, τη συγκέντρωση της σύγχρονης γνώσης και τεχνολογίας στα χέρια των πολυεθνικών.

Ο εθνικισμός, ο κοινωνικός ρατσισμός, οι θρησκευτικές και πολιτιστικές διαφορές, ο αντισοσιαλισμός και ο αντικομμουνισμός γίνονται όπλα στα χέρια των ιμπεριαλιστών για την υποκίνηση της διχόνοιας ανάμεσα σε λαούς, τον κατακερματισμό κρατών σε μικρά, αδύναμα και υποδουλωμένα έθνη. Στην Ευρώπη εμφανίζονται με μαζικό χαρακτήρα συμπτώματα εξαθλίωσης και φτώχειας. Το χάσμα ανάμεσα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και τις υπόλοιπες βαθαίνει σημαντικά. Οι ποσότητες των πυρηνικών όπλων παραμένουν μεγάλες, οι τοπικοί πόλεμοι και οι εμφύλιες συγκρούσεις αυξάνονται. Πάνω από 100 εστίες τοπικών πολέμων και εμφύλιων αναμετρήσεων βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο. Η ηθική, πολιτιστική κρίση, η μάστιγα των ναρκωτικών και η κοινωνική εγκληματικότητα αναπτύσσονται με ταχύτατους και εξαιρετικά επικίνδυνους ρυθμούς. Βαρύ φόρο θυσιών στο βωμό των νέων αρνητικών συσχετισμών και της νέας κατάστασης πληρώνει η εργατική τάξη και οι εργαζόμενοι όλων των χωρών, καθώς η σύγχρονη καπιταλιστική βαρβαρότητα επιτίθεται με μανία σε ό,τι είχε κατακτηθεί με σκληρούς αγώνες τις περασμένες δεκαετίες.

Οι κομματικές και κρατικές ηγεσίες των χωρών αυτών προωθούν στις σημερινές συνθήκες μεταρρυθμίσεις στον τομέα κύρια της οικονομίας που επιτρέπουν την προσέλκυση και αξιοποίηση ξένου επενδυτικού κεφαλαίου σε παραγωγικούς τομείς και στον τουρισμό. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές λόγω των γενικότερων συνθηκών και της φύσης τους οδηγούν στη διαμόρφωση καπιταλιστικού τομέα που δρα ανταγωνιστικά προς τη σοσιαλιστική κοινωνική ιδιοκτησία. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις επιδιώκουν μέσω της δράσης των κεφαλαίων τους να επιδράσουν ιδεολογικά και πολιτικά στο εσωτερικό των χωρών αυτών.

Η αντιμετώπιση και απόκρουση των δυσκολιών και των κινδύνων που περικλείονται, στη συγκεκριμένη φάση, εξαρτάται από συγκεκριμένους παράγοντες όπως: Το επίπεδο της κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης των λαών, η ορθότητα της πολιτικής των κομμουνιστικών κομμάτων, η αντοχή και μαχητικότητα μπροστά στις τεράστιες αντικειμενικές δυσκολίες. Η επιτυχής έκβαση της προσπάθειας αυτής θα εξαρτηθεί και από τις διεθνείς εξελίξεις, την άνοδο της δράσης του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, τη βελτίωση και αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων προς όφελος των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων, των δυνάμεων που παλεύουν για τη νίκη του σοσιαλισμού. Οι κομμουνιστές, οι προοδευτικοί άνθρωποι, τα αντιιμπεριαλιστικά και φιλειρηνικά κινήματα έχουν την υποχρέωση να επιδείξουν αλληλεγγύη και ενεργητική συμπαράσταση στους λαούς που αντιστέκονται στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Πρόκειται για την υπεράσπιση του δικαιώματος κάθε χώρας και λαού να επιλέγει, χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις και καταναγκασμούς, το δρόμο της κοινωνικής του ανάπτυξης.

Η αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού όξυνε υπαρκτά προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η Κίνα εξ αιτίας της σχετικής καθυστέρησής της και του μεγάλου πληθυσμού της. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας επέλεξε την πολιτική των"μεταρρυθμίσεων και του ανοίγματος προς τον έξω κόσμο" προκειμένου να δόσει ώθηση στην οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, εκτιμώντας ότι η χώρα βρίσκεται σε μια αρχική φάση σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η δράση του ξένου κεφαλαίου στη μεγάλη αυτή χώρα και συγκεκριμένα στις ζώνες δράσης του, αναπόφευκτα οδηγεί στην εμφάνιση τομέα καπιταλιστικών σχέσεων, αναπτύσσεται η κοινωνική διαφοροποίηση και διαστρωμάτωση. Δημιουργούνται αντικειμενικά προϋποθέσεις και όροι όξυνσης της ταξικής πάλης. Γίνονται πιο εμφανείς οι δυσκολίες και οι κίνδυνοι που παρεμβαίνουν στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην Κίνα.

Ανάλογα προβλήματα και δοκιμασίες αντιμετωπίζει το Βιετνάμ και η Μογγολία, ενώ η Βόρεια Κορέα γνωρίζει τις συνέπειες από την άμεση ιμπεριαλιστική ανάμειξη και την ωμή πίεση με πρόσχημα τον έλεγχο των όπλων.

Εχει ξεκινήσει το "ξήλωμα" των λαϊκών κατακτήσεων, που είχαν επιτευχθεί στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η συνταγή της "θεραπείας - σοκ" εφαρμόζεται πλατιά, με την παράδοση τομέων στρατηγικής σημασίας στο ξένο κεφάλαιο, την ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων, την επιστροφή της γης στους παλιούς καπιταλιστές ιδιοκτήτες, με την κατάργηση δωρεάν υπηρεσιών. Αυξάνει από τη μια ο αριθμός των καπιταλιστών ιδιοκτητών, με αμύθητες περιουσίες, και από την άλλη η φτώχεια, η ανέχεια και η ανεργία, φαινόμενα πρωτάκουστα. Οι διώξεις κατά των κομμουνιστικών κομμάτων και των κομμουνιστών βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Συνεχίζονται οι σκηνοθετημένες δίκες για δήθεν διασπάθιση του δημόσιου χρήματος και καταχρήσεις. Παρεμποδίζεται η δράση των κομμουνιστικών κομμάτων. Η εκστρατεία σπίλωσης του σοσιαλισμού, το ψέμα και η συκοφαντία συνεχίζουν, δυναμώνουν και θα δυναμώνουν, όσο γίνεται φανερό ότι οι λαοί αρχίζουν να βλέπουν με νοσταλγία το σοσιαλιστικό παρελθόν και να κάνουν συγκρίσεις ανάμεσα στο σήμερα και στο χτες.

Η οργάνωση της αντίστασης, για την ώρα, συναντά δυσκολίες, καθώς οι κομματικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων διαλύθηκαν, άλλες δέχτηκαν συντριπτικά χτυπήματα. Το σοκ των απροσδόκητων αλλαγών κρατάει σημαντικές λαϊκές δυνάμεις προσωρινά σε κατάσταση απογοήτευσης και αδράνειας.

Εστίες διαμαρτυρίας και αντίστασης εμφανίζονται στις περισσότερες χώρες, ιδιαίτερα εκεί που δρουν κομμουνιστικά κόμματα, πολιτικές δυνάμεις που ανεξάρτητα από τους ιδεολογικούς τους προσανατολισμούς δείχνουν διάθεση να υπερασπιστούν τις κατακτήσεις και τα δικαιώματα των εργαζομένων. Χαρακτηριστικό δείγμα των διαθέσεων των λαών αποτελούν τα αποτελέσματα ορισμένων εκλογικών μαχών, στις οποίες καταψηφίζονται κόμματα και πολιτικοί που ηγήθηκαν της αντεπανάστασης και της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Αντίθετα συγκεντρώνουν θετικά εκλογικά ποσοστά κομμουνιστικά κόμματα ή κόμματα που, ανεξάρτητα από το σημερινό τους προσανατολισμό, συνδέονται στη συνείδηση των εργαζομένων με το προηγούμενο κοινωνικό σύστημα.

Σήμερα γίνεται πιο αποκαλυπτική η ταύτιση νεοφιλελεύθερων, σοσιαλδημοκρατικών και "νεοαριστερών" κομμάτων, που εγκατέλειψαν τις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος στο όνομα της "ανανέωσης".

Η αμαύρωση του σοσιαλισμού, ο μηδενισμός, η λαθολογία ξαπλώθηκαν πολύ, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, όταν ηγετικά στελέχη των ΚΚ των σοσιαλιστικών χωρών και των χωρών του καπιταλισμού συστρατεύτηκαν στην αντικομμουνιστική εκστρατεία και υστερία. Οι "αποκαλύψεις" τους αξιοποιήθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν από τους υπερασπιστές του καπιταλιστικού συστήματος, ως αξιόπιστες, δήθεν, εκτιμήσεις και μαρτυρίες από τα "μέσα".

Ο άνθρωπος καλής θέλησης, ο αντικειμενικός και αμερόληπτος κριτής μπορεί να καταλάβει, ότι τέτοιες θεωρίες δεν αποτελούν τίποτε άλλο παρά πρόσχημα για να δικαιολογηθεί η ωμή επέμβαση και η επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού. Για να "συγχωρεθούν" οι αμαρτίες και τα εγκλήματα που βαραίνουν τον καπιταλισμό σε όλη την ιστορική πορεία του.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Η οικοδόμηση και η πορεία του σοσιαλισμού σε συνθήκες αντιπαράθεσης με τον καπιταλισμό

Από την πρώτη στιγμή που επικράτησε η Οκτωβριανή Επανάσταση ο ιμπεριαλισμός έθεσε ως πρώτιστο καθήκον του την ανατροπή του νεαρού σοβιετικού κράτους, στην αρχή με την ένοπλη επέμβαση και βία και κατόπιν με την τακτική της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης και απομόνωσης η οποία επέβαλε και τον εμφύλιο πόλεμο. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ενθάρρυναν τη ναζιστική Γερμανία να στραφεί κατά της Σοβιετικής Ενωσης με την ελπίδα ότι θα γονατίσει και θα ηττηθεί κάτω από τα πλήγματα και τις καταστροφές του πολέμου.

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την απόσπαση από τον καπιταλισμό ένδεκα κρατών, δηλαδή του 26% του παγκόσμιου εδάφους, ο ιμπεριαλισμός επιχειρεί με όλα τα μέσα να εμποδίσει την επέκταση του σοσιαλισμού και ταυτόχρονα να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, εφαρμόζοντας την τακτική του "ψυχρού πολέμου" και διακηρύσσοντας σε όλους τους τόνους τα συνθήματα της "κομμουνιστικής απειλής" και του "κομμουνιστικού χάους". Παραβιάζουν μεταπολεμικές συμφωνίες με στόχο να ενισχυθεί η Γερμανία και να γίνει επιθετικό προγεφύρωμα σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών και της ίδιας της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο ιμπεριαλισμός ευθύνεται για περισσότερες από 150 πολεμικές επιχειρήσεις, συγκρούσεις και πραξικοπήματα, μέσω των οποίων αναδείχτηκαν δικτατορικά, τρομοκρατικά καθεστώτα. Πάνω από 1,5 εκατομμύριο παιδιά είναι τα θύματα των πολέμων που προκάλεσε ο ιμπεριαλισμός από τις αρχές της 10ετίας του '80 μέχρι σήμερα.

Στις αρχές της 10ετίας του '70 η πολιτική του ψυχρού πολέμου έφθασε σε αδιέξοδο. Αναζητούνται νέοι δρόμοι, προκειμένου να υπονομευτεί το σοσιαλιστικό σύστημα και το κομμουνιστικό κίνημα σε όλο τον κόσμο. Τα βαθύτερα αίτια της νέας τακτικής βρίσκονται στο γεγονός, ότι οι θέσεις του ιμπεριαλισμού εξασθένησαν στρατιωτικά και πολιτικά χάρη στην οικονομική, στρατιωτική και πολιτική άνοδο του σοσιαλισμού, τα επιτεύγματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την πάλη των λαών στις καπιταλιστικές χώρες. (6)

Ο ιμπεριαλισμός, όμως, δεν είναι διατεθειμένος να σεβαστεί τις συμφωνίες. Αμέσως μετά τη διάσκεψη αναπροσαρμόζει την τακτική του απέναντι στο σοσιαλιστικό σύστημα, με στόχο να επωφεληθεί μονόπλευρα από τις συμφωνίες. Χρησιμοποιεί ως αντίβαρο την ιδεολογική δολιοφθορά, την αξιοποίηση των εσωτερικών δυσκολιών και αδυναμιών, που εμφανίζονταν στις χώρες του σοσιαλισμού, εξαιτίας αντικειμενικών αλλά και υποκειμενικών παραγόντων. Εγκαινιάζει την πολιτική "των γεφυρών", την τακτική της δήθεν "σύγκλισης των δύο συστημάτων" και της αναγνώρισης "ορισμένων" επιτυχιών του σοσιαλισμού, πάντα με τον ίδιο στόχο, να καταφέρει το αποφασιστικό πλήγμα στο σοσιαλιστικό σύστημα.

Οι ισχυρές καπιταλιστικές χώρες οργανώνουν συστηματικές και πολύμορφες "προβοκάτσιες" και αντικομμουνιστικές εκστρατείες με σύνθημα την υπεράσπιση των "ανθρώπινων δικαιωμάτων". Χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα ιδεολογικά όπλα χειραγώγησης των λαών, για να διαμορφώσουν ένα εχθρικό κλίμα σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών και του κομμουνιστικού κινήματος γενικότερα. Στηρίζουν ανοιχτά διάφορα αντισοσιαλιστικά και αντικομμουνιστικά στοιχεία και ομάδες, όπως δείχνουν τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας. Αξιοποιούν τις ιδεολογικοπολιτικές διαφορές ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα. Υποστηρίζουν οικονομικά, πολιτικά και ηθικά, ακόμη και την παραμικρή εκδήλωση δυσαρέσκειας ή διαφωνίας με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση. Διαθέτουν δισεκατομμύρια δολάρια, μέσα από τους προϋπολογισμούς των χωρών τους, για τους σκοπούς αυτούς.

Χρησιμοποιούν ένα ατέλειωτο κατάλογο μεθόδων, αντιπερισπασμών και σαμποτάζ, ανάλογα με τις περιστάσεις και την ιδιομορφία της κάθε χώρας. (7)Πλάι στον παλιότερο αντικομμουνισμό, που έγραφε στη σημαία του το σύνθημα"κάλλιο νεκρός παρά κόκκινος", εμφανίζεται ο σύγχρονος, με βασικό πάντα σκοπό τη βαθμιαία παλινόρθωση του καπιταλιστικού συστήματος. (8)

Οπως γίνεται φανερό, η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και η συγκεκριμένη, κάθε φορά, ευέλικτη τακτική της αποτελούσε ένα σημαντικό και σοβαρό παράγοντα που ασκούσε επίδραση στις σοσιαλιστικές χώρες, στις διεθνείς σχέσεις. Η οποιαδήποτε υποτίμηση και πολύ περισσότερο η καλλιέργεια αυταπατών για τη φύση και το χαρακτήρα του ιμπεριαλισμού έχει για το εργατικό και λαϊκό κίνημα αρνητικά, ολέθρια αποτελέσματα. Οι συνέπειες της ενιαίας στρατηγικής και τακτικής του καπιταλισμού απέναντι στο σοσιαλισμό δε συνάντησε την ανάλογη δράση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, σε συνθήκες που υπήρχε απαίτηση όχι μόνο για μια ενιαία στρατηγική απάντηση, αλλά και από κοινού επεξεργασμένη τακτική.

Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα, στη Σοβιετική Ενωση, ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο

Από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι την έκρηξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η ΕΣΣΔ πραγματοποίησε ένα άλμα πρωτοφανές στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης. Διέτρεξε ταχύτατα το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης, που τη χώριζε από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.

Η ΕΣΣΔ υποχρεώθηκε να εξασφαλίσει παραγωγική αυτάρκεια, ώστε να αντιμετωπίσει τη διεθνή απομόνωση. Είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των πηγών ενέργειας, να αναπτύξει τη σιδηρουργία και τη βιομηχανία όπλων, λόγω της διεθνούς κατάστασης, χωρίς να διαθέτει χημική βιομηχανία και ισχυρή μεταλλουργία. Μέσα σε δύσκολες, ανομοιόμορφες κλιματολογικές και εδαφικές συνθήκες έπρεπε να αναπτύξει τη βαριά βιομηχανία και εκμηχανισμένη αγροτική οικονομία.

Ηταν ανάγκη να συγκροτηθεί ισχυρός κεντρικός σχεδιασμός και συγκεντρωτική καθοδήγηση για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο κεντρικός σχεδιασμός συντέλεσε αποφασιστικά, ώστε να σταθεί η ΕΣΣΔ στα πόδια της, να καλύψει αποστάσεις αιώνων στην κοινωνικοπολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη, να αντιμετωπίσει στην πορεία τη χιτλερική φασιστική επίθεση και να συμβάλει αποφασιστικά στη διεθνή νίκη κατά του φασισμού.

Η σοβιετική εξουσία ήταν υποχρεωμένη να υλοποιεί την αρχή της κοινωνικοποίησης βασικών μέσων παραγωγής, φροντίζοντας ταυτόχρονα για την ανάπτυξη της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την αγροτιά, σε συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης.

Το ΚΚΣΕ δεν ήθελε και δεν είχε κανένα συμφέρον, η ταξική πάλη, που εντάθηκε την περίοδο εκείνη, να πάρει τη μορφή εμφύλιου πολέμου. Αυτός επιβλήθηκε, γιατί οι οπαδοί της ταξικής κοινωνίας δεν υποχωρούν εύκολα και προπάντων σιωπηλά.

Την πολιτική του "πολεμικού κομμουνισμού" τη διαδέχτηκε η "Νέα Οικονομική Πολιτική" (ΝΕΠ) και αργότερα η πολιτική της "επίθεσης του σοσιαλισμού ενάντια στο καπιταλισμό" και της "ολοκληρωτικής συνεταιριστικής οργάνωσης της αγροτικής οικονομίας". (9)

Γενικά η σοβιετική εξουσία αντιμετώπισε με επιτυχία τα προβλήματα ανόρθωσης της βιομηχανίας, της αγροτικής παραγωγής και των μεταφορών. Εθεσε τις βάσεις της σοσιαλιστικής παραγωγής με θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και σε συνθήκες όξυνσης της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις σοσιαλιστικές και τις καπιταλιστικές δυνάμεις (κουλάκοι και τμήμα της διανόησης, που προέρχεται από την κυρίαρχη τάξη. (10)

Οι συγκεκριμένες συνθήκες (περικύκλωση, απειλή πολέμου σε συνδυασμό με τη μεγάλη καθυστέρηση) επέβαλαν ταχύτατους ρυθμούς στην προώθηση της κολεκτιβοποίησης, που σε ορισμένες περιοχές προκάλεσαν κοινωνικές τριβές και δυσκολίες στη συμμαχία της εργατικής τάξης και της μεσαίας αγροτιάς κατά του καπιταλισμού. (11) Κομματικές αποφάσεις και ομιλίες του Ι. Στάλιν κάνουν λόγο για προβλήματα και λάθη στον υπολογισμό της ποικιλομορφίας κάθε περιοχής. Υποκαθίσταται σε ορισμένες περιπτώσεις η προκαταρκτική δουλειά προετοιμασίας με τη γραφειοκρατική επιβολή του κινήματος, με αποφάσεις στα χαρτιά για την ανάπτυξη κολχόζ σε χώρους που δεν υπάρχουν ακόμα στην πραγματικότητα.

Τα προβλήματα, που εμφανίστηκαν στην πορεία της συνεταιριστικοποίησης όξυναν τις αντιθέσεις της εργατικής τάξης με τη μικρή και μεσαία αγροτιά. Παρά τις διορθωτικές αποφάσεις στην εφαρμογή της συνεταιριστικοποίησης, παρέμειναν προβλήματα.

Η αρχική φάση οικοδόμησης του σοσιαλισμού προσφέρεται για παραπέρα μελέτη. Δίνει πείρα για τη σχέση οικονομίας και πολιτικής στην περίοδο που η νέα εξουσία προσπαθεί να βάλει τις βάσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης με την εμπέδωση και στερέωση της συμμαχίας της εργατικής τάξης με τα μεσαία στρώματα της πόλης και του χωριού.

Στα ντοκουμέντα του Κόμματος διαπιστώνονταν ορισμένα συμπτώματα χαλάρωσης της φυσιογνωμίας και των χαρακτηριστικών του, όπως γραφειοκρατία, εφησυχασμός, κατάχρηση εξουσίας. Γεγονός που οδηγεί σε απόφαση "εκκαθάρισης των γραμμών του". Οι στρεβλώσεις που εμφανίζονται, αποδίδονται κυρίως στο πρόβλημα της ανάδειξης στελεχών. Στη θέση των στελεχών, που είχαν πέσει θύματα των αντισοσιαλιστικών δυνάμεων κατά την περίοδο του εμφυλίου των πρώτων χρόνων της σοβιετικής εξουσίας, αναδείχτηκαν αντικαταστάτες χωρίς πείρα και απαιτούμενη ιδεολογική και πολιτική μόρφωση. (12)

Η νέα κατάσταση απαιτούσε νέο τρόπο αντιμετώπισης της κομματικής δουλειάς, και στα πλαίσια αυτά το Κόμμα υπογράμμιζε την ανάγκη να διευρυνθεί η εσωκομματική δημοκρατία και να αντιμετωπιστούν φαινόμενα διοικητικού τρόπου επίλυσης των προβλημάτων, παραβίασης της αρχής της αιρετότητας των κομματικών, καθώς δεν πραγματοποιούνταν, αδικαιολόγητα, οι προβλεπόμενες καταστατικές διαδικασίες των συνδιασκέψεων. (13)

Η μελέτη της περιόδου αυτής και των σχετικών ντοκουμέντων μαρτυρούν ότι υπήρχε απόσταση και απόκλιση από τις αποφάσεις. Παρά τα μέτρα για την ανάπτυξη της εσωκομματικής δημοκρατίας και της συλλογικότητας εμφανίστηκαν φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας, αυθαιρεσιών.

Η κριτική που άσκησε το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) σ' αυτή την περίοδο δε συνιστούσε ολόπλευρη και αντικειμενική εξέταση της πορείας οικοδόμησης του σοσιαλισμού στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο θέμα της προσωπολατρίας, ζήτημα που από μόνο του δεν μπορεί να δώσει ολοκληρωμένες απαντήσεις για τα προβλήματα της περιόδου, όπως και για αρνητικά φαινόμενα στη λειτουργία και δράση του Κόμματος.

Το πιο σοβαρό είναι ότι το 20ό συνέδριο καταδίκασε τη σωστή θέση - για τη συγκεκριμένη εκείνη ιστορική φάση - ότι οξυνόταν η ταξική πάλη. (14) Στην προπολεμική περίοδο, (οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα σε συνθήκες περικύκλωσης) η εκμηδένιση της δράσης των εκμεταλλευτριών τάξεων, των ερεισμάτων και υπολειμμάτων τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ηταν αναγκαία και επιβεβλημένη η επαγρύπνηση απέναντι στις μηχανορραφίες του καπιταλισμού που συναντούσαν την απήχηση και τη στήριξη στο εσωτερικό της χώρας, ανάμεσα σε δυνάμεις που είχαν συμφέρον να παρεμποδίσουν την οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού. Ηταν υποχρεωτικός - στη συγκεκριμένη περίοδο - ο συγκεντρωτικός τρόπος διεύθυνσης της οικονομίας, και ως ένα σημείο οι επιδράσεις του στο πολιτικό εποικοδόμημα..

Η κριτική που άσκησε το 20ό Συνέδριο αξιοποιήθηκε για να εξαπολυθεί μια μηδενιστική και συκοφαντική επίθεση εναντίον του σοσιαλισμού από εκείνους που δεν ενδιαφέρονταν, βεβαίως, να μελετήσουν τα λάθη και να τα καυτηριάσουν, αλλά στο όνομα των λαθών να χτυπήσουν στη ρίζα της την κομμουνιστική θεωρία και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Με τη "σταλινολογία" ο ιμπεριαλισμός έδειξε όλο το ταξικό μίσος του για τη διαμόρφωση του σοσιαλιστικού συστήματος μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Ενα συμπέρασμα είναι ότι το Κόμμα και στις πιο σύνθετες και δύσκολες στιγμές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν πρέπει να υποτιμά ότι πέρα από το κύριο και το βασικό, που είναι η αντεπαναστατική απειλή, ελλοχεύει και ο κίνδυνος να γίνονται καταχρήσεις εξουσίας και αυθαιρεσίες από στελέχη και όργανα. Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να συγχέεται και να ταυτίζεται η αντισοσιαλιστική κριτική και δράση με την κριτική πραγματικών λαθών και παρεκκλίσεων.

Η τελευταία λέξη για τα πραγματικά προβλήματα, τη συνολική πείρα και τις αρνητικές πλευρές της περιόδου αυτής δεν έχει ειπωθεί. Απαιτείται βαθύτερη μελέτη της περιόδου, ώστε να βγουν ολοκληρωμένα και αντικειμενικά ιστορικά συμπεράσματα για την αρχική φάση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, να αναδειχτούν οι θετικές αλλά και αρνητικές πλευρές στις πραγματικές διαστάσεις τους.

Το σοσιαλιστικό σύστημα στην Ευρώπη

τη μεταπολεμική περίοδο

Η λήξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου βρίσκει το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων με σοβαρές αλλαγές προς όφελος των δυνάμεων του σοσιαλισμού, ενώ ταυτόχρονα η διεθνής κατάσταση γίνεται περισσότερο περίπλοκη και οι απαιτήσεις που προβάλλουν μπροστά στο νεότευκτο σοσιαλιστικό σύστημα είναι πολύ πιο σύνθετες και υψηλές. Η νίκη του σοσιαλισμού σε οκτώ χώρες της Ευρώπης αποτέλεσε θεμέλιο της δημιουργίας του μεταπολεμικού σοσιαλιστικού συστήματος. Οι χώρες αυτές είχαν ως τότε στη συντριπτική πλειοψηφία τους καθυστερημένη παραγωγική ανάπτυξη, μη διαθέτοντας ούτε καν την πείρα του αναπτυγμένου καπιταλισμού. Εκτός αυτού, ήταν καταστραμμένες από τον πόλεμο και η ανοικοδόμηση στις νέες συνθήκες απαιτούσε τεράστια χρηματικά ποσά και βοήθεια, που η ΕΣΣΔ έπρεπε να δόσει στα πλαίσια του προλεταριακού διεθνισμού.

Οι διαφορετικές συνθήκες, μέσα στις οποίες σχηματίστηκαν τα νέα καθεστώτα και μετεξελίχθηκαν σε πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης, γέννησαν και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις οκτώ χώρες που πέρασαν στο σοσιαλισμό, στο πολιτικό σύστημα, στην κοινωνική και πολιτική συνείδηση, στις συνθήκες και τις μορφές κατάκτησης εξουσίας, τις κρατικές μορφές και τα πολιτικά συστήματα, στους ρυθμούς και τη διάρκεια της κάθε μεταβατικής περιόδου, στο ρόλο της θρησκείας και της Εκκλησίας.

Η νέα κοινωνία, στις οκτώ ευρωπαϊκές αυτές χώρες, γεννήθηκε μέσα από τις εξελίξεις και τις ιδιομορφίες του αντιφασιστικού αγώνα. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας συγχωνεύτηκε με τη λαϊκή επανάσταση. Σε ορισμένες άμεσα και σε ορισμένες βαθμιαία διαλυόταν ο παλιός μηχανισμός διοίκησης, ενώ ταυτόχρονα μέσα στην αντιφασιστική αντίσταση διαμορφώνονταν νέα όργανα εξουσίας και διοίκησης, κεντρικά και τοπικά. (15)

Η βασική αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία εκφράστηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση με την αντίθεση των λαϊκών τάξεων προς τους ξένους φασίστες και τους συνεργάτες τους. Σ' αυτό το σημείο συναντήθηκαν οι ανταγωνιστικές αντιθέσεις των κοινωνιών.

Οι εκπρόσωποι πρώην εκμεταλλευτριών τάξεων, σε μια σειρά από τις χώρες αυτές, αποτελούσαν σχετικά σημαντικό ποσοστό. Στις δύσκολες και κρίσιμες στιγμές που ακολούθησαν συσπειρώθηκαν με πρώην μικροαστικά στρώματα, έγιναν στήριγμα του ιμπεριαλισμού στις διάφορες μηχανορραφίες του. Στο βαθμό, που οι ιδιαιτερότητες αυτές δεν προσέχτηκαν έγκαιρα από τα κομμουνιστικά κόμματα, είχαν τη δική τους συμβολή στην εμφάνιση αρνητικών φαινομένων, που παρεμπόδιζαν την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής συνείδησης.

Αν και σημειώνεται ανοδική πορεία στην οικονομία των σοσιαλιστικών χωρών, το χαρακτηριστικό είναι ότι προωθούνται οι αριθμητικοί στόχοι, ενώ δεν εκπληρώνονται - ανάλογα με τον προγραμματισμό - οι στόχοι της πλατιάς αξιοποίησης των επιστημονικοτεχνικών επιτευγμάτων. Δεν πραγματοποιούνται επίσης οι στόχοι για την εξάλειψη των δυσαναλογιών. Προς το τέλος της 10ετίας του 1970 διαπιστώνεται μείωση των ρυθμών ανάπτυξης και μια ορισμένη οπισθοχώρηση. Συσσωρεύονται προβλήματα που αφορούν το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων.

Οι επιλογές των τρόπων και μεθόδων για την πραγματοποίηση στόχων - που λίγο - πολύ παραμένουν οι ίδιοι για όλα τα Συνέδρια - διαφέρουν σημαντικά. (16)

Στις αρχές της 10ετίας του 1980, στο ΚΚΣΕ γίνονται σημαντικοί προβληματισμοί, που επιχειρούν να θέσουν το ζήτημα των μεταρρυθμίσεων στη σοσιαλιστική οικονομία, καθώς και προβληματισμοί για τη στάση του εργαζόμενου απέναντι στην εργασία. Συνδυάζονται με το άνοιγμα του ιδεολογικού μετώπου για την υπεράσπιση των αρχών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, τη ρητή υπεράσπιση της κοινωνικής ιδιοκτησίας και του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. (17)

Οι οκτώ σοσιαλιστικές χώρες χρησιμοποίησαν την πείρα της Σοβιετικής Ενωσης στις δικές τους συνθήκες. Πολλά στοιχεία της, ιδιαίτερα στην περίοδο οικοδόμησης των βάσεων του σοσιαλισμού, τα μετέφεραν μηχανιστικά. Στην πορεία εμφανίζονται και διαφορετικές αντιλήψεις και πρακτικές που αποκλίνουν σημαντικά από το σοβιετικό "μοντέλο". Στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, Αλβανίας, Ρουμανίας, Τσεχοσλοβακίας (περίοδος της γνωστής "άνοιξης της Πράγας"), Ουγγαρίας (10ετία '80), Πολωνίας (10ετία '80) οι διαφορετικές μέθοδοι και πολιτικές αντανακλούσαν και ιδεολογικές διαφωνίες σε θέματα οικοδόμησης του σοσιαλισμού, σε διεθνή ζητήματα και ζητήματα σχέσεων ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα.

Η μελέτη κομματικών ντοκουμέντων και συζητήσεων δείχνει, ότι κατά την περίοδο αυτή αναπτύσσονται διαφορετικοί προβληματισμοί και διαφωνίες για τα προβλήματα του σοσιαλισμού, με τη μορφή ιδεολογικής διαπάλης. Την περίοδο αυτή κυοφορούνται ισχυρές θεωρητικές παρεκκλίσεις και αμφισβητήσεις, που καλλιεργούν το έδαφος για την εμφάνιση και την απήχηση της περεστρόικα. (18)

Η σημερινή εξέταση της μεταπολεμικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης και ιδιαίτερα των τελευταίων δεκαετιών φανερώνει τη βαθμιαία συσσώρευση προβλημάτων και κυρίως την αδυναμία των κομματικών και κρατικών ηγεσιών και των κομμουνιστικών κομμάτων πρώτα απ' όλα, να δώσουν τις απαιτούμενες αποτελεσματικές και ουσιαστικές λύσεις με βάση τις αρχές της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού και τη βαθύτερη μελέτη των νέων προβλημάτων και των αντιφάσεων που ανέκυπταν κατά την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Συμπεράσματα και προβληματισμοί για

τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης

Η επιχείρηση καπιταλιστικής παλινόρθωσης στις σοσιαλιστικές χώρες ξεκίνησε από τα μέσα και από τα πάνω, χωρίς να προηγηθεί στρατιωτική ιμπεριαλιστική επέμβαση για την αποκατάσταση του καπιταλισμού ή λαϊκή εξέγερση και σύγκρουση στο εσωτερικό. Η ιστορία του εργατικού επαναστατικού κινήματος έχει γνωρίσει ήττες, σε διαφορετική όμως ιστορική στιγμή και φάση, όταν δεν είχε κριθεί η έκβαση του αγώνα. Σε τέτοιες συνθήκες η σύγκρουση αναπτύχθηκε με καθαρά χαρακτηριστικά ανάμεσα στην αποφασιστική δράση των επαναστατικών λαϊκών μαζών, αφ' ενός και τις δυνάμεις της ντόπιας και διεθνούς αστικής τάξης αφ' ετέρου.

Οι συνθήκες, οι μέθοδοι και οι τρόποι που πραγματοποιήθηκε η καπιταλιστική παλινόρθωση υποχρεώνουν να μελετηθεί το πρόβλημα με αφετηρία τον υποκειμενικό παράγοντα, δηλαδή το Κόμμα και το κρατικό σοσιαλιστικό σύστημα, καθώς και το σύνολο των εσωτερικών κυρίως αντιθέσεων που αναφέρονται στην περιοχή των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Στη συγκεκριμένη φάση, που πραγματοποιήθηκε η καπιταλιστική παλινόρθωση η άλλη ομάδα των αντιθέσεων, που αφορά τις σχέσεις του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό, άσκησε σοβαρή επίδραση στην αλληλουχία και αλληλεξάρτηση των εσωτερικών γεγονότων, που οδήγησαν στην αντεπανάσταση, όμως δεν ήταν καθοριστική.

Το γεγονός, ότι δε συνειδητοποιήθηκε η απειλή της αντεπανάστασης, αποδεικνύει ήδη από μόνο του την αλλοίωση της φυσιογνωμίας και του χαρακτήρα των κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες του σοσιαλισμού.

Υπήρξαν και συγκεκριμένα γεγονότα, και μάλιστα στο έδαφος της Ευρώπης, τα οποία έπρεπε να συνειδητοποιηθούν, ως "σήματα συναγερμού" (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, τα προβλήματα της Γιουγκοσλαβίας, Ρουμανίας και Αλβανίας, καθώς και η αναθεωρητική επίθεση με αιχμή του δόρατος τον ευρωκομμουνισμό που "χτύπησε" το κομμουνιστικό κίνημα της καπιταλιστικής Ευρώπης). Φαινόμενα διασπάσεων σε κομμουνιστικά κόμματα της καπιταλιστικής Ευρώπης, επίσης αποτελούσαν ισχυρή προειδοποίηση για την ιδεολογική πίεση που ασκούσε ο καπιταλισμός και η ιδεολογία του στις γραμμές του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών.

Τα κομμουνιστικά κόμματα, όπως δείχνουν πιο καθαρά οι τελευταίες εξελίξεις, θεώρησαν ως δεδομένο και αδιαμφισβήτητο τον ηγετικό, πρωτοποριακό ρόλο τους στην κοινωνία. Οι επιτυχίες στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στο διεθνή στίβο καλλιεργούσαν πνεύμα αυτάρκειας και αυταρέσκειας. Επαψαν να έχουν ενδιαφέρον να διατηρούν και να ανανεώνουν συνεχώς, ό,τι πιο πολύτιμο και αναγκαίο για το σοσιαλισμό, την ενότητα με το λαό, τη δημοκρατική σχέση με τους εργαζόμενους, με τις κοινωνικές οργανώσεις.

Από ένα σημείο και μετά αποσπάστηκαν από την πραγματικότητα, έχασαν την ικανότητα να κατανοούν τις διαθέσεις του λαού, τα προβλήματα που τον απασχολούν, τις ανάγκες και τις αγωνίες του. Τα κομματικά όργανα και οι κομματικές οργανώσεις μετατράπηκαν σε υπηρεσίες γραφειοκρατικού τύπου με αποτέλεσμα την εξασθένηση της δημιουργικότητας, της πρωτοβουλίας των λαϊκών μαζών στην ενεργητική συμμετοχή στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Αδυνάτισε σταδιακά και τελικά εξαφανίστηκε ο έλεγχος του κόμματος, των κομματικών οργανώσεων και των στελεχών από τις πλατιές λαϊκές μάζες. Με ευθύνη των καθοδηγητικών οργάνων των Κομμουνιστικών Κομμάτων υποσκάφθηκε η διαδικασία της κριτικής και αυτοκριτικής από τα κάτω και από τα πάνω, με αποτέλεσμα την τυπικότητα και σχηματικότητα στην εφαρμογή των αποφάσεων, την τάση απόκρυψης της πραγματικής κατάστασης, την ωραιοποίηση, την έλλειψη ανησυχίας για την ποιότητα της δουλειάς και των αποτελεσμάτων, το πνεύμα αλληλοκάλυψης. Καλλιεργήθηκε κλίμα ανοχής σε διαστρεβλώσεις της πολιτικής, στις παραβιάσεις της κρατικής πειθαρχίας, της ποιότητας της παραγωγής.

Παραβιάστηκε η εσωκομματική δημοκρατία, καλλιεργήθηκε το έδαφος για τον καριερισμό στελεχών, την αξιοποίηση της κομματικής και κυβερνητικής θέσης, υποκειμενισμός στην επιλογή των στελεχών. Παραβιάστηκε η αρχή ισότητας του κομμουνιστή, εμφανίστηκαν και δυνάμωσαν τα τελευταία χρόνια τα φαινόμενα περιφρόνησης της κομματικής συντροφικότητας.

Μια τέτοια εξέλιξη έγινε η αιτία να ανοίξουν διάπλατα οι πόρτες σε στελέχη που είχαν ιδιοτελή κίνητρα ή έπασχαν από έλλειψη πολιτικών ικανοτήτων και διορατικότητας, της δυνατότητας να συλλαμβάνουν τις υποδείξεις και παρατηρήσεις των εργαζομένων, να τις επιζητούν ή να ξεχωρίζουν τις διαφορετικές απόψεις από την αντισοσιαλιστική προπαγάνδα. Μειώθηκε η ικανότητα των κομμουνιστικών κομμάτων να στηρίζουν τις αποφάσεις τους σε επιστημονικά δεδομένα με συνέπειες γενικότερης σημασίας στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στην αντιμετώπιση πολύπλοκων και πολυσύνθετων φαινομένων.

Τα φαινόμενα αυτά, ασυμβίβαστα με το χαρακτήρα του κομμουνιστικού κόμματος, άνοιξαν το δρόμο για την υπονόμευση του κύρους του στο λαό.

Σε ορισμένες περιπτώσεις υιοθετήθηκαν λανθασμένες θεωρίες, που είτε δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα είτε απλούστευαν τα θεωρητικά θέματα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού π. χ. θεωρίες που πρόβαλλαν τη γρήγορη μετάβαση στον αναπτυγμένο σοσιαλισμό και στον κομμουνισμό, υποτιμώντας το σύνθετο και μακροχρόνιο χαρακτήρα της μεταβατικής περιόδου (βλ. 20ό συνέδριο), οι θεωρίες για "παλλαϊκό κράτος" και "παλλαϊκό κόμμα", "παλλαϊκή δημοκρατία". (19)

Οι κατευθύνσεις του 20ού συνεδρίου για "ποικιλία μορφών μετάβασης των διάφορων χωρών στο σοσιαλισμό, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις", αξιοποιήθηκαν από ηγεσίες κομμουνιστικών κομμάτων ως θεωρητικό υπόβαθρο επίθεσης σε βάρος της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού. Στο όνομα των εθνικών ιδιομορφιών και ιδιαιτεροτήτων αναθεωρούνται οι νομοτέλειες της σοσιαλιστικής επανάστασης. Προβάλλονται απόψεις ότι μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της "πολιτικής δημοκρατίας" είναι δυνατόν να μεταλλαγεί το καπιταλιστικό σύστημα σε σοσιαλιστικό, δίχως το επαναστατικό άλμα.

Τέτοιες απόψεις υποτιμούν και υποβιβάζουν το γεγονός ότι οι εκμεταλλεύτριες τάξεις, στηριγμένες στη στρατοκρατία και στον αντιδραστικό γραφειοκρατικό μηχανισμό, προβάλουν αντίσταση, ότι η μια ή η άλλη μορφή μετάβασης υπάγεται σε γενικές νομοτέλειες, είναι αποτέλεσμα μιας ολόπλευρης κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής πάλης.

Την επόμενη περίοδο, κάτω και από την επίδραση της πείρας της Χιλής και της Πορτογαλίας και την αλλαγή τακτικής του ιμπεριαλισμού, ορισμένες από τις αντιλήψεις και ιδέες του 20ού συνεδρίου παραμερίζονται. Οποιες αλλαγές προσανατολισμών έχουν γίνει, σε σχέση με το 20ό συνέδριο, πραγματοποιούνται σιωπηρά με την έννοια ότι δε συνοδεύονται από γενικότερη θεωρητική, ανοιχτή, συλλογική συζήτηση στο εσωτερικό των χωρών και στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος.

Η στρατηγική της ιδεολογικής δολιοφθοράς - όπως φαίνεται σήμερα με την εκ των υστέρων πείρα - δε συνάντησε την αντίστοιχη επιθετική και μάλιστα ενιαία απάντηση του κομμουνιστικού κινήματος, από τα κόμματα και τις κυβερνητικές ηγεσίες των σοσιαλιστικών χωρών. Αν και στα ντοκουμέντα των κομμάτων, ιδιαίτερα του ΚΚΣΕ, γίνεται λόγος για τον επικίνδυνο χαρακτήρα της νέας τακτικής του ιμπεριαλισμού, στην πράξη δεν καταβάλλονται τόσες και τέτοιες προσπάθειες, ώστε το κομμουνιστικό κίνημα να τεθεί σε συναγερμό και επαγρύπνηση, να αντιμετωπίσει επιθετικά και πειστικά τη νέα κατάσταση.

Η αστική τάξη με την πλούσια ιστορική πείρα που διέθετε από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης του αυτοτελούς εργατικού κινήματος, με μεγάλη επιδεξιότητα μετέφερε το επίκεντρο του ιδεολογικού αγώνα από το εξωτερικό στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος και του σοσιαλιστικού συστήματος. Αξιοποίησε στη στρατηγική και τακτική την πλούσια ιστορική πείρα προσαρμογής και αναπροσαρμογής που απέκτησε μέσα από την αντιπαράθεση και συνεργασία της με διαφορετικές τάξεις, στρώματα και πολιτικές δυνάμεις (απόλυτη μοναρχία, συνταγματική βασιλεία, κοινοβουλευτική δημοκρατία, φασιστική δικτατορία, στρατιωτικά πραξικοπήματα). Αξιοποίησε τα λάθη, τις αδυναμίες, τις φιλοδοξίες ηγετικών στελεχών, το κοινωνικό και πολιτικό έδαφος που καλλιεργούσε παρεκκλίσεις, δυσαρέσκειες.

Θεωρούμε επίσης, με βάση και την εκ των υστέρων πείρα, ότι σε ντοκουμέντα των ΚΚ των σοσιαλιστικών χωρών υπερεκτιμώνται οι αναμφισβήτητες νίκες του σοσιαλισμού, οι θεαματικές αλλαγές που έγιναν στον κόσμο μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με τρόπο που υποβαθμίζονται τα σύνθετα νέα προβλήματα, τα οποία ανακύπτουν στην πορεία των εξελίξεων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις απολυτοποιούνται τα φαινόμενα κρίσης του καπιταλισμού, καλλιεργείται μια απλουστευτική αντίληψη για πορεία αποσύνθεσης του καπιταλιστικού συστήματος. Υποτιμήθηκε η δυνατότητα του καπιταλισμού να εφαρμόζει τις νέες επιστημονικοτεχνικές επιτεύξεις στην παραγωγή, παρά τις αντιφάσεις και τα αρνητικά αποτελέσματα για τη ζωή και τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Η παρέκκλιση δε γεννήθηκε αυτόματα, στο κενό. Νέα προβλήματα που δεν έβρισκαν απάντηση, λάθη που δεν αποκαλύπτονταν έγκαιρα ή δεν εντοπιζόταν η κύρια αιτία τους, υποκειμενικές και επιφανειακές εκτιμήσεις μετεξελίσσονται, διολισθαίνουν σε παρέκκλιση.

Ορισμένες λαθεμένες η ουτοπικές απόψεις που αφορούσαν τα προβλήματα της διεθνούς ζωής και της αντιπαράθεσης των δύο κοινωνικών συστημάτων εκφράζουν τάση υποχώρησης στην ιδεολογική πίεση της αστικής ιδεολογίας παρά το γεγονός ότι η Σοβιετική Ενωση και οι άλλες σοσιαλιστικές χώρες δε δίστασαν να συγκρουστούν με τον ιμπεριαλισμό σε κρίσιμες ώρες, προκειμένου να υπερασπιστούν το σοσιαλισμό και τις χώρες που έκαναν εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο.

Είτε άμεσα, είτε έμμεσα ο οπορτουνισμός ανοίγει το δρόμο για το αδυνάτισμα των κομμουνιστικών κομμάτων. Αποτελεί την ιδεολογική βάση για να ευοδωθούν οι προσπάθειες του ιμπεριαλισμού να υποσκάψει και να αδυνατίσει το σοσιαλισμό.

Το πρόβλημα δε λύνεται με ένα τυπικό εξορκισμό των αναθεωρητικών, οπορτουνιστικών, διαλυτικών απόψεων και την καταδίκη των φορέων τους. Οι αρχές της υλιστικής - διαλεχτικής ερμηνείας της ιστορίας οδηγούν στην αναζήτηση των αντικειμενικών δεδομένων της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής στη βάση των οποίων δημιουργούνται προϋποθέσεις να εμφανιστούν οπορτουνιστικές θεωρίες και πρακτικές μέσα στο εργατικό κίνημα.Δε σημαίνει ότι η επικράτηση του οπορτουνισμού είναι αναπόφευκτη. Οταν υπάρχει συνείδηση των αντικειμενικών παραγόντων που ευνοούν το φαινόμενο, τότε είναι δυνατό το κομμουνιστικό κίνημα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, τις παρενέργειες, τις προσωρινές ακόμα ήττες.

Η σοσιαλιστική σκέψη μπορούσε και έπρεπε να αποτελεί το πηδάλιο της εξέλιξης της νέας αυτής κοινωνίας, που ήταν υποχρεωμένη να ανιχνεύσει νέους δρόμους μέσα σε συνθήκες έντονης αναμέτρησης με την αστική και μικροαστική ιδεολογία, με τον οπορτουνισμό και αναθεωρητισμό. Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού απαιτεί επαρκές μορφωτικό και πολιτικό - ιδεολογικό επίπεδο των πλατιών λαϊκών μαζών, ένα απαραίτητο επίσης επίπεδο γνώσεων και συνειδητότητας, για να μπορούν αυτές να ανταποκριθούν στη σύνθετη δημιουργική και πρωτόβουλη πολιτικο - οργανωτική διαδικασία.

Σε συνθήκες έντονης ιδεολογικής αναμέτρησης με τον καπιταλισμό, ιδιαίτερης αύξησης του ρόλου της ιδεολογικής δραστηριότητας στο εσωτερικό των σοσιαλιστικών κοινωνιών, παραμελήθηκε το σημαντικό αυτό μέτωπο δράσης. Δεν προσαρμόστηκε στις εξελισσόμενες συνθήκες, γιατί θεωρήθηκε δεδομένο ότι οι εργαζόμενοι είναι πεπεισμένοι υποστηρικτές του συστήματος. Υποτιμήθηκε η πολυπλοκότητα της διαδικασίας για την καλλιέργεια σοσιαλιστικής συνείδησης μέσα από την άμεση, ενεργητική συμμετοχή στην επίλυση των προβλημάτων της οικοδόμησης, της διεύθυνσης των κοινωνικών και πολιτικών υποθέσεων.

Η συζήτηση ιδεολογικών και πολιτικών προβλημάτων δε δραστηριοποίησε όλο το Κόμμα, τις κομματικές οργανώσεις, τα μέλη και τους εξωκομματικούς, ολόκληρη την κοινωνία. Ετσι θα δινόταν η δυνατότητα και πλατιάς έκφρασης των απόψεων και των προσανατολισμών, και αντιμετώπισης με ιδεολογικά μέσα και πειστικά επιχειρήματα λανθασμένων απόψεων.

Η εξέλιξη των ιδεών δε συμβαδίζει αυτόματα με την κοινωνική εξέλιξη, οι προοδευτικές και επαναστατικές ιδέες - σε συνθήκες άμβλυνσης, χαλάρωσης και μείωσης της λαϊκής πρωτοβουλίας και δημιουργικής δράσης - υποχωρούν, επανέρχονται και δυναμώνουν οι αναχρονιστικές επιβιώσεις, ο ατομισμός, ο υποκειμενισμός, ο τοπικισμός. Ετσι δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις, ώστε οι αγωγοί διείσδυσης και αναπαραγωγής της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας, του συμβιβασμού και της κόπωσης μπροστά στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων, να λειτουργήσουν αποτελεσματικά. Οι ανεπάρκειες αυτές φαίνονται πιο έντονα σήμερα, σε συνθήκες γενικής οπισθοδρόμησης.

Χωρίς καμιά πρόθεση να ακυρωθεί η επιστημονική έρευνα και οι θεωρητικές αναζητήσεις στη Σοβιετική Ενωση και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, οι εξελίξεις δείχνουν, ότι με ευθύνη των κομμουνιστικών κομμάτων σημειώθηκε θεωρητική καθυστέρηση στη δημιουργική ανάπτυξη της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του σύγχρονου κόσμου. Υποτιμήθηκαν ή παραγνωρίστηκαν επιστημονικές έρευνες που γίνονταν από ειδικά ερευνητικά κέντρα, ορισμένα από τα οποία ανήκαν στο ίδιο το Κόμμα.

Υποτιμήθηκε η ανάγκη να οικοδομείται ο σοσιαλισμός με τη συνεχή ανάπτυξη της θεωρίας, την ανανέωση της γνώσης, η οποία σε συνδυασμό με την ενεργητική συμμετοχή στη διαχείριση και διεύθυνση, καλλιεργεί το έδαφος για ανάπτυξη του νέου τύπου ανθρώπου.

Η μελέτη θεωρητικών και επιστημονικών προβλημάτων δεν προπορευόταν, ώστε να αντιμετωπίζονται έγκαιρα οι δυσκολίες, να εντοπίζονται οι νέες τάσεις, οι αντιφάσεις και νέες αντιθέσεις που έπρεπε να λυθούν με διαλεκτικό τρόπο. Η επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης, η άνοδος του επαναστατικού κινήματος που ακολούθησε, δείχνει ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες επιτυχίας ήταν το γεγονός, ότι αρκετά πριν είχαν μελετηθεί μια σειρά κρίσιμα θεωρητικά ζητήματα από τους κλασικούς. Η απολυτοποίηση της εμπειρίας χωρίς την προσφυγή στη θεωρητική και επιστημονική έρευνα είναι επιζήμια. Το Κόμμα ως πρωτοπόρο τμήμα του λαού οφείλει να αντιλαμβάνεται έγκαιρα τα νέα προβλήματα, να μπορεί να προβλέπει, να μη χάνει την ολική κίνηση, το όλο, μπροστά στο άμεσο, το καθημερινό, το μερικό.

Δεν έγινε δυνατό, σε όλη την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, να συνδυαστεί ο κεντρικός σχεδιασμός με τη λαϊκή πρωτοβουλία, να καλλιεργηθεί στο λαό το αίσθημα της διαχείρισης της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας. Από τη 10ετία του '70 το φαινόμενο αυτό εντάθηκε, πήρε οξεία μορφή.

Εμφανίστηκαν προβλήματα στην ανάπτυξη των μορφών της σοσιαλιστικής δημοκρατίας και στην ορθή λειτουργία τους, υπερεξουσίες και φαινόμενα τέτοια, που δε δικαιολογούνταν όλα από αντικειμενικής φύσεως προβλήματα ή και ειδικές συνθήκες. Δεν αποκαλύφθηκαν ή δεν αξιοποιήθηκαν οι εγγενείς δυνατότητες που περικλείει το συγκεκριμένο σύστημα, που βασικό του κριτήριο έχει τη συνειδητή συμμετοχή του λαού, τον κοινωνικό έλεγχο της κυβέρνησης, των οργάνων διεύθυνσης, τη διαλεκτική σχέση και ενότητα: "κόμμα - σοβιέτ - λαός".

Οι απώλειες έμπειρων στελεχών και μαχητών κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η ανάγκη να αξιοποιηθούν τα πιο ικανά και δυνατά στελέχη στο μέτωπο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δημιούργησαν κενά στη σύνθεση των σοβιέτ. Αναδείχτηκε εξ αντικειμένου μια νέα γενιά στελεχών χωρίς την απαιτούμενη πείρα στην επίλυση προβλημάτων με δημοκρατικό τρόπο και με λαϊκή συμμετοχή και στήριξη. Εκλέχθηκαν, μέσα σε κλίμα χαλάρωσης και καριερίστες.

Οι συνέπειες αυτές, αν και επισημαίνονταν, δεν αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά από τα κομμουνιστικά κόμματα και τα όργανα της κρατικής εξουσίας κι έτσι αναπαράγονταν τα προβλήματα με οξύτερο τρόπο.

Το πιο βασικό πρόβλημα που πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο, ώστε να αξιοποιηθεί η σχετική πείρα, αφορά το ρόλο και την αξιοποίηση των σοβιέτ ως μορφή κρατικής εξουσίας και τη σχέση των τοπικών σοβιέτ με τις εργατικές κολεκτίβες.

Αν και ψηφίζονταν νόμοι που έδιναν συνεχώς νέα δικαιώματα στα τοπικά σοβιέτ, στους εργαζόμενους και στις εργασιακές ομάδες, ωστόσο στην πράξη οι διαδικασίες λαϊκής συμμετοχής και ελέγχου αποκτούσαν τυπικό χαρακτήρα.

Εξίσου σοβαρό ζήτημα για βαθύτερη εξέταση είναι η θέση και ο ρόλος των συνδικάτων και των άλλων μαζικών οργανώσεων της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Νομικά και θεσμικά ο ρόλος τους ήταν κατοχυρωμένος στην επεξεργασία νόμων, αποφάσεων, στη συμμετοχή σε όλες τις κοινωνικές και πολιτικές υποθέσεις. Στην πράξη ο ρόλος τους δεν αναπτύχθηκε στον ανώτατο δυνατό βαθμό.

Η χαλάρωση των δεσμών του Κόμματος με το λαό, η απόσπαση των κεντρικών οργάνων από τους εργαζόμενους, επέδρασε αρνητικά στην αξιοποίηση των μαζικών οργανώσεων, οι οποίες έπρεπε να αποτελούν χώρους προσέλκυσης των εξωκομματικών δυνάμεων, του λαού, για ενεργητική συμμετοχή, έλεγχο των κρατικών και κομματικών οργάνων.

Η κύρια, η πρώτη ευθύνη για τα παραπάνω φαινόμενα βρίσκεται στο ρόλο και τη δράση του κομμουνιστικού κόμματος, που από τη φύση και το ρόλο του πρέπει να έχει πρώτη φροντίδα, να συσχετίζει τη δράση του με την πρωτοβουλία του λαού, να καλλιεργεί συνεχώς τη λαϊκή συμμετοχή. Να περιορίζει και να εξαλείφει τις διοικητικές μεθόδους να δημιουργεί προϋποθέσεις για να αυξάνει ο ρόλος των άμεσων και των αντιπροσωπευτικών οργάνων του λαού στις οικονομικο - οργανωτικές λειτουργίες του σοσιαλιστικού κράτους.

Η κριτική που ασκήθηκε στο πολιτικό σύστημα του σοσιαλισμού από αντισοσιαλιστικές δυνάμεις των καπιταλιστικών χωρών, ρεφορμιστές και αναθεωρητές ξεκινούσε από μια συνειδητά, ή ασυνείδητα σε ορισμένες περιπτώσεις, λανθασμένη βάση: την εξομοίωση κριτηρίων ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, από αταξική αντιμετώπιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

Από τις πιο χαρακτηριστικές αντιλήψεις αυτού του τύπου είναι η ταύτιση της δημοκρατίας με τον πολυκομματισμό, με τον αριθμό των κομμάτων που ασκούν εξουσία και συμμετέχουν στη διακυβέρνηση. Ο σοσιαλισμός δεν αποκλείει την ύπαρξη και λειτουργία άλλων κομμάτων. Η ύπαρξή τους καθορίζεται κυρίως από αντικειμενικά κριτήρια. Ο αριθμός, ο χαρακτήρας και ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων στο σοσιαλισμό, πέραν του κομμουνιστικού κόμματος, εξαρτάται από τις συγκεκριμένες εθνικές ιδιομορφίες και παραδόσεις, από την κοινωνική διαστρωμάτωση ή από ιστορικούς λόγους (π. χ. οι εσέροι, ενώ συμμετείχαν στην πρώτη σοβιετική κυβέρνηση, κατά τον Εμφύλιο πέρασαν με την αντεπανάσταση).

Η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ανέδειξε την ανάγκη σε κάθε φάση, σε κάθε βαθμίδα της σοσιαλιστικής ανάπτυξης να διασφαλίζεται ο ανώτερος δυνατός συνδυασμός ανάμεσα στη δημοκρατία και το συγκεντρωτισμό, στο οικονομικό πεδίο της κοινωνίας με κύριο στόχο την τελειοποίηση του συγκεντρωτισμού και την ανάπτυξης της δημοκρατίας.

Ο συγκεντρωτισμός πρέπει να εκφράζει τα βασικά συμφέροντα των εργαζομένων και η δημοκρατία τη συνεχή προσέλκυση του λαού στην άσκηση εξουσίας. Ο όσο γίνεται αρμονικότερος συνδυασμός τους, η διαλεκτική αλληλεπίδρασή τους αποτελεί παράγοντα ικανότητας του σοσιαλιστικού συστήματος να υπερασπίζεται τον εαυτό του από λάθη και υπονομευτικές ενέργειες. Η διόγκωση του συγκεντρωτισμού σε βάρος της δημοκρατίας προκάλεσε σοβαρές παρενέργειες στην οικονομική ανάπτυξη, στην ικανοποίηση των συλλογικών συμφερόντων, έγινε παράγοντας εξασθένησης της υπεράσπισης του σοσιαλιστικού συστήματος.

Η λαϊκή συμμετοχή και ο κοινωνικός έλεγχος της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας αποδείχτηκε ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς το σοσιαλιστικό σύστημα χωρίζεται ιστορικά από την κομμουνιστική αυτοδιοίκηση. Για να γίνει ο λαός ανώτατος και μοναδικός ιδιοκτήτης ολόκληρου του κοινωνικού πλούτου, απαιτείται χρόνος, συνεχής προσπάθεια, ώστε να διασφαλίζονται, να τελειοποιούνται και να διευρύνονται τα δικαιώματα ελέγχου, να αναπτύσσεται πολύπλευρα η ανθρώπινη προσωπικότητα.

Αν και αυτό απασχολούσε έντονα τα κομματικά συνέδρια και υπήρξαν συγκεκριμένες αποφάσεις και σχεδιασμοί, εντούτοις δε φαίνεται ότι αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά, με βάση τους στόχους και τις ανάγκες.

Στα προβλήματα που εμφανίστηκαν, πέρα από τις αντικειμενικές δυσκολίες, επέδρασαν και λάθη, παραβιάσεις και αποκλίσεις που συνοψίζονται στην ποιότητα της σχέσης των εργαζομένων με τη σοσιαλιστική ιδιοκτησία, την προσέλκυση των εργαζομένων στην άσκηση των λειτουργιών της εξουσίας σε αρμονική σχέση με την αυξανόμενη σημασία μιας κεντρικής διεύθυνσης. (20)

Το σύστημα οικονομικών και ηθικών κινήτρων απαιτούσε συνεχείς βελτιώσεις. Στο βαθμό που δε γινόταν αυτό και παραβιαζόταν, καλλιεργήθηκε το έδαφος για αδιαφορία απέναντι στην εργασία και την άνοδο της παραγωγικότητας. Οδήγησαν στο σχηματισμό εισοδημάτων που δεν ανταποκρίνονταν στο μέτρο και την ποιότητα της εργασίας. Παρά τις κατά διαστήματα προσπάθειες οικονομικών μεταρρυθμίσεων στις σοσιαλιστικές χώρες, τελικά δε δυνάμωσε ο ρόλος των οικονομικών μεθόδων και κινήτρων στη λαϊκή οικονομία, ο κεντρικός σχεδιασμός έγινε δύσκαμπτος, συγκεντρωτικός. Παρέμεναν προβλήματα στη διακίνηση εμπορευμάτων, στον έγκαιρο εφοδιασμό της αγοράς.

Στον τομέα αυτό γίνονται προβληματισμοί και κριτικές παρατηρήσεις από κομμουνιστικά κόμματα, μαρξιστές οικονομολόγους, για τον τρόπο που αξιοποιήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ο νόμος της αξίας, οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις, για τη διεύθυνση και λειτουργία των επιχειρήσεων και τον τρόπο που αξιοποιήθηκαν οι εργατικές κολεκτίβες.

Τα θέματα που αφορούν ειδικά τις εμπορευματοχρηματικές σχέσεις, την ποιότητα των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, τα οικονομικά και ηθικά κίνητρα, τον κοινωνικό έλεγχο και τη συμμετοχή στο σχεδιασμό και τη διεύθυνση, απαιτούν παραπέρα ειδικό προβληματισμό. Οι κριτικές παρατηρήσεις έχουν βάση, απαιτείται όμως ειδική εξέταση και μεγαλύτερη εμβάθυνση. Χρειάζεται, σε συνεργασία με κομμουνιστικά κόμματα και επιστήμονες, να μελετηθεί η πείρα ορισμένων χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, στις οποίες έγιναν πειραματισμοί και εφαρμογές. Ορισμένες αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές και υπαίτιες για την εμφάνιση καπιταλιστικής ιδιοκτησίας με παρενέργειες στον ιδεολογικό και πολιτικό τομέα.

Τα προβλήματα που εμφανίστηκαν, και τα οποία συνιστούσαν παρεκκλίσεις από τη θεωρία, όχι μόνο δεν αναιρούν αλλά επιβεβαιώνουν τη γενική κατεύθυνση του μαρξισμού - λενινισμού, ότι η κοινωνικοποίηση στην περίοδο του σοσιαλισμού (με τις δύο κύριες μορφές της, την κρατική και τη συνεταιριστική) δεν μπορεί να γίνει με τη μορφή ξεχωριστών αυτοτελών κοινοτήτων, αλλά με την κρατική μορφή ιδιοκτησίας, λόγω της ανάγκης να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις, να διασφαλιστεί στη μεταβατική περίοδο το συλλογικό συμφέρον.

Τα προβλήματα, οι αδυναμίες και τα λάθη που εμφανίστηκαν στη διαλεκτική σχέση δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού στο πεδίο του προγραμματισμού, στα τοπικά σοβιέτ και τις εργατικές κολεκτίβες και το ρόλο τους, δεν μπορεί να αποτελέσουν άλλοθι για να προβληθεί σαν αντίβαρο του σοσιαλισμού η "οικονομία της αγοράς", ο "ελεύθερος ανταγωνισμός" και η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων ή η ουτοπική στην καλύτερη περίπτωση άποψη της "αυτοδιαχείρισης" και "αυτοδιεύθυνσης", που οδηγεί στη διάσπαση της ενιαίας, παλλαϊκής σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας σε ιδιοκτησίες ομάδων παραγωγών, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου και του συλλογικού συμφέροντος.H κοινωνική ιδιοκτησία και ο κεντρικός σχεδιασμός δέχτηκαν και δέχονται συνεχείς βολές και συκοφαντίες από τις αντισοσιαλιστικές δυνάμεις. Στην ουσία "πυροβολείται" η κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης και η πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.

Ισως αποδειχθεί ζήτημα - κλειδί σε πολλά ερωτήματα που μας απασχολούν για το έδαφος, πάνω στο οποίο ευδοκίμησαν λάθη, αδυναμίες, ελλείψεις και τελικά παρεκκλίσεις. Το πρόβλημα των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό δεν έγινε αντικείμενο θεωρητικών μελετών και κυρίως πρακτικών λύσεων, με αποτέλεσμα αρνητικές συνέπειες, που είχαν την αντανάκλασή τους στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Υποτιμήθηκαν βασικές σκέψεις του Λένιν, σύμφωνα με τις οποίες ο σοσιαλισμός δεν είναι απαλλαγμένος από αντιθέσεις και διαφωνίες και ότι αυτές, όταν παραγνωρίζονται, μπορεί να πάρουν χαρακτήρα σύγκρουσης. (21)

Υπερεκτιμήθηκε ή απολυτοποιήθηκε η διαδικασία ενοποίησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Κυριάρχησαν εσφαλμένες απόψεις, που υποστήριζαν ότι οι αντιθέσεις στο σοσιαλισμό χάνουν τη σημασία τους, με αποτέλεσμα να μην εντοπίζονται και να μην αντιμετωπίζονται αναντιστοιχίες, δυσαρμονίες και προβλήματα, στο βαθμό που απαιτούσαν οι συνθήκες.

Κατά διαστήματα, ιδιαίτερα στη 10ετία του '70 και πιο έντονα μετά την πολωνική κρίση, αναπτύσσονταν έντονες συζητήσεις για τη διαλεκτική των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό, οι οποίες όμως δεν είχαν συνέχεια. Αν και επισημαίνονταν ζητήματα δε φαίνεται ότι δίνονταν πρακτικές λύσεις στο καίριο αυτό πρόβλημα, πέρα από θεωρητικές συζητήσεις και τις εργασίες που έγιναν από διάφορα επιστημονικά ινστιτούτα.

Σε κάθε φάση ανάπτυξης της σοσιαλιστικής κοινωνίας σε συνθήκες, όπου η επιστημονικοτεχνική επανάσταση που προβάλλει τον οργανικό δεσμό ανάμεσα στην κοινωνική και την τεχνολογική πρόοδο, τα κομμουνιστικά κόμματα και τα κρατικά όργανα όφειλαν να έχουν διαρκώς στραμμένη την προσοχή τους στα εξής προβλήματα: την τελειοποίηση των παραγωγικών σχέσεων και την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων την ανώτερη οργάνωση του όλου μηχανισμού της οικονομίας. Την άνοδο της σοσιαλιστικής συνείδησης και της πολιτιστικής ανάπτυξης των λαών των σοσιαλιστικών χωρών.

Στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης - σε διάκριση προς τον καπιταλισμό - χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η γρήγορη και σε ορισμένες φάσεις αλματώδης αύξηση των υλικών και πνευματικών αναγκών του ανθρώπου, άρα οι ανάγκες για ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων συνεχώς μεγαλώνουν.

Στο βαθμό που δεν αντιμετωπίζονται οι αντιφάσεις αυτές, ανακύπτουν αντιθέσεις ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την κατανάλωση, ανάμεσα στο ατομικό και κοινωνικό συμφέρον. Στην προκειμένη περίπτωση η άρση αυτής της αντίφασης δεν μπορεί να γίνει με την καλλιέργεια και εξιδανίκευση του ατομικού καταναλωτισμού ούτε βεβαίως με την αγνόηση της τάσης αύξησης των προσωπικών και συλλογικών αναγκών. Η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δείχνει ότι στο βαθμό που δεν υπήρξε ένα "μέτρο" ισορροπίας με βάση τις αντικειμενικές δυνατότητες, δημιουργήθηκαν προβλήματα, καλλιεργήθηκαν δυσαρέσκειες.

Με την οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού καταργήθηκαν οι ταξικές διακρίσεις, υποχώρησαν αλλά δεν καταργήθηκαν οι διακρίσεις και διαφορές ρόλων ανάμεσα στην εργατική τάξη και τα άλλα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού, αγροτιά, διανόηση, που εκδηλώνονταν με διάφορες μορφές (αντίθεση μεταξύ πόλης και χωριού, σωματικής και πνευματικής εργασίας κ. λ. π. ).

Αλλες διακρίσεις συνδέονταν με το επίπεδο ανάπτυξης του σοσιαλισμού, τις μορφές σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας, με ιστορικές, εθνικές και τοπικές ιδιομορφίες. Αλλες διαφορές που εκδηλώνονταν ως διαφορές συνείδησης και προσανατολισμών είχαν πηγή την επιβίωση αναχρονιστικών αντιλήψεων, ή την πίεση της αστικής ιδεολογίας στις συνθήκες ιδεολογικής επίθεσης από τον ιμπεριαλισμό.

Οι αντιθέσεις στη σοσιαλιστική κοινωνία συνδέονται με τη μαρξιστική θέση για το χαρακτήρα της κοινωνίας αυτής, που περιγράφεται ως μεταβατική περίοδος επαναστατικής μετατροπής της καπιταλιστικής σε κομμουνιστική. Περίοδος στην οποία δεν επιτυγχάνεται η πλήρης κοινωνική ισότητα. (22)

Η ιστορική πείρα δικαίωσε τις θέσεις των κλασικών του μαρξισμού - λενινισμού. Εδωσε πολλά νέα στοιχεία για βαθύτερη μελέτη και ανάπτυξη των αντιλήψεων για τις αντιθέσεις στο σοσιαλισμό. Επιβεβαίωσε ότι η σοσιαλιστική κοινωνία διατηρεί επιβιώσεις, παραδόσεις, βαθιά ίχνη της παλιάς κοινωνίας, από τα σπλάχνα της οποίας προήλθε.

Η ταξική πάλη δε σταματά, με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης. Συνεχίζεται και εντείνεται σε κρίσιμες στιγμές, ιδιαίτερα την περίοδο που καταβάλλονται προσπάθειες να κοινωνικοποιηθούν τα βασικά μέσα παραγωγής, να μπουν οι βάσεις του σοσιαλισμού. Οι εκμεταλλεύτριες τάξεις δεν παραδίνονται εύκολα, παρά το γεγονός ότι αποτελούν μειοψηφία και έχουν χάσει ορισμένα από τα πιο βασικά τους οικονομικά και πολιτικά στηρίγματα.

Η ένταση, η διάρκεια, η όξυνση και η μορφή με την οποία εκδηλώνεται η ταξική πάλη εξαρτάται από τους ρυθμούς οικοδόμησης των σοσιαλιστικών σχέσεων, από το διεθνή περίγυρο και συσχετισμό. Σε όλη την περίοδο που υπάρχει ιδιωτικό κεφάλαιο, μικρή εμπορευματική παραγωγή αναπαράγονται νέα στοιχεία της αστικής τάξης. Επηρεάζεται η κατάσταση και από το διεθνή συσχετισμό, τη στρατηγική και τακτική του ιμπεριαλισμού, που αναζητεί συνεχώς εσωτερικά στηρίγματα, ώστε να προωθήσει την από τα μέσα ανατροπή, αφού η εξωτερική επέμβαση δεν είναι εύκολη γι' αυτόν υπόθεση.

Δεν είναι ίδια η οξύτητα και οι μορφές της για όλες της χώρες, παίζουν ρόλο και οι εθνικές ιδιομορφίες, οι παραδόσεις του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, η ποιότητα των δεσμών του κόμματος με το λαό, η ποιότητα της συμμαχίας της εργατικής τάξης με τα άλλα κοινωνικά στρώματα που παλεύουν για σοσιαλιστικά μέτρα και μετασχηματισμούς στη συγκεκριμένη χώρα.

Είναι φανερό ότι όσο εδραιώνονται οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής, αναπτύσσεται η σοσιαλιστική δημοκρατία, προωθείται η πρωτόβουλη, ενεργητική λαϊκή συμμετοχή στην οικοδόμηση και στη διεύθυνση των πολιτικών και κοινωνικών υποθέσεων οι αντίπαλοι του σοσιαλισμού θα ελαχιστοποιούνται.

Τα Συνέδρια των κομμουνιστικών κομμάτων των σοσιαλιστικών χωρών είχαν επανειλημμένα επισημάνει προβλήματα μη ικανοποιητικής εφαρμογής και αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών. Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση εφαρμόστηκε και αξιοποιήθηκε ανισόμετρα και επιλεκτικά: στη στρατιωτική οικονομία, στο διάστημα, σε τομείς της βαριάς βιομηχανίας, των μεγάλων έργων και λιγότερο στη βιομηχανία καταναλωτικών αγαθών και στις υπηρεσίες. Πέρα από τους αντικειμενικούς, ιστορικούς παράγοντες, η σχετικά χαμηλή αξιοποίηση των επιτευγμάτων της ΕΤΕ και η σχετικά επίσης χαμηλή απόδοση των επενδύσεων πρέπει να αναζητηθούν και στους παρακάτω παράγοντες:

Στο ρόλο του οικονομικού μηχανισμού διεύθυνσης, στις μορφές και μεθόδους διοίκησης και διεύθυνσης, στο σύστημα κατανομής ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα της εργασίας, στο σύστημα των υλικών και ηθικών κινήτρων, την ορθολογική χρησιμοποίηση των υλικών, χρηματικών και εργασιακών πόρων, σε στενή σχέση και με τη λαϊκή συμμετοχή στη διαχείριση, διεύθυνση και τον έλεγχο των οργάνων προγραμματισμού και διεύθυνσης.

Αυτοί οι συντελεστές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας, που δε γίνονται πράξη από μόνες τους, δίχως τον ανθρώπινο παράγοντα και τη στήριξη στην επιστήμη και στην τεχνική. Το πέρασμα από την εκτατική στην εντατική ανάπτυξη συνδέονται και με τις μορφές και την ποιότητα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, τη συμμετοχή των μαζών.

Ενας παράγοντας, επίσης, που πρέπει να μελετηθεί με τη βοήθεια της πείρας των ΚΚ και των επιστημόνων είναι το πρόβλημα των δυνατοτήτων της σοσιαλιστικής συσσώρευσης - στις συγκεκριμένες χώρες και στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες - που δρα ως αντικειμενικός παράγοντας θετικός ή ανασταλτικός στη συνεχή ανάπτυξη και κυρίως στην καθολική εφαρμογή της ΕΤΕ.Η διαπίστωση, για τον τρόπο αξιοποίησης της ΕΤΕ στο σοσιαλισμό δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής έδωσαν σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στην αισθητή τεχνολογική πρόοδο σε χώρες που ξεκίνησαν από το κατώτατο σημείο σε σύγκριση με την αντίστοιχη κατάσταση που υπήρχε στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Μια σειρά μελέτες και στατιστικές αποδείχνουν, ότι στις σοσιαλιστικές χώρες αναπτύχθηκαν οι παραγωγικές δυνάμεις, έγινε σημαντική προσπάθεια ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνικής. Ανακαλύψεις και επιστημονικές έρευνες διατηρούν ακόμα την αξία τους, σε πολλούς τομείς. Ειδικά η ΕΣΣΔ κατά διαστήματα πήρε το προβάδισμα έναντι των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.Δεν ισχύει το επιχείρημα που γνώρισε πλατιά διάδοση στις καπιταλιστικές χώρες, ότι η καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό των παραγωγικών δυνάμεων αποτέλεσε καθοριστική αιτία για την ανατροπή των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες.

Οι αντιλήψεις αυτές αναδεικνύουν μονόπλευρα ως αποκλειστικό κριτήριο και μέτρο προοδευτισμού και δημοκρατίας την ανάπτυξη των παραγωγικών μέσων, την ανάπτυξη της τεχνικής και επιστήμης. Παραμερίζουν το πρόβλημα της ιδιοκτησίας στον καπιταλισμό, τη θέση και το ρόλο του εργαζόμενου στην παραγωγική διαδικασία.

Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, παρά το δημιουργικό, επαναστατικό τους χαρακτήρα, δεν αποτελεί τον αποκλειστικό δείκτη της δημιουργικής πλευράς της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κοινωνικής θέσης των εργαζομένων. Ο σοσιαλισμός, ακόμα και με χαμηλότερη παραγωγικότητα, όταν βεβαίως αυτή οφείλεται σε ιστορικούς, αντικειμενικούς λόγους, είναι σε θέση να προσφέρει στους εργαζόμενους περισσότερα απ' ότι ο καπιταλισμός λόγω των ποιοτικών στοιχείων που φέρνει στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Η κατάργηση εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο διαμορφώνει ένα νέο σύστημα ανθρώπινων αξιών, που καθορίζουν την ποιότητα ζωής και την ιεράρχηση κριτηρίων και αναγκών.

Αναμφισβήτητα η ανάπτυξη της υλικοτεχνικής υποδομής στη βάση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών μέσων, η σύνθετη εκμηχάνιση και ο αυτοματισμός συμβάλλουν στην ανάπτυξη των παραγωγικών σχέσεων.

Στην ενιαία στρατηγική και τακτική του ιμπεριαλισμού δεν αντιπαρατάχθηκε σε κρίσιμες περιόδους η ενιαία στρατηγική και τακτική του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Ιδιαίτερο πλήγμα στην ενότητα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος αποτέλεσε η ρήξη ανάμεσα στο ΚΚΣΕ και το Κ. Κ. Κίνας με επιπτώσεις στο διεθνή συσχετισμό δύναμης, στην ενιαία δράση κατά του ιμπεριαλισμού. Ασκησε αρνητικές επιδράσεις, αλυσιδωτές, σε πολλά κομμουνιστικά κόμματα σε ολόκληρο το κόσμο. Αξιοποιήθηκε για την ένταση του αντικομμουνισμού και του αντισοσιαλισμού. Στη συνέχεια η ενότητα του κομμουνιστικού κινήματος δοκιμάστηκε από το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού, που σήμανε τη διείσδυση αναθεωρητικών και ηττοπαθών, συμβιβαστικών αντιλήψεων στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος στην καπιταλιστική Ευρώπη.

Χρειάζεται να μελετηθούν στην πορεία και να φωτιστούν οι αρνητικές συνέπειες, οι επιπτώσεις από τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς ως ενιαίου κέντρου με την ανταλλαγή απόψεων και με άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Η νέα μορφή συντονισμού, με τη βοήθεια των διεθνών διασκέψεων που καθιερώθηκε, συνέβαλε ως μια ορισμένη περίοδο στην κοινή επεξεργασία της στρατηγικής και τακτικής, στην κοινή δράση. Στην πορεία ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε και αυτή, λόγω των ιδεολογικών διαφωνιών και των ρήξεων στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος. Η αντικατάστασή της με διμερείς και πολυμερείς περιφερειακές συναντήσεις για ορισμένα διεθνή κυρίως ζητήματα δεν επαρκούσε για να αντιμετωπιστούν ζητήματα ενιαίας δράσης, ιδεολογικά και θεωρητικά προβλήματα. Ο χαρακτήρας συζήτησης και αντιπαράθεσης ήταν λιγότερο ή περισσότερο τυπικός, μακριά από τη ζωντανή δημιουργική συζήτηση για την ουσία των προβλημάτων.

Υπήρξαν περίοδοι που συζήτηση με επίκεντρο ιδεολογικές διαφορές πήρε και τη μορφή ανοιχτής ρήξης και διακοπής κάθε είδους σχέσης, με αποτέλεσμα χάσμα και διαιρέσεις. Σε άλλες περιπτώσεις στο όνομα της αυτοτελούς ευθύνης και της μη επέμβασης στα εσωτερικά των κομμάτων σταματούσε κάθε συζήτηση και κριτική με αποτέλεσμα οι σχέσεις να παίρνουν τυπικό χαρακτήρα στην ανταλλαγή απόψεων και γνωμών. Και η μια και η άλλη τακτική τελικά οδήγησε στο ίδιο αποτέλεσμα στη χαλάρωση της ενότητας ή στην εύκολη στοίχιση πίσω από τη μια ή την άλλη άποψη. Το πιο βασικό είναι ότι μειώθηκε έως και αδυνάτισε η συζήτηση θεωρητικών προβλημάτων και αιτιών που προκαλούσαν τη μια ή άλλη άποψη και παρέκκλιση.

Είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η προσπάθεια, με την ανταλλαγή γνωμών με άλλα κομμουνιστικά κόμματα, με βάση τη μακρόχρονη θετική αλλά και αρνητική πείρα, ώστε να εμβαθύνουμε στους τρόπους και τις μεθόδους που γίνονταν οι συζητήσεις σε ιδεολογικά θέματα και διαφορές ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα, στο τύπο σχέσεων που ανέπτυξαν μεταξύ τους σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο.

Η συζήτηση των διαφορετικών απόψεων, όταν γίνεται με βάση τις κομμουνιστικές αρχές, όχι μόνο δεν επιτρέπει την αξιοποίησή τους από τις δυνάμεις του ιμπεριαλισμού, αλλά αντίθετα μπορεί να αποτελέσει σοβαρό παράγοντα για την καλύτερη αντιμετώπισή του.

Από την πλευρά του ιμπεριαλισμού η αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο συστήματα δεν ήταν μια απλή ιδεολογική πάλη, αλλά μια μορφή ανατρεπτικής δραστηριότητας σε βάρος του σοσιαλισμού.

Η γραμμή της ειρηνικής συνύπαρξης όπως αναπτύχθηκε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ως ένα βαθμό στο 19ο και κυρίως στο 20ό Συνέδριο, επέτρεψε την καλλιέργεια ουτοπικών αντιλήψεων, ότι είναι δυνατόν ο ιμπεριαλισμός να παραιτηθεί από τον πόλεμο και τα στρατιωτικά μέσα, να δεχτεί μια νέα παγκόσμια τάξη που θα στηρίζεται στις αρχές του αμοιβαίου οφέλους και της ισότιμης συνεργασίας. Οτι είναι δυνατό να δεχτεί την ειρηνική οικονομία και την αξιοποίηση των πόρων από τον αφοπλισμό για τις χώρες με προβλήματα ανάπτυξης.

Η ριζική αλλαγή του συσχετισμού δύναμης, η συνεχής πρόοδος της διεθνούς επαναστατικής διαδικασίας, η ενιαία, παγκόσμια δράση των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων είναι δυνατό να παρεμποδίζει αποτελεσματικά την επιθετικότητα και τις στρατιωτικές επεμβάσεις και επιδρομές του ιμπεριαλισμού.

Στη συγκεκριμένη ιστορική φάση, δεν έγινε αντιληπτό, ότι οι ΗΠΑ με τους ευρωπαίους συμμάχους προσπαθούσαν να ενισχύσουν τους εξασθενημένους κρίκους του καπιταλισμού, να τους διατηρήσουν μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα με ανοιχτές ή συγκαλυμμένες επεμβάσεις στο εσωτερικό των χωρών με πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα και με κύριο όπλο τη συνεχή απειλή για χρήση ατομικών και στη συνέχεια πυρηνικών όπλων.

Είναι διαφορετικό να παλεύεις για την αποτροπή του πολέμου και μάλιστα του θερμοπυρηνικού και διαφορετικό να προβάλλεται η αντίληψη - στις συγκεκριμένες συνθήκες - ότι είναι δυνατό να εξαλειφθεί ο πόλεμος γενικά.

Βασικό στοιχείο της κομμουνιστικής στρατηγικής υπήρξε η επιδίωξη κοινής δράσης και συμμαχίας με τη σοσιαλδημοκρατία στην υπόθεση της ύφεσης και της ειρήνης, αλλά και γενικότερα στην αντιιμπεριαλιστική πάλη. Η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης, ανεξάρτητα από τις φραστικές της διακηρύξεις και τους κατά καιρούς επιφανειακούς ελιγμούς, στην πράξη συντάχθηκε με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην αντισοσιαλιστική, αντικομμουνιστική εκστρατεία των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων". Με ευθύνη της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας διασπάστηκε η συνεργασία με τα κομμουνιστικά κόμματα, ύστερα από τις αμερικανικές πιέσεις (μέσω του σχεδίου Μάρσαλ) που απαίτησαν την εκδίωξη των κομμουνιστών από τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις.

Σε κρίσιμες στιγμές, που έπρεπε να ισχυροποιηθεί και να διευρυνθεί το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμιλιταριστικό κίνημα, δόθηκε συχωροχάρτι στην πολιτική του ιμπεριαλισμού με την απόδοση ίσων ευθυνών στη Σοβιετική Ενωση και στις ΗΠΑ για την αύξηση των εξοπλισμών. Ταυτίστηκε το αμυντικό Σύμφωνο της Βαρσοβίας με το ψυχροπολεμικό, επιθετικό ΝΑΤΟ. Ορισμένα μάλιστα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως το SPD με επικεφαλής το Βίλι Μπραντ έπαιξαν ενεργό ρόλο στη λεγόμενη πολιτική "των γεφυρών" (OST POLITIK) με σαφή στόχο την προσάρτηση της ΛΔΓ, την από τα μέσα ενθάρρυνση αντισοσιαλιστικών ενεργειών. Η άνοδος σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην κυβερνητική εξουσία έδωσε πολλές αποδείξεις για το χαρακτήρα των κομμάτων αυτών, για τις υπηρεσίες που προσέφεραν στη στήριξη του καπιταλιστικού συστήματος και τη διαχείριση της κρίσης του.

Το καπιταλιστικό σύστημα δε θα μπορούσε να διατηρεί και κυρίως να αναπαράγει τη δύναμή του αν δεν είχε στήριγμα την ιδεολογία και την πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας, η οποία εκτός από στήριγμα του καπιταλισμού αποδείχτηκε και βασικός παράγοντας της υπονόμευσης της δύναμης και της ενότητας του εργατικού κινήματος.

Σήμερα φαίνεται πιο καθαρά ότι υπήρχε ανάγκη έντονου, πειστικού και μαχητικού ιδεολογικού μετώπου κατά των θεωριών της σοσιαλδημοκρατίας, που σε εκείνη τη φάση καλλιεργούσε αυταπάτες, ότι υπάρχει ο λεγόμενος τρίτος δρόμος για το σοσιαλισμό.

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

Το ΚΚΕ και το σοσιαλιστικό σύστημα

Αναγνωρίζαμε τις αναμφισβήτητες κατακτήσεις στις χώρες του σοσιαλισμού που άσκησαν μεγάλη επίδραση σε όλο τον κόσμο, έγιναν προωθητική δύναμη για να επιτύχουν κατακτήσεις οι εργαζόμενοι στις καπιταλιστικές χώρες.

Εκτιμήσαμε την τεράστια βοήθεια που οι σοσιαλιστικές χώρες έδωσαν γενναιόδωρα στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, στην υπόθεση της ειρήνης και του αφοπλισμού.

Η μαχητικότητά μας στην υπεράσπιση του κύριου, που ήταν οι σοσιαλιστικές κατακτήσεις, υπαγορεύονταν και από τις ανάγκες και ιδιομορφίες του αγώνα στη χώρα μας. Ηταν η δική μας ξεχωριστή απάντηση στις διώξεις σε βάρος των κομμουνιστών, στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Η υπεράσπιση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ήταν συνειδητή επιλογή του Κόμματός μας και πριν και σήμερα, που μεσολάβησαν οι αρνητικές, δραματικές εξελίξεις.

Αποδίδαμε τα προβλήματα που διαπιστώναμε, ότι οφείλονταν κυρίως σε αντικειμενικούς παράγοντες. Τα δικαιολογούσαμε, ως προβλήματα ανάπτυξης του σοσιαλισμού, πράγμα που αποδείχτηκε ότι δεν ανταποκρινόταν σε όλες τις περιπτώσεις στην πραγματικότητα.

Οι αιτίες αναφέρονται εν μέρει σε αντικειμενικούς, εν μέρει όμως και σε σοβαρούς υποκειμενικούς λόγους. Η πολύχρονη παρανομία του Κόμματος, οι μακρόχρονες διώξεις εμπόδισαν την ανάπτυξη συστηματικής θεωρητικής δουλειάς και συμβολής μας στην αξιοποίηση της πείρας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Το Κόμμα μας όμως είχε ορισμένες δυνατότητες, κυρίως από τη δική του πείρα αντιμετώπισης παρεκκλίσεων κατά την πορεία της ανάπτυξης του, να αποκτήσει ορισμένα αντανακλαστικά τα οποία θα το βοηθούσαν να αντιμετωπίσει με κριτικό πνεύμα αντιλήψεις που σήμερα εκτιμάμε ότι δεν ήταν σωστές και αντικειμενικές. Αποδείχνεται ότι και το δικό μας Κόμμα δεν έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στην ανάγκη να κατακτά τη θεωρητική επάρκεια, να προωθεί τη δημιουργική μελέτη και αφομοίωση της θεωρίας μας, να αξιοποιεί την πλούσια πείρα της ταξικής, επαναστατικής πάλης, να συμβάλλει δηλαδή και με τις δικές του δυνάμεις στη δημιουργική ανάπτυξη των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων με βάση τις εξελισσόμενες συνθήκες. Συμβιβαστήκαμε με την τυπικότητα των σχέσεων που εμφανίστηκε ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα, στην κοινή δράση για θέματα θεωρίας και ιδεολογίας. Δεν κατορθώσαμε να συνδυάσουμε το σεβασμό στην πείρα των άλλων κομμάτων με την αντικειμενική κρίση της πολιτικής και πρακτικής τους, με τη συντροφική κριτική στις παρεκκλίσεις, που για μια ακόμα φορά αποδείχτηκε ότι έχουν γενικότερες αρνητικές συνέπειες στο κομμουνιστικό κίνημα, αφού δεν είναι δυνατό να περιοριστούν οι επιπτώσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Το Κόμμα μας χαιρέτισε την "περεστρόικα" εκτιμώντας ότι πρόκειται για μεταρρυθμίσεις προς όφελος του σοσιαλισμού, λαμβάνοντας υπόψη την ομόθυμη παραδοχή της από την καθοδήγηση του ΚΚΣΕ, έχοντας απεριόριστη εμπιστοσύνη στην ιδεολογική σταθερότητά του και τη μακρόχρονη πείρα του. Υπήρχαν όμως περιθώρια και ευκαιρίες να συνειδητοποιηθεί η αρνητική πορεία έστω από το 1987, οπότε ανοιχτά, με νόμο υιοθετείται στη Σοβιετική Ενωση η καπιταλιστική ιδιοκτησία που συνυπάρχει με τη σοσιαλιστική.

Στην ολομέλεια του Γενάρη 1990 και ύστερα στο 13ο Συνέδριο επιχειρήθηκε να ερμηνευτούν τα γεγονότα στις σοσιαλιστικές χώρες και οι αλλαγές που έγιναν. Οι εκτιμήσεις αυτές δεν ήταν ορθές. Οι θέσεις του 1990 διέπονται από αυταπάτες για τη "νέα σκέψη" και για την ίδια την "περεστρόικα". Εμπεριέχουν στρεβλή προσέγγιση των γεγονότων στην Τσεχοσλοβακία και τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Εκλαμβάνονται ως "ξέσπασμα μαζών", ενώ στην πραγματικότητα ήταν το "ξέσπασμα" της αντεπανάστασης για την ανατροπή του καθεστώτος. Το πιο σοβαρό θεωρήθηκε "σε κάποιο... βαθμό αναπόφευκτη" η "κατάρρευση των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης". (23)

Τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων δείχνουν ότι η άκριτη αποδοχή της "Περεστρόικα", η μη έγκαιρη συνειδητοποίηση του χαρακτήρα της, άσκησε αρνητική επίδραση και στο δικό μας Κόμμα, όπως και γενικότερα συνέβη στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος. Αμβλύνθηκε η ιδεολογική επαγρύπνηση με αποτέλεσμα την ανάπτυξη αναθεωρητικών έως και αντικομμουνιστικών αντιλήψεων στην ΚΕ και σε ένα σχετικά μεγάλο αριθμό στελεχών του Κόμματος, που τα τελευταία χρόνια είχαν αναδειχτεί σε όργανα, πράγμα που οδήγησε στην εσωκομματική κρίση της περιόδου 90 - 91.

Η πρόσφατη τραγική εμπειρία έδειξε ότι ένα κόμμα δεν αρκεί να υιοθετεί τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία, για να λειτουργεί στην πράξη με βάση τη θεωρία, τις αρχές λειτουργίας του. Η φροντίδα για το σεβασμό των αρχών, για τη δημιουργική εφαρμογή της θεωρίας και την ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό της στην πράξη με βάση τις αντικειμενικές εξελίξεις πρέπει να είναι μόνιμη φροντίδα. Η πρώτη ευθύνη ανήκει στην ΚΕ, στα στελέχη του Κόμματος, που πρέπει να διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες να κατακτιέται η γνώση και πείρα της πάλης από όλα τα μέλη του Κόμματος και ευρύτερα τον κύκλο επιρροής και δράσης του Κόμματος. Η επανάπαυση, η εφησυχασμός μειώνει τις δυνατότητες του Κόμματος να αναπτύσσεται και να ωριμάζει συνεχώς, να διατηρεί και να διευρύνει την ικανότητά του να παλεύει για τα συμφέροντα των εργαζομένων, για την υπόθεση της κοινωνικής αλλαγής και του σοσιαλισμού.

Η επικαιρότητα, η αναγκαιότητα, ο ρεαλισμός

του σοσιαλισμού στην πορεία για την κομμουνιστική κοινωνία

Οπως και στη φύση, έτσι και στην ανθρώπινη κοινωνία υπάρχουν αντικειμενικοί νόμοι που λειτουργούν όχι βέβαια με τυφλό και μηχανικό τρόπο, αλλά με την επαναστατική πάλη των εργαζομένων, με τον πρωτοπόρο, ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης και του κόμματός της. Μέσα σ' αυτή τη διαδικασία ο άνθρωπος κατακτά την ικανότητα να λειτουργεί ως πραγματικά ελεύθερο άτομο.

Οσοι και αν προσπάθησαν να περιγράψουν αυτό το "νέο" σύστημα, δεν κατάφεραν παρά να περιγράψουν μια παραλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος με ιδιοκτησία στα μέσα παράγωγης και τον άνθρωπο έρμαιο των νόμων μιας ταξικής κοινωνίας. Οπως αποδείχτηκε ότι δεν υπάρχει "τρίτος δρόμος προς το σοσιαλισμό", το ίδιο θα αποδειχθεί, για όσους ελπίζουν σε ένα "άλλο" σύστημα, που τάχα δε θα είναι ούτε καπιταλισμός ούτε σοσιαλισμός ούτε κομμουνιστική κοινωνία, ότι τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει ούτε θα υπάρξει.

Η μελέτη της πείρας του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε στον 20ό αιώνα προσφέρει πολλά στοιχεία για την ανάπτυξη, τον εμπλουτισμό της, τη μελέτη των εξελίξεων σε όλο τον κόσμο. Τα επιτεύγματα, αλλά και τα λάθη οποιασδήποτε φύσης και προέλευσης, έχουν μεγάλη διδακτική πείρα, που οι κομμουνιστές δεν την είχαν όταν έθεταν για πρώτη φορά σε κίνηση την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας. Δίνουν ερεθίσματα για μελέτη και εμβάθυνση, δημιουργική ανάπτυξη της θεωρίας στην εξελισσόμενη πραγματικότητα με τις αντιθέσεις της. Επιτρέπουν διδάγματα για αποφυγή λαθών, ακονίζουν τη σκέψη, την πείρα, προσφέρονται για έρευνες στο τομέα της επιστήμης και της τεχνικής.

Η επιστημονική θεωρία του σοσιαλισμού με την ανάπτυξη της σε όλα τα συστατικά της είναι δύναμη που εφοδιάζει τις λαϊκές δυνάμεις με τη δυνατότητα να κυριαρχούν με τη γνώση στα σύνθετα και νέα προβλήματα. Η τεχνολογική και πολιτιστική επανάσταση πρέπει να αποτελεί οργανικό και προωθητικό μέρος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η κοινωνία του καπιταλισμού, ακόμα και σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες, υποκειμενικές κρίσεις των ένθερμων υποστηρικτών του, διέρχεται βαθύτατη κρίση χωρίς διέξοδο. Τα ίδια τα θεμέλια του καπιταλισμού είναι ναρκοθετημένα. Η εργατική τάξη με τους κοινωνικούς συμμάχους της θα αποδειχτεί για άλλη μια φορά ο νεκροθάφτης του καπιταλισμού - όπως τόνιζε ο Μαρξ - ανατρέποντας και εγκαθιδρύοντας το σοσιαλισμό. Η προσωρινή ήττα όχι μόνο δεν αποκλείει, αλλά προετοιμάζει τη νίκη, αρκεί να αξιοποιηθούν ορθά τα συμπεράσματά της.

Αυτή είναι μια σοβαρή διαφορά των κομμουνιστών από εκείνους που δε γνωρίζουν ή δε συμφωνούν συνειδητά με τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού, με τη διαλεκτική κίνηση της ιστορίας και της ανθρωπότητας συνολικά.

Η βασική αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας, η ιμπεριαλιστική εξάρτηση και καταπίεση, οι νεοαποικιοκρατικές μορφές που έχουν επιβληθεί στις διεθνείς σχέσεις στοιχειοθετούν αντικειμενικά σήμερα την αναγκαιότητα και το ρεαλισμό της ανατροπής του καπιταλισμού, της επαναστατικής αλλαγής για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής κοινωνίας.

Η αλματώδης άνοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, η τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων δε χωράει στις ασφυκτικά στενές εκμεταλλευτικές καπιταλιστικές σχέσεις. Η διεθνοποίηση της δράσης του κεφαλαίου, η μετάβαση από τις εθνικές κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις στις υπερεθνικές δείχνει την αναντιστοιχία ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και στις παραγωγικές δυνάμεις. Η παγκόσμια ιστορική εξέλιξη, οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν υπερβεί τα όρια του καπιταλισμού, έχει ωριμάσει αντικειμενικά η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού.

Στον ιμπεριαλισμό εκδηλώνονται σήμερα όλες οι εσωτερικές και εξωτερικές αντιθέσεις του στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι ακόμα πιο έκδηλη η ανισόμετρη ανάπτυξη του παγκόσμιου καπιταλισμού, η αντιδραστικότητά του γίνεται πιο έντονη.

Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος του στέρησε το προπέτασμα καπνού για το δήθεν κομμουνιστικό κίνδυνο, με τον οποίο δικαιολογούσε τους εξοπλισμούς, τις επεμβάσεις, την εξαπόλυση τοπικών πολέμων έως και την απειλή για παγκόσμιο θερμοπυρηνικό πόλεμο. Προκάλεσε κρίση του κομμουνιστικού κινήματος, γενική υποχώρηση του εργατικού και φιλειρηνικού κινήματος, άνοιξε διάπλατα το δρόμο για νέους τοπικούς πολέμους και επεμβάσεις με στόχο την αναδιανομή αγορών, κρατών, ολόκληρων περιοχών πάνω στη γη.

Η υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος, η κρίση του κομμουνιστικού κινήματος οδήγησαν στην υποχώρηση του υποκειμενικού παράγοντα που θα αξιοποιούσε και θα έθετε σε κίνηση τη διαδικασία αντικατάστασης του καπιταλισμού σε πολλές χώρες, που σήμερα είναι αντικειμενικά ώριμη.

Το κύριο πρόβλημα είναι η δράση για τη διαμόρφωση των υποκειμενικών προϋποθέσεων της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ο καθημερινός αγώνας για τα άμεσα και πιεστικά προβλήματα που συγκινούν το λαό μας μπορεί και πρέπει να εντάσσεται οργανικά σε μια τέτοια προοπτική, πολύ περισσότερο αφού ο καπιταλισμός σήμερα προσκρούει σε αφάνταστες δυσκολίες και ορισμένα απαγορευτικά εμπόδια για παραχωρήσεις στο λαϊκό κίνημα, στα λαϊκά στρώματα.

Από τα πιο πολύτιμα διδάγματα είναι ότι η σοσιαλιστική επανάσταση, όπως και το δημιουργικό της έργο, η οικοδόμηση της αρχικής φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας, της σοσιαλιστικής, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί "χωρίς την αυτοτελή ιστορική δημιουργικότητα της πλειοψηφίας του πληθυσμού και πρώτα απ' όλα της πλειοψηφίας των εργαζομένων". (24) Καθορίζεται από το επίπεδο της πολιτικής ωριμότητας της εργατικής τάξης και των εργαζομένων στις σύγχρονες συνθήκες, από την κατανόηση και συνειδητοποίηση των συμφερόντων τους, από το βαθμό απελευθέρωσής τους από την ιστορική μοιρολατρία.

Η πολιτική συμμαχιών του Κόμματος και της εργατικής τάξης είναι από τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας, γιατί παίζει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών προϋποθέσεων για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, για την επίλυση του βασικού προβλήματος, που είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, δίχως την οποία δεν είναι δυνατό να αρχίσουν να πραγματοποιούνται ριζικοί κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί.

Οι ευθύνες του κομμουνιστικού κόμματος δε σταματούν με την αίσια έκβαση της πάλης για το σοσιαλισμό. Αντίθετα αυξάνουν συνεχώς στην πορεία οικοδόμησης της νέας κοινωνίας.

Από τα πιο βασικά προβλήματα του κόμματος είναι να διατηρεί και να ενισχύει συνεχώς τους δεσμούς του με την εργατική τάξη, το λαό γενικότερα. Να στηρίζεται στην πείρα και στις πρωτοβουλίες του λαού, να καλλιεργεί μέσα και από το δικό του παράδειγμα τη σοσιαλιστική, κομμουνιστική συνείδηση, την υποχρέωση και την ευθύνη της υπεράσπισης του σοσιαλισμού από κάθε μορφής λάθη, παρεκκλίσεις, στρεβλώσεις, υποχωρήσεις στις δυσκολίες και στην πολυπλοκότητα των νέων καθηκόντων.

Η διεύθυνση της νέας κοινωνίας και της ανάπτυξής της αναβαθμίζει συνεχώς το ρόλο του κομμουνιστικού κόμματος, που βεβαίως δεν πρέπει να εννοείται ως ρόλος υποκατάστασης ή ταύτισης με το σοσιαλιστικό κράτος. Χρειάζεται να διδαχθούμε από λάθη που έγιναν και να εμβαθύνουμε στην ορθή σχέση του κόμματος με τα κρατικά και οικονομικά όργανα, τις κοινωνικές οργανώσεις, ώστε να αναπτύσσεται, να δυναμώνει, να τελειοποιείται στην πορεία της οικοδόμησης η δημιουργική δραστηριότητα των μαζών στη διεύθυνση της παραγωγής των κρατικών και κοινωνικών υποθέσεων. Η υποκατάσταση των κρατικών και κοινωνικών οργανώσεων στο όνομα του ιδιαίτερου ρόλου που ασκεί το Κομμουνιστικό Κόμμα στο σοσιαλιστικό πολιτικό σύστημα οδηγεί στη δέσμευση των εγγενών δυνατοτήτων του σοσιαλισμού, την αποξένωση και την απάθεια, στον κίνδυνο σοβαρών λαθών που αδυνατίζουν τον σοσιαλισμό και ελαττώνουν την άμυνα και την υπεράσπισή του από κάθε είδους υπονόμευση.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει την πρώτη ευθύνη να πρωτοστατήσει, ώστε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες και στις ευθύνες της η νέα εξουσία, που αντιστοιχεί στον επιστημονικό όρο των κλασικών "δικτατορία του προλεταριάτου", χωρίς την οποία είναι αδύνατο το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Η νέα αυτή εξουσία βρίσκεται στον αντίποδα του αστικού πολιτικού συστήματος, το οποίο ανεξάρτητα από τη μορφή και τις μεθόδους διακυβέρνησης, είναι δικτατορία της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας που σήμερα έχει τη μορφή των πολυεθνικών μεγαθηρίων, με υπηρέτες κυβερνήσεις και κόμματα, που στηρίζουν και διαχειρίζονται το καπιταλιστικό σύστημα. Πρόκειται για μια κοινωνική μειοψηφία που σφετερίζεται τα μέσα παραγωγής και πλουτίζει από την υπεραξία της ανθρώπινης εργασίας.

Η νέα πολιτική εξουσία, της δικτατορίας του προλεταριάτου, πρέπει να δικαιώσει στην πράξη την αποστολή της ως εξουσία της εργατικής τάξης η οποία μαζί με τους συμμάχους της καλείται να πραγματοποιήσει τα γιγάντια καθήκοντα οικοδόμησης του σοσιαλισμού εφαρμόζοντας πλατιά δημοκρατία για τους εργαζόμενους, οι οποίοι για πρώτη φορά αποκτούν τη δύναμη να υπερνικήσουν την αντίσταση των εκμεταλλευτριών τάξεων και των ιμπεριαλιστών. Να δικαιώσει τον όρο "προλεταριακή εξουσία" δημιουργώντας τους όρους και τις προϋποθέσεις για να κατακτήσει ηγετικό ρόλο στην κοινωνία η εργατική τάξη σε συμμαχία με τα άλλα καταπιεσμένα στο καπιταλισμό κοινωνικά στρώματα, την αγροτιά, τους μικρομεσαίους, τη ριζοσπαστική διανόηση. Αντικειμενική βάση του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης είναι η θέση της στην παραγωγική διαδικασία του καπιταλισμού και η ικανότητά της να πραγματοποιεί την ουσία της εργατικής εξουσίας που είναι η συμμαχία της με όλους τους εργαζόμενους και τις αντιιμπεριαλιστικές, αντικαπιταλιστικές δυνάμεις.

Οι όποιες αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, η αλματώδης ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με την αξιοποίηση της ΕΤΕ δεν αλλάζει την ουσία του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης.

Η μορφή της νέας εξουσίας καθορίζεται κύρια από την ταξική της ουσία, θα επηρεάζεται όμως και από τη δράση άλλων παραγόντων, όπως η διάταξη των ταξικών δυνάμεων, το επίπεδο της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης, ο συσχετισμός σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, το επίπεδο της πολιτικής συνειδητότητας του λαού, οι εθνικές ιδιομορφίες.

Η δημοκρατική σχέση με άλλα κόμματα και κοινωνικοπολιτικές οργανώσεις που επιθυμούν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, η φροντίδα για την ορθή λειτουργία της άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ο έλεγχος της δράσης του κόμματος από την εργατική τάξη και το λαό γενικότερα, είναι ζητήματα θεμελιακής σημασίας. Αποτελούν τη βάση για τη διαλεκτική σχέση πολιτικής πρωτοπορίας και λαού.

Η πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού έδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός, όσο διατηρεί ισχύ στις παγκόσμιες υποθέσεις, διαθέτει δύναμη, οργάνωση και συντονισμένα μέσα κυριαρχίας για να δυσχεραίνει την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Οι διεθνείς σχέσεις, η εξωτερική πολιτική δε διαχωρίζονται εξάλλου με στεγανά από την εσωτερική κατάσταση, τις εξελίξεις στο εσωτερικό των σοσιαλιστικών κοινωνιών. Εξωτερικοί παράγοντες, αν δεν αντιμετωπιστούν ορθά, μπορεί να εξελιχθούν επιπλέον σε εσωτερικά προβλήματα και εσωτερικούς παράγοντες που πλήττουν το δυναμισμό της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η πείρα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και οι διεθνείς εξελίξεις δείχνουν, ότι έχει ιδιαίτερη σημασία η μελέτη των προβλημάτων του κρατικού σχεδιασμού και των οικονομικών μοχλών για τη διεύθυνση της οικονομίας.

Η αντίθεση αυτή θα αναπαράγεται σε όλη τη φάση του σοσιαλισμού, που είναι μεταβατική και συνεπώς ατελής κοινωνία. Από την άποψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως έδειξε η πείρα του σοσιαλισμού, να μεταβάλλονται προς όφελος του ανθρώπου οι παραγωγικές σχέσεις και η διαλεκτική τους σχέση με τις παραγωγικές δυνάμεις.

Οι ιδιαιτερότητες που αφορούν τη χώρα μας ή και χώρες με ανάλογα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα και επίπεδο ανάπτυξης δεν αναιρούν την ενιαία ουσία του σοσιαλισμού. Οι αναθεωρητικές απόψεις για "πολλαπλότητα σοσιαλισμών", στο όνομα του υπαρκτού ζητήματος της ιδιαιτερότητας, δεν επιβεβαιώθηκαν. Αντίθετα, αποδείχτηκαν πρόσχημα για την άρνηση και την υποτίμηση των γενικών νομοτελειών και αρχών της θεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού.

Εκατομμύρια κομμουνιστές σε όλο τον κόσμο ελπίζουν, απαιτούν, πιστεύουν στη δυνατότητα και στην αναγκαιότητα της ενωμένης δράσης των κομμουνιστικών κομμάτων, των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων και κινημάτων. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τα πολιτικά κόμματα που εκφράζουν τα συμφέροντά τους παρά τις εσωτερικές διαμάχες και τους ανταγωνισμούς για το μοίρασμα της "πίτας", έχουν ενιαία στρατηγική απέναντι στην εργατική τάξη και το κίνημα της, απέναντι στους λαούς και τις χώρες τις οποίες εκμεταλλεύονται και καταπιέζουν. Ο συντονισμός των φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, καθώς και η συνεργασία με πρώην στελέχη των ΚΚ, έχει περάσει σε ανώτερο στάδιο, στη διαμόρφωση ενιαίων κομμάτων στην Ευρώπη και αντίστοιχων διεθνών.

Το ΚΚΕ θεωρεί ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες για να ενισχυθεί η πάλη για το σοσιαλισμό είναι η ενότητα δράσης των κομμουνιστικών κομμάτων, η κοινή δράση τους με άλλες αριστερές, αντιιμπεριαλιστικές και αντικαπιταλιστικές δυνάμεις. Στηριγμένο στα συμπεράσματα από τις αρνητικές συνέπειες που είχε η διάσπαση ενότητας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στον αγώνα για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού, θα συνεχίσει τις προσπάθειες του στο σοβαρό αυτό πεδίο.

Το ΚΚΕ θα καλλιεργεί τις εξαίρετες αρετές της ανιδιοτέλειας, της θυσίας και αφοσίωσης στα ιδανικά του σοσιαλισμού, για τα οποία έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν, και την ίδια τη ζωή τους, χιλιάδες, εκατομμύρια αγωνιστές στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

24 Μάρτη 1995

Η ΚΕ του ΚΚΕ

1. Πάνω από τα 2/3 του πληθυσμού ήταν αγράμματοι.

2. Τα τελευταία γράμματα και άρθρα του Λένιν, περιέχουν και τις βασικές κατευθύνσεις και τους στόχους της πολιτιστικής επανάστασης, που έπρεπε να γίνει στη Σοβ. Ενωση. Στο άρθρο του "Για το συνεταιρισμό" εξέταζε το ζήτημα του πολιτισμού κάτω από το πρίσμα της λύσης των οικονομικών προβλημάτων.

3. Υπήρξε σ' αυτή τη χώρα ισχυρή τάση προσέγγισης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΕΠΑ, (55% το 1985, ενώ το 1913 ήταν 11,5%). Το κατά κεφαλήν εισόδημα υπολογίζεται ως ποσοτικός δείκτης, δεδομένου ότι η λειτουργία του είναι εντελώς διαφορετική στα δύο κοινωνικά συστήματα, καθώς απεικονίζει ριζικά διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις.

4. Ο Λένιν έδειξε στη στενή σχέση του εθνικού ζητήματος με τη λύση των προβλημάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Χτύπησε λαθεμένες απόψεις ότι η συνεπής εφαρμογή της αυτοδιάθεσης θα διασπάσει τους λαούς. Απέδειξε ότι το εθνικό ζήτημα δεν υπάρχει έξω από τη σφαίρα των ταξικών σχέσεων και του ταξικού αγώνα, η λύση του καθορίζεται από την ταξική ενότητα των εργαζομένων.

5. Οι πιο σημαντικές από τις "μεταρρυθμίσεις" ήταν "η κατοχύρωση της ατομικής ιδιοκτησίας" με το νόμο που αναγνώρισε την "ποικιλία μορφών ιδιοκτησίας και παραγωγής και τον ανταγωνισμό μεταξύ τους". Η αλλαγή του πολιτικού και κρατικού συστήματος με την αποδυνάμωση του ΚΚΣΕ ως φορέα άσκησης εξουσίας με την ενίσχυση του θεσμού του Προέδρου της Ενωσης. Αποδυνάμωση του ΚΚΣΕ στους βασικούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, στους τομείς άμυνας και ασφάλειας. Αντικατάσταση του σοβιετικού πολιτικού συστήματος εξουσίας από μια μορφή πολιτικού συστήματος που είχε πολύ περισσότερες ομοιότητες με τον καπιταλιστικό κοινοβουλευτισμό. Ξεκίνησε προσπάθεια ευνουχισμού του ρόλου των σοβιέτ, των κομματικών επιτροπών. Σταδιακά ο πρόεδρος της χώρας αναλαμβάνει υπερεξουσίες διατηρώντας και τον τίτλο του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ. Αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής της χώρας με κύριο στόχο την ιδεολογική, πολιτική συμφιλίωση με τον καπιταλισμό στο όνομα της πάλης για την ειρήνη και την αποτροπή του θερμοπυρηνικού πολέμου. Εγκατάλειψη της διεθνιστικής αλληλεγγύης προς τις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης.

6. Εβδομήντα χώρες της Αφρικής, Ασίας και Λατινικής Αμερικής αποκτούν την εθνική τους ανεξαρτησία. Οι περισσότερες από αυτές στηρίζονται στην οικονομική και επιστημονική βοήθεια των σοσιαλιστικών χωρών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά τους προβλήματα. Αποφασιστικός επίσης παράγοντας που υπέβαλλε τη διαφοροποίηση ήταν η αλλαγή του στρατιωτικού συσχετισμού δυνάμεων, όταν η ΕΣΣΔ κατάφερε να μπει σε πορεία εξισορρόπησης προς το οπλοστάσιο των ΗΠΑ. Επέδρασε η ήττα των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, οι κατακτήσεις του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που οδήγησαν στην κατάρρευση της αποικιοκρατίας.

7. Δόγμα Τζόνσον κυρίως μετά το 1964 με την πολιτική των "γεφυρών" προς τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες. Αντίθετα απέναντι στην ΕΣΣΔ ακολουθείται η πολιτική του εκφοβισμού με τα πυρηνικά όπλα, η πολιτική απομόνωσης απέναντι στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Επιλογή μεθόδων που θα ευνοούσαν την από τα μέσα κατάρρευση του σοσιαλιστικού συστήματος. Προβάλλεται η θεωρία της"ανεξαρτησίας από την ΕΣΣΔ", αναπτύσσεται η προπαγάνδα "ότι η πρόοδος της Αν. Ευρώπης εξαρτάται από την επέκταση των σχέσεων και την άμβλυνση της αντιπαράθεσης με τη Δύση".

8. Η ιδεολογική δολιοφθορά ως ιδεολογικό όπλο του ιμπεριαλισμού προβάλλεται έντονα από τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ Γ. Αντρόποφ, την οποίο αποκαλεί πολιτική υπονόμευσης από τα μέσα.

9. Κατεύθυνση που επεξεργάστηκε το 15ο Συνέδριο. Το ΚΚΣΕ έδινε βάρος στην άνοδο της παραγωγικότητα του μικρού και μεσαίου νοικοκυριού, στον τεχνολογικό εξοπλισμό. Η εθνικοποίηση της γης δεν ερχόταν σε αντίθεση με το δικαίωμα της γαιοκτησίας από τους μικρούς και μεσαίους αγρότες. Εβλεπε το ρόλο που μπορούσε να διαδραματίσει το μικρό αγροτικό νοικοκυριό και οι μορφές συνένωσης των σκόρπιων αγροτικών νοικοκυριών από τις πιο απλές μορφές, τις "συντροφιές", ως τα καρτέλ. Η στάση απέναντι στο μικρό αγροτικό νοικοκυριό, τη μικρή παραγωγή ήταν σχέση βοήθειας και όχι πάλης. Απέρριπτε την εκμηδένιση της κατώτερης οργάνωσης της παραγωγής στο όνομα της μεγαλύτερης. Ταυτόχρονα πρόβαλλε τα πλεονεκτήματα των κολχόζ και σοβχόζ. Η επιδίωξη για ολοκληρωτική οργάνωση της οικονομίας ξεκίνησε με πολιτικό στόχο να κατανικήσει ορισμένα τμήματα των κουλάκων στο χωριό και στη συνέχεια να εξαλείψει την κουλάκικη τάξη στο χωριό.

10. Οικονομικό έτος 1920 - 27: Αύξηση του εθνικού εισοδήματος πάνω από 11% σε σύγκριση με εκείνο του προηγούμενου έτους. Ενώ στις αναπτυγμένες χώρες του καπιταλισμού - ΗΠΑ, Αγγλία, Γερμανία - δεν ξεπερνούσε το 2 - 4%. Για το ίδιο οικονομικό έτος σημειώθηκε αύξηση της παραγωγής στη μεγάλη βιομηχανία κατά 18% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Πηγή: Ιστορία του ΚΚΣΕ, σελ.446, Εκδ. "ΣΕ"

11. Απόφαση της ΚΕ 15.3.1930 και προσωπικό άρθρο του Ι. Στάλιν στη βάση της απόφασης, που εντοπίζει λάθη τα οποία δυσκολεύουν τη στερέωση της συμμαχίας, θέτει θέμα να αναγνωριστούν τα λάθη και να διορθωθούν σε όσες περιοχές και περιπτώσεις είναι δυνατό να γίνει και δεν έχουν δημιουργηθεί τετελεσμένα γεγονότα από παρέκκλιση ή λανθασμένη πορεία.

12. Ι. Β. Στάλιν: Απαντα, τόμος 12, σελ. 56 - 88. Σύσκεψη οικονομικών στελεχών. Αναδεικνύεται το πρόβλημα της αρνητικής στάσης οικονομικών και συνδικαλιστικών στελεχών στην αποκατάσταση της σοσιαλιστικής αρχής στις αμοιβές, το πρόβλημα της καθυστέρησης στην ικανοποίηση νέων υλικών και πολιτιστικών αναγκών και εργατών. Επισημαίνεται η ανάγκη να αναπτύσσεται η σοσιαλιστική συνείδηση με βάση την ικανοποίηση νέων αναγκών. Τίθεται το ζήτημα να εφαρμοστεί η αρχή της οικονομικής ιδιοσυντήρησης των επιχειρήσεων, η διεύρυνση των πηγών της σοσιαλιστικής συσσώρευσης με την κινητοποίηση των εσωτερικών πόρων της βιομηχανίας, η εισαγωγή και σταθεροποίηση της αρχής της οικονομικής ιδιοσυντήρησης σε όλες τις επιχειρήσεις, η ουσιαστική μείωση του κόστους παραγωγής, η αύξηση της εσωβιομηχανικής συσσώρευσης σε όλους ανεξαιρέτως τους βιομηχανικούς κλάδους. Η ηγεσία του κόμματος έχει εκτιμήσει ότι η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης θα κριθεί από την επίλυση αυτών των προβλημάτων προκειμένου να εξασφαλιστεί αμείωτη η υπεροχή του σοσιαλισμού στους ρυθμούς ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων συγκριτικά με τον αναπτυγμένο καπιταλισμό.

13. Τα προβλήματα αυτά προβλήθηκαν και αποτέλεσαν αντικείμενο κριτικής κατά την Ολομέλεια του Φλεβάρη - Μάρτη 1937 της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ) που συζήτησε το ζήτημα της προετοιμασίας των κομματικών οργανώσεων για τις εκλογές του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Η ΚΕ αποφάσισε να καθιερωθεί η κλειστή, δηλαδή μυστική ψηφοφορία και να εξαλειφθεί η πρακτική της πρόσληψης στα κομματικά όργανα. Δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην κοινή δράση και συμμαχία κομμουνιστών και εξωκομματικών για την ανάδειξη κοινών υποψηφίων βουλευτών, ώστε να εκδηλωθεί έμπρακτα η πρόοδος στην ενότητα της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

14. Ιστορία του ΚΚΣΕ, Εκδ. "ΣΕ", 1980, σελ.532 - 535. Επίσης υλικά του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ.

15. Διαφοροποιημένες ήταν οι κρατικές μορφές από χώρα σε χώρα. Εκτός από την Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία και ένα τμήμα της Γερμανίας που απελευθέρωσε ο Κόκκινος Στρατός σε όλες τις υπόλοιπες τυπικά, και στη Ρουμανία ουσιαστικά, διατηρήθηκε το μοναρχικό καθεστώς. Η Τσεχοσλοβακία παρέμενε με καθαρό αστό πολιτικό στο αξίωμα του Προέδρου και κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στη ΓΛΔ οι κοινωνικοπολιτικοί μετασχηματισμοί και η επαναστατική εξουσία αναπτύσσονται χωρίς κεντρική εξουσία. Το καθεστώς στρεφόταν κατά των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών και των ντόπιων συνεργατών τους. Η απαλλοτρίωση περιουσιών, οι εθνικοποιήσεις βασικών κλάδων της βιομηχανίας έγιναν με αίτημα να περιέλθουν στον εργατικό έλεγχο οι επιχειρήσεις που είχαν περάσει στο Γ Ράιχ.

16. Το 20ό Συνέδριο συνεχίζει τη γραμμή προτεραιότητας στην ανάπτυξη της βιομηχανίας και τον επεκτατικό τρόπο ανάπτυξης, αν και υπήρχε η αντίθετη άποψη, για την εγκατάλειψη αυτής της γραμμής. Στο 23ο Συνέδριο υιοθετείται η γραμμή της επιστημονικοτεχνικής προόδου, της πρωταρχικής ανάπτυξης του τομέα της αγροτικής οικονομίας. Το 25ο, το 1976, επεξεργάζεται τη γραμμή της ποιότητας και αποτελεσματικότητας. Το 26ο, το 1981, επεξεργάζεται τη θεωρία του αναπτυγμένου σοσιαλισμού και θέτει ζήτημα της μετάβασης στην εντατική ανάπτυξη.

17. Εδώ, παρουσιάζονται σοβαρές δυσκολίες. Η προέλευσή τους είναι διάφορη, αλλά ποτέ δε συνδέονται με την ουσία της καθιερωμένης, συλλογικής ιδιοκτησίας, η οποία απέδειξε τα πλεονεκτήματά της. Αντίθετα, σημαντικό μέρος των ελλείψεων που διαταράσσουν κάποτε την κανονική εργασία στον ένα ή τον άλλο τομέα της λαϊκής οικονομίας, οφείλεται στην απόκλιση από τους κανόνες, από τις απαιτήσεις της οικονομικής ζωής, που η καθοριστική βάση της είναι η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Πηγή: Γ. Β. Αντρόποφ: "Ο Λενινισμός φωτίζει το δρόμο μας", εκλογή άρθρων και ομιλιών, σελ.310.

"Η δοκιμασμένη αρχή οργάνωσης ολόκληρης της σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, που επιτρέπει τον επιτυχημένο συνδυασμό της ελεύθερης δημιουργίας των μαζών με τα πλεονεκτήματα του ενιαίου συστήματος επιστημονικής καθοδήγησης σχεδιασμού και διεύθυνσης". Στο ίδιο σελ.320.

18. Στα κομματικά ντοκουμέντα και σε διάφορες συζητήσεις, ιδιαίτερα στην περίοδο που ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ είναι ο Γ. Αντρόποφ, γίνονται έντονες αναφορές στην ιδεολογική διαπάλη που διεξάγεται με τις απόψεις των ιδεολόγων της αστικής τάξης, αλλά και του ρεφορμισμού, για απόκλιση του "μοντέλου" της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών από το θεωρητικό μοντέλο των Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν. Ασκήθηκε κριτική για τη συγκεκριμένη "μορφή σοσιαλιστικής κρατικής οργάνωσης και δημοκρατίας" με επιχείρημα, ότι δεν ανταποκρίνεται στη μαρξιστική προοπτική της κομμουνιστικής αυτοδιοίκησης για την ύπαρξη"μεμονωμένων" ατόμων που αντιστρατεύονται την κοινωνική ιδιοκτησία, για την"κρίση της θεωρίας του μαρξισμού - λενινισμού, που πρέπει να "αναζωογονηθεί" με τις ιδέες από τη δυτική κοινωνιολογία, φιλοσοφία και πολιτική σκέψη".

19. 21ο και 22ο Συνέδριο, που κατοχυρώθηκαν και στο σύνταγμα της Σοβιετικής Ενωσης το 1977.

20. 26ο Συνέδριο ΚΚΣΕ: Οπως είναι αδύνατη η πραγματική δημοκρατία δίχως σοσιαλισμό, έτσι είναι αδύνατος ο σοσιαλισμός δίχως σταθερή ανάπτυξη της δημοκρατίας. Στο λόγο του προς την Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ, το 1980, ο Λ. Ι. Μπρέζνιεφ τόνισε ότι το πρόβλημα της ορθής σχέσης ανάμεσα στο συγκεντρωτισμό και τη δημοκρατία είναι από τα πιο σημαντικά. Υπογράμμισε ότι απαιτείται ένα κέντρο για να κατευθύνει αποτελεσματικά το σύμπλεγμα της εθνικής οικονομίας ως ενιαίου συνόλου, να αντιμετωπίζει τις τάσεις στενής θεώρησης και τοπικιστικού εγωισμού. Από την άλλη μεριά, είναι απαραίτητο, για την ομαλή λειτουργία της οικονομίας, ν' αναπτυχθεί όσο γίνεται η πρωτοβουλία στη βάση, στις εργασιακές κολεκτίβες και στα ηγετικά στελέχη της κοινωνίας. Το πρόβλημα είναι να λυθούν τα πιο πολλά πρακτικά προβλήματα εκεί ακριβώς όπου αυτό μπορεί να γίνει γρήγορα, δίχως περιττούς δισταγμούς και ψηφοφορίες.

21. Ο Λένιν (τόμος 36, σελ.47) τόνιζε ότι ο σοσιαλισμός στη ζωή δε θα είναι ίσιος. Θα είναι αφάνταστα περίπλοκος. Στην ομιλία του "τα άμεσα καθήκοντα της σοβιετικής εξουσίας" σελ.206, ασχολήθηκε με τη διάταξη των κρίκων, τη μορφή και το αλύσωμά τους, στη διαφορά του ενός από τον άλλο στην ιστορική αλυσίδα των γεγονότων που δεν είναι πράγματα απλά και χοντροκομμένα, όπως στη συνηθισμένη αλυσίδα που φτιάχνει ο σιδεράς.

22. Ο Μαρξ δίνοντας τη συνολική κίνηση της ιστορίας, ανέδειξε το μεταβατικό χαρακτήρα του σοσιαλισμού με την έννοια της πρώτης φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας. Ο Λένιν, αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα της σοσιαλιστικής επανάστασης και τις νομοτέλειες της οικοδόμησης, της σοσιαλιστικής κοινωνίας μελέτησε επίσης την περίοδο μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης και τη διαμόρφωση του πολιτικού συστήματος της δικτατορίας του προλεταριάτου. Οι κλασικοί, αναφερόμενοι στις διάφορες φάσεις οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, δεν τη διαχώριζαν τεχνητά από την κομμουνιστική. Ανέδειξαν την ενιαία ουσία σοσιαλισμού και κομμουνισμού, τις επιστημονικές διαφορές που τις αντίκριζαν ως διαφορά οικονομικής ωριμότητας. Η προβολή της μεταβατικότητας της σοσιαλιστικής κοινωνίας δεν έχει σχέση με λανθασμένες και αντιεπιστημονικές απόψεις, οι οποίες στο όνομα της μεταβατικότητας, αρνούνται τις θεμελιακές διαφορές ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό.

23. 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα σελ.22, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ

24. Β. Ι. Λένιν: Απαντα, τόμος 36, σελ.171.

25. Ο κομμουνισμός στην πρώτη του φάση, στην πρώτη του βαθμίδα, που είναι η σοσιαλιστική κοινωνία, δεν μπορεί να είναι οικονομικά εντελώς ώριμος, εντελώς απαλλαγμένος από τα προβλήματα που κληρονόμησε ο καπιταλισμός. Βεβαίως, αυτή η θέση δεν έχει καμιά σχέση με την αναθεωρητική, οπορτουνιστική άποψη που, στο όνομα του μεταβατικού και ατελούς χαρακτήρα της σοσιαλιστικής κοινωνίας, υποστηρίζει τη συντήρηση και την ανάπτυξη αρχών και μεθόδων, που είναι χαρακτηριστικές για την καπιταλιστική κοινωνία.

Πρόλογος

Στη δεκαετία του '80 και προς τη 10ετία του '90 πραγματοποιήθηκαν εξελίξεις και αλλαγές, που συγκλόνισαν τον κόσμο. Στο πολιτικό σύστημα της Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης δημιουργήθηκαν πολιτικές προϋποθέσεις, που άνοιξαν το δρόμο στη διαδικασία παλινόρθωσης των καπιταλιστικών σχέσεων στις χώρες αυτές. Κορυφαία γεγονότα της δραματικής αυτής πορείας αποτέλεσαν η προσάρτηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, του Σ. Ο. Α (Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας) και η διάλυση της Ε. Σ. Σ. Δ. το 1991.

Οι εξελίξεις αυτές έθεσαν μια σειρά σοβαρά και κρίσιμα ερωτηματικά μπροστά στο διεθνές κομμουνιστικό και προοδευτικό κίνημα. Οπως και την υποχρέωση να μελετήσει και να αναζητήσει τις αιτίες τους και να βγάλει τις απαραίτητες εκτιμήσεις και συμπεράσματα. Καθήκον, που αντικειμενικά προϋποθέτει την ουσιαστική και υπεύθυνη συμβολή του κάθε κόμματος, αλλά και τη συνολική, συλλογική προσπάθεια του διεθνούς επαναστατικού και προοδευτικού κινήματος. Μια προσπάθεια, που μπορεί και πρέπει συνεχώς να εμπλουτίζεται, καθώς ο χρόνος και η επιστημονική έρευνα θα φέρνουν στο φως νέα ιστορικά γεγονότα και πλευρές των δραματικών εξελίξεων.

Η πολιτική απόφαση του 14ου Συνεδρίου υπογράμμισε την ανάγκη να γίνει βαθιά και ολόπλευρη μελέτη της πορείας οικοδόμησης του σοσιαλισμού, να εξαχθούν συμπεράσματα και εμπειρίες από το κόμμα μας, σε συνεργασία επίσης και με άλλα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα. Στα πλαίσια αυτά η ΚΕ αποφάσισε να διατυπώσει κείμενο προβληματισμών, να οργανώσει τον απαραίτητο εσωκομματικό και δημόσιο διάλογο και να συγκαλέσει πανελλαδικό σώμα. Η ΚΕ θεωρεί ότι το κείμενο αυτό μπορεί να αποτελέσει αφετηρία προβληματισμού, διαλόγου και πολύμορφης συζήτησης μέσα κι έξω από το Κόμμα, με τους αριστερούς και προοδευτικούς εργαζόμενους, με κάθε άνθρωπο καλής θέλησης, που προβληματίζεται και ανησυχεί για την κοινωνική οπισθοδρόμηση που σημειώθηκε στις σοσιαλιστικές χώρες με δραματικές διεθνείς συνέπειες.

Η θεματολογία του κειμένου συγκεντρώθηκε για λόγους οικονομίας στα πλέον σοβαρά, παρακάτω ζητήματα:

• Στην εμφάνιση του σοσιαλισμού στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και την εκτίμηση της προσφοράς του, την οικοδόμησή του σε συνθήκες ανειρήνευτης και σκληρής αντιπαράθεσης με τον ιμπεριαλισμό, καθώς και στην τεράστια προσφορά του στην ανθρωπότητα και την πάλη των λαών, για κοινωνική απελευθέρωση, πρόοδο και ειρήνη.
• Στους όρους και τις συνθήκες διαμόρφωσης των πολιτικών εξελίξεων στην Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα, μετά τις δυσμενείς αλλαγές των ετών 1989 - 1991.
• Στην αντεπαναστατική πολιτική της "περεστρόικα", που ξεκίνησε με τα συνθήματα της "ανασυγκρότησης και ανανέωσης" του σοσιαλισμού, αλλά αποδείχτηκε πως αποτελούσε το όχημα για την ανατροπή του σοσιαλιστικού πολιτικού συστήματος και το μέσο για τη δημιουργία των προϋποθέσεων της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.
• Στην αναζήτηση και επισήμανση των διάφορων παραγόντων και των βαθύτερων αιτίων της αρνητικής αυτής εξέλιξης. Την εξαγωγή των απαιτούμενων εκτιμήσεων και συμπερασμάτων.
• Στην κριτική εκτίμηση της στάσης του Κόμματός μας σε όλη αυτή την περίοδο.
• Και στην αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού, σε αντιπαράθεση με την καπιταλιστική βαρβαρότητα και τη "νέα τάξη πραγμάτων".Στην εξέταση όλων αυτών των θεμάτων συγκεντρώσαμε την προσοχή μας σε ορισμένα ζητήματα, που θεωρούμε ιδιαίτερα σοβαρά και κρίσιμα. Αυτά είναι:
• Η αλληλοδιαπλοκή και αλληλεξάρτηση των εξωτερικών και εσωτερικών, των υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων, που δημιούργησαν σε μια πορεία τις προϋποθέσεις για την ανατροπή των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης.
• Στα πλαίσια αυτά προσπαθούμε να διερευνήσουμε το ρόλο του ιμπεριαλισμού ως ενός σοβαρού, εξωτερικού παράγοντα, που άσκησε σημαντική και πολλαπλή επίδραση. Γεγονός ολοφάνερο από τη συστηματική και έντονη επιθετικότητά του, από τη συνεχή και μόνιμη προσπάθειά του να πάρει την εκδίκηση, από την πολύμορφη και συστηματική εκμετάλλευση των εσωτερικών δυσκολιών και λαθών που εμφανίστηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Από τα πάμπολλα στοιχεία και γεγονότα που αποδεικνύουν τη μακρόχρονη, σχεδιασμένη και με προσήλωση στο στόχο για την ανάκτηση του χαμένου εδάφους αντισοσιαλιστική επιχείρησή του.
• Η δράση του υποκειμενικού παράγοντα και ο βαθμός που μπόρεσε να ανταποκριθεί στις σύνθετες απαιτήσεις της πάλης, από την εμφάνιση του σοσιαλισμού μέχρι τα γεγονότα του 1989 - 1991. Είναι ένα ζήτημα, με ευνόητη και ιδιαίτερη σημασία, ακόμη περισσότερο αφού θεωρούμε ότι η καπιταλιστική οπισθοδρόμηση δεν ήταν αναπόφευκτη. Η "περεστρόικα" εμφανίστηκε σε μια περίοδο που είχαν συσσωρευτεί προβλήματα από λάθη, ανεπάρκειες και δυσκολίες που προέρχονταν από τη συνθετότητα των καταστάσεων και των πρωτοεμφανιζόμενων προβλημάτων, αλλά και υποχωρήσεις, παρεκκλίσεις ιδεολογικού χαρακτήρα, μπροστά σε εμπόδια, που εμφανίστηκαν στην αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό και την επιθετικότητά του.
• Τα προηγούμενα μας υποχρεώνουν αντικειμενικά να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας και στην εξέταση του συστήματος των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό, την αξιοποίηση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, την ανάπτυξη της θεωρίας και της επιστήμης, τη διαλεκτική σχέση δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού στο πολιτικό σύστημα και την οικονομία, τη στρατηγική και τακτική στην αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό, το ρόλο του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Οι μεγάλες και δυσμενείς εξελίξεις των τελευταίων ετών δεν αλλάζουν στο παραμικρό την ακλόνητη πεποίθηση και πίστη μας στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική προοπτική, ως ιστορική αναγκαιότητα και δυνατότητα. Η ανατροπή μιας σειράς σοσιαλιστικών καθεστώτων δεν μπορεί να στοιχειοθετήσει την ανατροπή της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας για την κοινωνική εξέλιξη και πολύ περισσότερο την ακύρωσή της. H ανθρώπινη ιστορία είναι μια διαδικασία συνεχούς προόδου, που συντελείται, όμως, μέσα από ατέλειωτες και απρόβλεπτες παλινδρομήσεις και οπισθοχωρήσεις. Οι τέσσερις μεγάλοι κοινωνικοί σχηματισμοί, που προηγήθηκαν του σοσιαλισμού, αντικαταστάθηκαν διαδοχικά. Η μετάβαση από την κατώτερη στην ανώτερη μορφή κοινωνίας, "από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας" είναι νομοτελειακή.

Σήμερα δεν μπορεί να προκαθοριστεί ο χρόνος που θ' απαιτηθεί για τη νίκη του σοσιαλισμού και την εμφάνιση του κομμουνισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Η διαδικασία θα είναι μακρόχρονη. Δε θα είναι μια "ενέργεια" που θα σβήσει αμέσως όλους τους ιστορικά αναπόφευκτους περιορισμούς που εμποδίζουν τον άνθρωπο να δρα ελεύθερα και συνειδητά με όλη τη σημασία της λέξης. Η κατεύθυνση της ιστορίας, μέσα από πολύμορφες δυσκολίες και πιθανές οπισθοδρομήσεις, εκεί θα τείνει, στην πλήρη εξάλειψη κάθε μέσου υποταγής και περιορισμού της ανθρώπινης δραστηριότητας, στη βάση της κομμουνιστικής αρχής"ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του".

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Ο ρόλος και η προσφορά του σοσιαλιστικού συστήματος

Η σύγκριση ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό δεν μπορεί να γίνει με τα ίδια ακριβώς κριτήρια ή έξω από τη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα, μέσα στην οποία εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν.

Το καπιταλιστικό σύστημα ετοιμάστηκε μέσα στους κόλπους της φεουδαρχίας, αφού και τα δυο συστήματα βασίζονταν στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, στο σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι επαναστατικές δυνάμεις αντίθετα, ήταν υποχρεωμένες να κτίσουν ένα ριζικά διαφορετικό κοινωνικό σύστημα, σε ρήξη με το προηγούμενο καθεστώς στο θεμελιακό ζήτημα της ιδιοκτησίας, σε συνθήκες καπιταλιστικής περικύκλωσης. Οι κλασικοί δεν έδωσαν και δεν μπορούσαν να δώσουν τις λεπτομέρειες οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Πηγή συσσώρευσης για το καπιταλιστικό σύστημα είναι το κεφάλαιο, η εκμετάλλευση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στις αποικίες, οι ανισότιμες ανταλλαγές πέρα από τη στυγνή εκμετάλλευση των ίδιων των λαών τους και των μεταναστών, Για το σοσιαλισμό βασική πηγή συσσώρευσης αποτελεί η ανθρώπινη παραγωγική δύναμη και η παραγωγικότητά της. Τα κριτήρια σύγκρισης των δυο συστημάτων με βάση τα καταναλωτικά πρότυπα επίσης δεν είναι τα ίδια. Ο καπιταλισμός στρεβλώνει τα καταναλωτικά κριτήρια για την ποιότητα ζωής, σε αντίθεση με το σοσιαλισμό ο οποίος έχει διαφορετικές ιεραρχήσεις για το περιεχόμενο των ανθρώπινων αναγκών στη σύγχρονη εποχή.

Ο σοσιαλισμός συνέβαλε αποφασιστικά και σε παγκόσμια κλίμακα στην απόκρουση του φασισμού, με την ιστορική συμμετοχή της Σοβιετικής Ενωσης στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Εδωσε αναντικατάστατη προσφορά στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος αντίστασης, στην πρωτοπορία του οποίου αγωνίστηκαν οι κομμουνιστές. Ασκησε καταλυτική επίδραση στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος.

Το σοσιαλιστικό σύστημα έδωσε ιστορικά παραδείγματα τεράστιας συμβολής στην εξάλειψη εστιών έντασης και πολέμου υπέρ των λαών, όπως είναι: Ο τερματισμός του πολέμου της Κορέας. Η ολόπλευρη στήριξη της Αιγύπτου, η βοήθεια για το έργο του φράγματος του Ασουάν, η στήριξη της χώρας αυτής από τον κίνδυνο της τριπλής επιδρομής το 1956. Η βοήθεια προς τη Συρία, το 1957, από τις συνωμοσίες του ΝΑΤΟ. Η παρεμπόδιση της αγγλοαμερικανικής επιδρομής κατά του Ιράκ, το 1958. Η βοήθεια προς το Λίβανο και την Ιορδανία, για να απαλλαγούν από τα αμερικανοβρετανικά στρατεύματα. Η στήριξη ασιατικών λαών από την ιμπεριαλιστική και αποικιοκρατική δράση των ΗΠΑ, Βρετανίας και Γαλλίας. Η συμβολή στον τερματισμό του πολέμου της Ινδοκίνας και στη συνέχεια η ιστορική βοήθεια προς το λαό του Βιετνάμ. Η υπεράσπιση των αραβικών κρατών από τον Ισραηλινό πόλεμο, η στήριξη του αγώνα του Παλαιστινιακού και Κυπριακού λαού. Η μεγάλη βοήθεια στην κρίση της Κούβας, όπως επίσης στους λαούς του Κογκό, της Γουινέας Μπισάου, της Μοζαμβίκης, της Αγκόλας, της Χιλής.

Οι αλλεπάλληλες προτάσεις, οι συστηματικές πρωτοβουλίες και οι συγκεκριμένες ενέργειες για την ειρήνη και τον αφοπλισμό, που έγιναν από τη Σοβιετική Ενωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, αποτελούν ένα από τα πιο έκδηλα και αδιάψευστα κριτήρια της διαφορετικότητας των δυο κοινωνικών συστημάτων, του ανθρωπιστικού και φιλειρηνικού χαρακτήρα του σοσιαλισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής: Οι προτάσεις για πανευρωπαϊκή συμφωνία για την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ευρώπη (1954 και 1955). Για την ειρηνική λύση του γερμανικού προβλήματος. Οι νέες προτάσεις της ΕΣΣΔ, να υιοθετήσουν όλες οι μεγάλες δυνάμεις μέτρα σταδιακού αφοπλισμού, απορρίπτονται από τις ΗΠΑ, ακόμα και όταν το 1955 η Σοβιετική Ενωση θα προχωρήσει σε μονομερή και σε βάρος της μέτρα μείωσης. Αλλεπάλληλες προτάσεις και πρωτοβουλίες για εξομάλυνση των διμερών σχέσεων με τις ΗΠΑ, οι οποίες εμπνέουν τους αγώνες των φιλειρηνικών λαών και προοδευτικών κινημάτων και τελικά υιοθετούνται από τον ΟΗΕ. Αντίθετα, όλο αυτό το διάστημα ο ιμπεριαλισμός δε σταμάτησε να υποσκάπτει τις προσπάθειες αφοπλισμού και ειρήνης, με στόχο την υπονόμευση της αμυντικής ικανότητας του σοσιαλιστικού συστήματος.

Σημαντική ήταν επίσης η πολύμορφη επίδραση, που ασκούσε ο σοσιαλισμός σε όλες τις πτυχές του καπιταλιστικού συστήματος: στην οικονομία, την πολιτική, τον κοινωνικό τομέα. Τα επιτεύγματα των σοσιαλιστικών χωρών υποχρέωναν το καπιταλιστικό σύστημα σε αναπροσαρμογές, υποχωρήσεις απέναντι στο εργατικό και συνδικαλιστικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών. Ασκούσαν μια σοβαρή και ποικιλότροπα θετική, ελκτική δύναμη στους εργαζόμενους και τα μαζικά κινήματα.

Η εμφάνιση του σοσιαλισμού, αρχικά σε μια χώρα και μετά σε ομάδα χωρών, και η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, σήμανε ταυτόχρονα την εγγύηση πρωτοφανών για την εποχή εκείνη πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Την ικανοποίηση σε μαζική κλίμακα στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως της εργασίας, της δωρεάν ιατρικής περίθαλψης και της παιδείας, της παροχής φθηνών υπηρεσιών από το κράτος, της κατοικίας, της πρόσβασης στις πνευματικές και πολιτιστικές αξίες.

Η ριζική εξάλειψη της τρομερής κληρονομιάς του αναλφαβητισμού και ο εκμηδενισμός της ανεργίας αποτελούν δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα.1 Στη Σοβιετική Ενωση πάνω από τα 3/4 των εργαζομένων είχαν αποκτήσει ανώτατη, πλήρη μέση μόρφωση όταν στις ΗΠΑ υπάρχουν ακόμα σήμερα 23 εκατομμύρια, επίσημα αναγνωρισμένοι αναλφάβητοι.

Η ΕΣΣΔ, ακόμη και στην εικοσιτετράχρονη, πριν από το Β παγκόσμιο πόλεμο, πορεία της, πραγματοποίησε άλματα αιώνων στη βιομηχανική και οικονομική της ανάπτυξη.

Η φροντίδα για την προστασία των πνευματικών αξιών, των μνημείων του πολιτισμού και του ιστορικού παρελθόντος ήταν φροντίδα του ίδιου του σοβιετικού κράτους και της λαϊκής εξουσίας. Είναι ιστορικής σημασίας γεγονός, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση έκανε τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού κτήμα όλων των εργαζομένων. Μετά το Λούβρο και το Βατικανό, το Ερμιτάζ ήταν η πρώτη συλλογή στον κόσμο προσιτή στο λαό, αμέσως μετά την επανάσταση, όταν ακόμα ο λαός πεινούσε, κρύωνε, περπατούσε ξυπόλυτος και ήταν αναλφάβητος. Η πολιτιστική επανάσταση αποτελούσε αναπόσπαστο στοιχείο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.2

Στη Σοβιετική Ενωση, από το 1956, εφαρμοζόταν καθεστώς 7ωρης και 6ωρης εργάσιμης ημέρας, πενθήμερη εργάσιμη εβδομάδα. Σε όλους τους εργαζόμενους εξασφαλίζονταν μέρες εβδομαδιαίας ανάπαυσης και ετήσιες άδειες με αποδοχές. Η εργάσιμη εβδομάδα στη Σοβιετική Ενωση ήταν μια από τις μικρότερες στον κόσμο. Αλλαξε και το περιεχόμενο του ελεύθερου χρόνου. Για την αξιοποίησή του, η λαϊκή εξουσία είχε δημιουργήσει και τις ανάλογες προϋποθέσεις, όπως αναπαυτήρια, δίκτυο πολιτιστικών, ενημερωτικών και υγειονομικών ιδρυμάτων. H κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων ήταν φροντίδα πρώτης προτεραιότητας του σοσιαλιστικού κράτους. Δημιουργήθηκε το καθολικό σύστημα συνταξιοδότησης. Σημαντική ιδιομορφία του συστήματος ήταν το χαμηλό όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση (55 χρόνια για τις γυναίκες, 60 για τους άνδρες). Η χρηματοδότηση των ταμείων εξασφαλιζόταν από τον κρατικό προϋπολογισμό και τις ασφαλιστικές εισφορές των επιχειρήσεων και ιδρυμάτων. Ανάλογες συνθήκες επικρατούσαν και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες.

Ο εργαζόμενος άνθρωπος στις σοσιαλιστικές χώρες δε δοκίμαζε τις γνωστές αγωνίες και τα προβλήματα, που γνώρισαν και γνωρίζουν οι εργαζόμενοι των καπιταλιστικών χωρών, όπως η ανεργία, η ακρίβεια, η ανασφάλεια, η εργοδοτική καταπίεση, υποτίμηση και περιφρόνηση, η κοινωνική εγκληματικότητα. (3)

Η πορεία συνένωσης των εθνοτήτων και μειονοτήτων σε ένα ενιαίο κράτος δημιούργησε παράλληλα τις προϋποθέσεις της συνειδητοποίησης της ιδιαίτερης εθνικής ταυτότητας, της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας του κάθε χωριστού λαού στα πλαίσια του ενιαίου σοσιαλιστικού κράτους, φαινόμενο φυσιολογικό. Επόμενα ο σεβασμός αυτών των ιδιαιτεροτήτων μπορεί και πρέπει να συμβαδίζει με την πορεία ενοποίησης. Σε διαφορετική περίπτωση καλλιεργείται το έδαφος για χαλάρωση ή και άμβλυνση του αισθήματος της ενότητας ιδιαίτερα σε στιγμές που δεν αντιμετωπίζονται έγκαιρα και με σωστό τρόπο συσσωρευμένα προβλήματα, όπως συνέβη στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Στην κρίσιμη στιγμή, σε συνθήκες γενικής πισωδρόμησης οι εθνικές ιδιομορφίες και ιδιαιτερότητες με την κατάλληλη αξιοποίηση από τις ιμπεριαλιστικές και τις αντεπαναστατικές δυνάμεις στο εσωτερικό μετατράπηκαν εύκολα σε εθνικιστικές και σοβινιστικές απόψεις, επανεμφανίστηκαν αναζωογονημένες έχθρες και διχόνοιες που είχαν καλλιεργηθεί στα προεπαναστατικά χρόνια, οδήγησαν λαούς και εθνότητες που για εφτά δεκαετίες έζησαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους ειρηνικά και δημιουργικά σε εμφύλιους σπαραγμούς και αιματοχυσίες.

Με την ίδρυση, το 1949, του Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (Σ. Ο. Α. ) εμφανίστηκε ένας νέος, άγνωστος ως τότε τύπος διεθνών σχέσεων, που βασιζόταν στις αρχές της ισότητας, των αμοιβαίων πλεονεκτημάτων και της αδελφικής αλληλοβοήθειας. Αν δεν υπήρχε το Σ. Ο. Α., οι διμερείς σχέσεις των σοσιαλιστικών χωρών δε θα ήταν ικανές να συμβάλουν στην ανάπτυξή τους. Θα ήταν περισσότερο εκτεθειμένες στις πολιτικές και τις οικονομικές πιέσεις της ΕΟΚ και των άλλων ιμπεριαλιστικών χωρών.

Το Σ. Ο. Α. άνοιξε το δρόμο για την οργάνωση διεθνών, κλαδικών οικονομικών οργανώσεων και κοινών επιχειρήσεων των χωρών του σοσιαλισμού. Η γενικότερη συμβολή του ΣΟΑ στην ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των σοσιαλιστικών χωρών και του σοσιαλιστικού συστήματος ήταν σημαντική.. Οι χώρες μέλη του ξεκινούσαν από χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης και δε διέθεταν τους συσσωρευμένους πόρους των καπιταλιστικών χωρών, που είχαν αποκτήσει σε μια μακρότατη πορεία και στη βάση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.

Οι κατακτήσεις που αναμφισβήτητα σημειώθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες, σε σύγκριση με το σημείο εκκίνησής τους, αλλά και σε σύγκριση με τη ζωή των εργαζομένων στον καπιταλιστικό κόσμο, αποδεικνύουν ότι ο σοσιαλισμός έχει εγγενείς δυνατότητες για συνεχή βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Οπως απέδειξαν τα γεγονότα, οι κατακτήσεις δεν πραγματοποιούνται αυτόματα και μηχανιστικά, αλλά κάτω από την ορθή - σε κάθε φάση και βαθμίδα εξέλιξης - πολιτική των κομμουνιστικών κομμάτων και των οργάνων της σοσιαλιστικής εξουσίας και με προϋπόθεση την ενεργητική συμμετοχή των λαών στην οικοδόμηση του νέου αυτού συστήματος. Λάθη και παρεκκλίσεις, παραβιάσεις αρχών, αλλά και οι τεράστιες δυσκολίες εξ αιτίας της σκληρής αναμέτρησης με το καπιταλιστικό σύστημα, μπορεί να αποτελέσουν παράγοντα επιβράδυνσης και στασιμότητας.

Πέρα και ανεξάρτητα από τα προβλήματα και τις αδυναμίες που εμφανίστηκαν, αντικειμενικού και κυρίως υποκειμενικού χαρακτήρα, ο 20ως αιώνας θα περάσει στην ιστορία, ως ο αιώνας που σφραγίστηκε από την πρώτη, μεγάλη και ιστορική απόπειρα της ανθρώπινης κοινωνίας να αποτινάξει τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και να αποκτήσει την ανεπανάληπτη, πολύτιμη πείρα, ώστε να πραγματοποιήσει το τεράστιο άλμα του σοσιαλισμού στην πορεία για την κομμουνιστική κοινωνία.

Η καπιταλιστική παλινόρθωση και

οι διεθνείς συνέπειες.

Η "Περεστρόικα"

Η ουσία των "μεταρρυθμίσεων" αυτών ήταν το μεταβατικό πέρασμα των μέσων παραγωγής στην ατομική ιδιοκτησία με αφετηρία την αγροτική οικονομία και με σαφή πρόθεση την επέκταση σε όλους τους τομείς. Απέβλεπαν στην εξάλειψη της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, στην κατάργηση του σοσιαλιστικού σχεδιασμού, στην αποδιάρθρωση του συστήματος κατανομής και διανομής των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών. Αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για πολιτική εξαγωγής της αντεπανάστασης με μέτρα και επιλογές που αναιρούν τον προλεταριακό διεθνισμό,τις αδελφικές, ισότιμες σχέσεις στα πλαίσια του σοσιαλιστικού καταμερισμού.

Ορισμένοι κάνουν την εκτίμηση, ότι η πολιτική της "περεστρόικα" ξεκίνησε με αγνές προθέσεις και κάπου στην πορεία "στράβωσε", μέχρι που μετατράπηκε σε όχημα της αντεπανάστασης. Η εκτίμηση αυτή δε μας βρίσκει σύμφωνους. Οχι μόνο γιατί μια πολιτική πρέπει να κρίνεται ολοκληρωμένα και όχι αποσπασματικά, αλλά και γιατί, πρέπει κυρίως να κρίνεται στο πεδίο της συγκεκριμένης και πρακτικής εφαρμογής της και όχι στο πεδίο των διακηρύξεων και των συνθημάτων.

Η συγκεκριμένη πολιτική απέσπασε την υποστήριξη ή την ανοχή των λαϊκών μαζών, γιατί συνέτρεξαν και μάλιστα σε συνδυασμό, μια σειρά βασικές προϋποθέσεις:

α. Προωθήθηκε από τα κομματικά και κυβερνητικά όργανα και βασιζόταν στο κύρος τους και την εμπιστοσύνη, που έτρεφαν οι μάζες γι' αυτά.

β. Χρησιμοποίησε τα γνωστά σε όλους συνθήματα, όπως για παράδειγμα, το"περισσότερος σοσιαλισμός - περισσότερη δημοκρατία".

γ. Εκμεταλλεύτηκε τα υπαρκτά εκείνη την εποχή προβλήματα και κυρίως την κοινή πεποίθηση πως υπήρχε ανάγκη αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, στα πλαίσια του σοσιαλισμού, που θα αντιμετώπιζαν στρεβλώσεις και καθυστερήσεις σε βασικούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.

Ειδικά για το τμήμα της κομματικής και κρατικής καθοδήγησης εκείνης της περιόδου, η πραγματικότητα και η μελέτη των εξελίξεων αποδείχνει, ότι ένα μέρος της υιοθέτησε συνειδητά την πολιτική της παλινόρθωσης. Ενα άλλο μέρος της, την ακολούθησε επηρεασμένο από αναθεωρητικές και οπορτουνιστικές αντιλήψεις, που είχαν εισχωρήσει σταδιακά στο κομμουνιστικό κόμμα. Ανάλογη ήταν η εικόνα και των κομματικών και κρατικών καθοδηγήσεων στις άλλες ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες, αν λάβουμε, βέβαια, υπόψη και την καθοριστική επίδραση που ασκούσε η πολιτική και το κύρος της ηγεσίας του ΚΚΣΕ.

Με την πολιτική της "περεστρόικα" επίσης συντάχθηκαν και τμήματα του λαού, που για διάφορους λόγους είχαν έντονη δυσαρέσκεια ή επηρεάζονταν από περιοριστικά μέτρα του παρελθόντος. Στηρίχτηκε ακόμη από σημαντικά τμήματα της διανόησης, που είχαν επηρεαστεί από την καθυστέρηση στην επίλυση σοβαρών προβλημάτων ή εξαιτίας των σχετικά χαμηλών μισθών στον τομέα της υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες γενικότερα.

Αλλα τμήματα τα επηρέασαν οι δυσκολίες και οι περιορισμοί μετακίνησης στο εξωτερικό. Αλλα, οι αναπτυσσόμενες και μη ικανοποιούμενες σύγχρονες ανάγκες κατανάλωσης, η επίδραση της βιτρίνας του καπιταλιστικού περίγυρου και της στρέβλωσης των καταναλωτικών προτύπων που αυτός καλλιεργεί. Τμήματα της νεολαίας, όπως η σπουδάζουσα, που έχει εν δυνάμει ριζοσπαστικά και προοδευτικά στοιχεία, επηρεάστηκαν αρχικά υπέρ της "περεστρόικα" και στη συνέχεια εγκλωβίστηκαν, αφού δεν υπήρξε η κατάλληλη ενημέρωση και δεν κλήθηκαν να την αναχαιτίσουν.

Εναν ορισμένο ρόλο, ιδιαίτερα στις άλλες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, έπαιξαν οι απόγονοι των καπιταλιστών και των τσιφλικάδων, που είχαν χάσει προνόμια και δύναμη και συνέχιζαν να διατηρούν κάποια μικρά ερείσματα, που ισχυροποιήθηκαν μέσα από τη διαδικασία της αντεπανάστασης.

Η κατάσταση αυτή συνδυάστηκε με την ιδεολογική επίδραση της ανοιχτής παρέμβασης του ιμπεριαλισμού, απόκτησε δυναμική σε συνθήκες γενικής απάθειας και αποξένωσης.

Από εκεί και πέρα τα πράγματα πήραν την πορεία τους. Διαμορφώθηκε το στρώμα των κερδοσκόπων, των νέων καπιταλιστών με τις πολιτικές και κοινωνικές ενώσεις τους, που έπαιξαν ενεργητικό ρόλο στην παλινόρθωση. (5)

Επιχειρήθηκε η αποϊδεολογικοποίηση και πολιτική άμβλυνση των διεθνών, διακρατικών σχέσεων. Η λενινιστική πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης μεταβάλλεται σε πολιτική ταξικής και ιδεολογικής συμφιλίωσης.

Η πολιτική της "οικονομίας της αγοράς" συνδέθηκε με την "επιτάχυνση της κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης", στόχο που είχαν θέσει επίσης προηγούμενα συνέδρια του Κ. Κ. Σ. Ε. Προβλήθηκε η "σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς" με στόχο την "ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, την ενίσχυση των κινήτρων για την εφαρμογή των επιστημονικοτεχνικών επιτευγμάτων στην παραγωγή, την ενίσχυση της ιδιοσυντήρησης των επιχειρήσεων". Προβλήθηκε η επιδίωξη της "διόρθωσης" λαθών και αδυναμιών του οικονομικού μηχανισμού και του κεντρικού σχεδιασμού διεύθυνσης. Οι συζητήσεις για το συσχετισμό σοσιαλισμού και αγοράς, που σκόπιμα γίνονταν, αποσκοπούσαν στην κατάργηση του σοσιαλισμού και στην επιβολή της οικονομίας της αγοράς του καπιταλισμού.

Το επόμενο βήμα, το οποίο αποκάλυψε τον πραγματικό χαρακτήρα του οικονομικού προγράμματος της "περεστρόικα", ήρθε λίγο αργότερα, το 1987, με την ψήφιση νόμου που κατοχύρωνε την ατομική ιδιοκτησία και την εμπορευματοποίηση της εργατικής δύναμης. Για την ψυχολογική και ιδεολογική προετοιμασία του σοβιετικού λαού χρησιμοποιήθηκε ως παράδειγμα, η Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν (ΝΕΠ), η οποία όμως εφαρμόστηκε σε διαφορετική φάση της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας και με χαρακτήρα προσωρινού μέτρου.

Το σύνθημα της "διαφάνειας στην κοινωνική και πολιτική ζωή" από την αρχή στηρίχτηκε σε κριτήρια και αξίες πανομοιότυπες με της αστικής δημοκρατίας, ενώ δημαγωγικό χαρακτήρα πήρε το σύνθημα της πάλης ενάντια στη "γραφειοκρατία". Ο πυρήνας των ιδεολογικών και πολιτικών αντιλήψεων, που προβλήθηκαν, από ένα σημείο και μετά είχε σαφή στόχο να πλήξει τον καθοδηγητικό ρόλο του Κόμματος, το ίδιο το πολιτικό σύστημα της χώρας. Η περίφημη "διαφάνεια", σύνθημα που συνόδευε την "περεστρόικα", αποδείχτηκε το βασικότερο μέσο για την παραποίηση και τον μηδενισμό της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος και του σοβιετικού λαού. Την ίδια ώρα ο ίδιος ο Μ. Γκορμπατσόφ κρατούσε στο παρασκήνιο τις "διαβουλεύσεις" και συμφωνίες του με τους ηγέτες των ιμπεριαλιστικών χωρών.

Η προώθηση της αντεπανάστασης βοηθήθηκε αποφασιστικά με την καθολική ανάμειξη των ιμπεριαλιστικών χωρών, των κυβερνήσεών τους και των μυστικών τους υπηρεσιών, που προφανώς διέθεταν στα χέρια τους στοιχεία και ανθρώπους - όργανα για την υλοποίηση των σχεδίων τους.

Η τακτική και μεθοδολογία της "περεστρόικα" στηρίχτηκε στη διόγκωση των υπαρκτών προβλημάτων της σοβιετικής κοινωνίας, στην παραποίηση της ιστορίας, στο μηδενισμό και τη λαθολογία των 70 και πλέον χρόνων οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, όπως: η διόγκωση και απολυτοποίηση των προβλημάτων του κεντρικού σχεδιασμού και της γραφειοκρατίας. Η αποδυνάμωση του κέντρου, με πρόσχημα την ενίσχυση της πρωτοβουλίας των επιχειρήσεων και των ενωσιακών δημοκρατιών.

Ετσι άρχισε η διαδικασία αποδυνάμωσης του ενιαίου χαρακτήρα του σοβιετικού κράτους. Ανοιξε ο δρόμος για την υποδαύλιση εθνικιστικών διαφορών και ερίδων, που οδήγησε στην πρώτη απόσχιση των Βαλτικών δημοκρατιών. Ο τοπικισμός κι ο εθνικισμός ενισχύθηκαν ιδιαίτερα μέσα από τα προγράμματα "οικονομικής βοήθειας και εξυγίανσης", που πλουσιοπάροχα τα υπόσχονταν οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, προκειμένου να πλήξουν το σοβιετικό καθεστώς, να εκμεταλλευτούν και να διευρύνουν τα πρώτα ρήγματα.

Ο ηγετικός πυρήνας του ΚΚΣΕ, που προωθούσε συνειδητά την παλινόρθωση, αξιοποίησε πολύ έντεχνα τις διαφωνίες και τις διαφοροποιήσεις που ανέκυψαν ύστερα από τα πρώτα στάδια της "περεστρόικα". Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πλήρης αντιστροφή και διαστρέβλωση του χαρακτήρα και του περιεχομένου των όρων "ανανεωτικός και συντηρητικός", "Αριστερά και Δεξιά". Ως συνέπεια αυτού δημιουργήθηκε ευρύτερη σύγχυση και αποπροσανατολισμός, που επηρέασε ένα μεγάλο μέρος κομμουνιστών. Η εμφάνιση νέων κομμάτων και ομάδων, που ανοιχτά πλέον προπαγάνδιζαν τη γρήγορη επιστροφή στον καπιταλισμό. Επίσης συσκότισε τον πραγματικό χαρακτήρα της "περεστρόικα" και τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα δυο κοινωνικά συστήματα.

Ο μηδενισμός, η λαθολογία, η ανιστόρητη προσέγγιση του παρελθόντος, έξω από τόπο και χρόνο και μακριά από τη συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης ιστορικής πραγματικότητας, αντικατέστησαν την ανάγκη για δημιουργική αξιοποίηση της θετικής και αρνητικής ιστορικής πείρας.

Με τη βοήθεια των μέσων ενημέρωσης και την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα συκοφαντήθηκε η εποποιία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, η διεθνής συνεισφορά του σοσιαλισμού στις κατακτήσεις της ανθρωπότητας.

Τα φαινόμενα αποπροσανατολισμού, σύγχυσης και απάθειας των πλατιών λαϊκών μαζών επιταχύνθηκαν κάτω από την επίδραση του "αντισταλινισμού" και της"αποσταλινοποίησης", που έγινε το πρόσχημα για να δικαιολογηθεί ο αντικομμουνισμός και ο αντισοσιαλισμός, το γκρέμισμα των εβδομήντα χρόνων και πλέον ηρωικών προσπαθειών του σοβιετικού λαού. Αξιοποιήθηκε η "συμπαράσταση" του ιμπεριαλισμού στην "ανασυγκρότηση" του σοσιαλιστικού συστήματος. Πίσω από τα μεγάλα λόγια για την αυτοτέλεια της ευθύνης των σοσιαλιστικών χωρών, την απόρριψη της "μίμησης" του σοβιετικού μοντέλου, συγκαλύφτηκε η συστηματική προσπάθεια για "εξαγωγή" της "περεστρόικα" στις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας και στα κόμματα των καπιταλιστικών χωρών.Για πρώτη φορά ύστερα από το 1917 η Σοβιετική Ενωση, με ευθύνη της κομματικής και κρατικής καθοδήγησης, εγκαταλείπει τη διεθνιστική πολιτική της. Ολα τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, στοιχεία που δίνουν τώρα πια επίσημα οι αμερικανικές υπηρεσίες, αποδείχνουν ότι στη συνάντηση των Γκορμπατσόφ - Μπους στη Μάλτα συμφωνήθηκε η προσάρτηση της ΓΛΔ και η δημιουργία μιας ενιαίας καπιταλιστικής Γερμανίας, σαν δήθεν "δημοκρατική" λύση στο γερμανικό πρόβλημα και μέσο για να τερματιστεί ο ψυχρός πόλεμος. Η προσάρτηση της ΛΔΓ επιτάχυνε την πορεία διάλυσης του σοσιαλιστικού συστήματος.

Ο κόσμος, η Ευρώπη μετά το 1989 - 1991

"Η επόμενη μέρα" χωρίς τη Σοβιετική Ενωση, τις ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, είναι γεμάτη από τις βαθιές πληγές που ανοίγει η αχαλίνωτη ιμπεριαλιστική επέμβαση και ο πολυεθνικός ανταγωνισμός για το ξαναμοίρασμα των αγορών, την καθυπόταξη και προσάρτηση χωρών, ακόμη και ολόκληρων περιφερειών με τα δεσμά μιας "σύγχρονης", ωμής αποικιοκρατίας στην καρδιά της Ευρώπης, σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Ολοένα μεγαλύτερος αριθμός χωρών περνά κάτω από τη στυγνή ιμπεριαλιστική εξάρτηση και υποδούλωση. Με από ποικίλους τρόπους, με την παράδοση καίριων τομέων της οικονομίας στο πολυεθνικό κεφάλαιο, με τις ιδιωτικοποιήσεις, με την κατάργηση και των τελευταίων στοιχειωδών ή υποτυπωδών φραγμών στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και εμπορευμάτων, με την ενίσχυση της τεχνολογικής εξάρτησης, τη συγκέντρωση της σύγχρονης γνώσης και τεχνολογίας στα χέρια των πολυεθνικών.

Ο εθνικισμός, ο κοινωνικός ρατσισμός, οι θρησκευτικές και πολιτιστικές διαφορές, ο αντισοσιαλισμός και ο αντικομμουνισμός γίνονται όπλα στα χέρια των ιμπεριαλιστών για την υποκίνηση της διχόνοιας ανάμεσα σε λαούς, τον κατακερματισμό κρατών σε μικρά, αδύναμα και υποδουλωμένα έθνη. Στην Ευρώπη εμφανίζονται με μαζικό χαρακτήρα συμπτώματα εξαθλίωσης και φτώχειας. Το χάσμα ανάμεσα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και τις υπόλοιπες βαθαίνει σημαντικά. Οι ποσότητες των πυρηνικών όπλων παραμένουν μεγάλες, οι τοπικοί πόλεμοι και οι εμφύλιες συγκρούσεις αυξάνονται. Πάνω από 100 εστίες τοπικών πολέμων και εμφύλιων αναμετρήσεων βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο. Η ηθική, πολιτιστική κρίση, η μάστιγα των ναρκωτικών και η κοινωνική εγκληματικότητα αναπτύσσονται με ταχύτατους και εξαιρετικά επικίνδυνους ρυθμούς. Βαρύ φόρο θυσιών στο βωμό των νέων αρνητικών συσχετισμών και της νέας κατάστασης πληρώνει η εργατική τάξη και οι εργαζόμενοι όλων των χωρών, καθώς η σύγχρονη καπιταλιστική βαρβαρότητα επιτίθεται με μανία σε ό,τι είχε κατακτηθεί με σκληρούς αγώνες τις περασμένες δεκαετίες.

Οι κομματικές και κρατικές ηγεσίες των χωρών αυτών προωθούν στις σημερινές συνθήκες μεταρρυθμίσεις στον τομέα κύρια της οικονομίας που επιτρέπουν την προσέλκυση και αξιοποίηση ξένου επενδυτικού κεφαλαίου σε παραγωγικούς τομείς και στον τουρισμό. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές λόγω των γενικότερων συνθηκών και της φύσης τους οδηγούν στη διαμόρφωση καπιταλιστικού τομέα που δρα ανταγωνιστικά προς τη σοσιαλιστική κοινωνική ιδιοκτησία. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις επιδιώκουν μέσω της δράσης των κεφαλαίων τους να επιδράσουν ιδεολογικά και πολιτικά στο εσωτερικό των χωρών αυτών.

Η αντιμετώπιση και απόκρουση των δυσκολιών και των κινδύνων που περικλείονται, στη συγκεκριμένη φάση, εξαρτάται από συγκεκριμένους παράγοντες όπως: Το επίπεδο της κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης των λαών, η ορθότητα της πολιτικής των κομμουνιστικών κομμάτων, η αντοχή και μαχητικότητα μπροστά στις τεράστιες αντικειμενικές δυσκολίες. Η επιτυχής έκβαση της προσπάθειας αυτής θα εξαρτηθεί και από τις διεθνείς εξελίξεις, την άνοδο της δράσης του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, τη βελτίωση και αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων προς όφελος των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων, των δυνάμεων που παλεύουν για τη νίκη του σοσιαλισμού. Οι κομμουνιστές, οι προοδευτικοί άνθρωποι, τα αντιιμπεριαλιστικά και φιλειρηνικά κινήματα έχουν την υποχρέωση να επιδείξουν αλληλεγγύη και ενεργητική συμπαράσταση στους λαούς που αντιστέκονται στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Πρόκειται για την υπεράσπιση του δικαιώματος κάθε χώρας και λαού να επιλέγει, χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις και καταναγκασμούς, το δρόμο της κοινωνικής του ανάπτυξης.

Η αλλαγή του διεθνούς συσχετισμού όξυνε υπαρκτά προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η Κίνα εξ αιτίας της σχετικής καθυστέρησής της και του μεγάλου πληθυσμού της. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας επέλεξε την πολιτική των"μεταρρυθμίσεων και του ανοίγματος προς τον έξω κόσμο" προκειμένου να δόσει ώθηση στην οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, εκτιμώντας ότι η χώρα βρίσκεται σε μια αρχική φάση σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η δράση του ξένου κεφαλαίου στη μεγάλη αυτή χώρα και συγκεκριμένα στις ζώνες δράσης του, αναπόφευκτα οδηγεί στην εμφάνιση τομέα καπιταλιστικών σχέσεων, αναπτύσσεται η κοινωνική διαφοροποίηση και διαστρωμάτωση. Δημιουργούνται αντικειμενικά προϋποθέσεις και όροι όξυνσης της ταξικής πάλης. Γίνονται πιο εμφανείς οι δυσκολίες και οι κίνδυνοι που παρεμβαίνουν στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην Κίνα.

Ανάλογα προβλήματα και δοκιμασίες αντιμετωπίζει το Βιετνάμ και η Μογγολία, ενώ η Βόρεια Κορέα γνωρίζει τις συνέπειες από την άμεση ιμπεριαλιστική ανάμειξη και την ωμή πίεση με πρόσχημα τον έλεγχο των όπλων.

Εχει ξεκινήσει το "ξήλωμα" των λαϊκών κατακτήσεων, που είχαν επιτευχθεί στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η συνταγή της "θεραπείας - σοκ" εφαρμόζεται πλατιά, με την παράδοση τομέων στρατηγικής σημασίας στο ξένο κεφάλαιο, την ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων, την επιστροφή της γης στους παλιούς καπιταλιστές ιδιοκτήτες, με την κατάργηση δωρεάν υπηρεσιών. Αυξάνει από τη μια ο αριθμός των καπιταλιστών ιδιοκτητών, με αμύθητες περιουσίες, και από την άλλη η φτώχεια, η ανέχεια και η ανεργία, φαινόμενα πρωτάκουστα. Οι διώξεις κατά των κομμουνιστικών κομμάτων και των κομμουνιστών βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Συνεχίζονται οι σκηνοθετημένες δίκες για δήθεν διασπάθιση του δημόσιου χρήματος και καταχρήσεις. Παρεμποδίζεται η δράση των κομμουνιστικών κομμάτων. Η εκστρατεία σπίλωσης του σοσιαλισμού, το ψέμα και η συκοφαντία συνεχίζουν, δυναμώνουν και θα δυναμώνουν, όσο γίνεται φανερό ότι οι λαοί αρχίζουν να βλέπουν με νοσταλγία το σοσιαλιστικό παρελθόν και να κάνουν συγκρίσεις ανάμεσα στο σήμερα και στο χτες.

Η οργάνωση της αντίστασης, για την ώρα, συναντά δυσκολίες, καθώς οι κομματικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων διαλύθηκαν, άλλες δέχτηκαν συντριπτικά χτυπήματα. Το σοκ των απροσδόκητων αλλαγών κρατάει σημαντικές λαϊκές δυνάμεις προσωρινά σε κατάσταση απογοήτευσης και αδράνειας.

Εστίες διαμαρτυρίας και αντίστασης εμφανίζονται στις περισσότερες χώρες, ιδιαίτερα εκεί που δρουν κομμουνιστικά κόμματα, πολιτικές δυνάμεις που ανεξάρτητα από τους ιδεολογικούς τους προσανατολισμούς δείχνουν διάθεση να υπερασπιστούν τις κατακτήσεις και τα δικαιώματα των εργαζομένων. Χαρακτηριστικό δείγμα των διαθέσεων των λαών αποτελούν τα αποτελέσματα ορισμένων εκλογικών μαχών, στις οποίες καταψηφίζονται κόμματα και πολιτικοί που ηγήθηκαν της αντεπανάστασης και της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Αντίθετα συγκεντρώνουν θετικά εκλογικά ποσοστά κομμουνιστικά κόμματα ή κόμματα που, ανεξάρτητα από το σημερινό τους προσανατολισμό, συνδέονται στη συνείδηση των εργαζομένων με το προηγούμενο κοινωνικό σύστημα.

Σήμερα γίνεται πιο αποκαλυπτική η ταύτιση νεοφιλελεύθερων, σοσιαλδημοκρατικών και "νεοαριστερών" κομμάτων, που εγκατέλειψαν τις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος στο όνομα της "ανανέωσης".

Η αμαύρωση του σοσιαλισμού, ο μηδενισμός, η λαθολογία ξαπλώθηκαν πολύ, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, όταν ηγετικά στελέχη των ΚΚ των σοσιαλιστικών χωρών και των χωρών του καπιταλισμού συστρατεύτηκαν στην αντικομμουνιστική εκστρατεία και υστερία. Οι "αποκαλύψεις" τους αξιοποιήθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν από τους υπερασπιστές του καπιταλιστικού συστήματος, ως αξιόπιστες, δήθεν, εκτιμήσεις και μαρτυρίες από τα "μέσα".

Ο άνθρωπος καλής θέλησης, ο αντικειμενικός και αμερόληπτος κριτής μπορεί να καταλάβει, ότι τέτοιες θεωρίες δεν αποτελούν τίποτε άλλο παρά πρόσχημα για να δικαιολογηθεί η ωμή επέμβαση και η επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού. Για να "συγχωρεθούν" οι αμαρτίες και τα εγκλήματα που βαραίνουν τον καπιταλισμό σε όλη την ιστορική πορεία του.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Η οικοδόμηση και η πορεία του σοσιαλισμού σε συνθήκες αντιπαράθεσης με τον καπιταλισμό

Από την πρώτη στιγμή που επικράτησε η Οκτωβριανή Επανάσταση ο ιμπεριαλισμός έθεσε ως πρώτιστο καθήκον του την ανατροπή του νεαρού σοβιετικού κράτους, στην αρχή με την ένοπλη επέμβαση και βία και κατόπιν με την τακτική της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης και απομόνωσης η οποία επέβαλε και τον εμφύλιο πόλεμο. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ενθάρρυναν τη ναζιστική Γερμανία να στραφεί κατά της Σοβιετικής Ενωσης με την ελπίδα ότι θα γονατίσει και θα ηττηθεί κάτω από τα πλήγματα και τις καταστροφές του πολέμου.

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την απόσπαση από τον καπιταλισμό ένδεκα κρατών, δηλαδή του 26% του παγκόσμιου εδάφους, ο ιμπεριαλισμός επιχειρεί με όλα τα μέσα να εμποδίσει την επέκταση του σοσιαλισμού και ταυτόχρονα να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, εφαρμόζοντας την τακτική του "ψυχρού πολέμου" και διακηρύσσοντας σε όλους τους τόνους τα συνθήματα της "κομμουνιστικής απειλής" και του "κομμουνιστικού χάους". Παραβιάζουν μεταπολεμικές συμφωνίες με στόχο να ενισχυθεί η Γερμανία και να γίνει επιθετικό προγεφύρωμα σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών και της ίδιας της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο ιμπεριαλισμός ευθύνεται για περισσότερες από 150 πολεμικές επιχειρήσεις, συγκρούσεις και πραξικοπήματα, μέσω των οποίων αναδείχτηκαν δικτατορικά, τρομοκρατικά καθεστώτα. Πάνω από 1,5 εκατομμύριο παιδιά είναι τα θύματα των πολέμων που προκάλεσε ο ιμπεριαλισμός από τις αρχές της 10ετίας του '80 μέχρι σήμερα.

Στις αρχές της 10ετίας του '70 η πολιτική του ψυχρού πολέμου έφθασε σε αδιέξοδο. Αναζητούνται νέοι δρόμοι, προκειμένου να υπονομευτεί το σοσιαλιστικό σύστημα και το κομμουνιστικό κίνημα σε όλο τον κόσμο. Τα βαθύτερα αίτια της νέας τακτικής βρίσκονται στο γεγονός, ότι οι θέσεις του ιμπεριαλισμού εξασθένησαν στρατιωτικά και πολιτικά χάρη στην οικονομική, στρατιωτική και πολιτική άνοδο του σοσιαλισμού, τα επιτεύγματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την πάλη των λαών στις καπιταλιστικές χώρες. (6)

Ο ιμπεριαλισμός, όμως, δεν είναι διατεθειμένος να σεβαστεί τις συμφωνίες. Αμέσως μετά τη διάσκεψη αναπροσαρμόζει την τακτική του απέναντι στο σοσιαλιστικό σύστημα, με στόχο να επωφεληθεί μονόπλευρα από τις συμφωνίες. Χρησιμοποιεί ως αντίβαρο την ιδεολογική δολιοφθορά, την αξιοποίηση των εσωτερικών δυσκολιών και αδυναμιών, που εμφανίζονταν στις χώρες του σοσιαλισμού, εξαιτίας αντικειμενικών αλλά και υποκειμενικών παραγόντων. Εγκαινιάζει την πολιτική "των γεφυρών", την τακτική της δήθεν "σύγκλισης των δύο συστημάτων" και της αναγνώρισης "ορισμένων" επιτυχιών του σοσιαλισμού, πάντα με τον ίδιο στόχο, να καταφέρει το αποφασιστικό πλήγμα στο σοσιαλιστικό σύστημα.

Οι ισχυρές καπιταλιστικές χώρες οργανώνουν συστηματικές και πολύμορφες "προβοκάτσιες" και αντικομμουνιστικές εκστρατείες με σύνθημα την υπεράσπιση των "ανθρώπινων δικαιωμάτων". Χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα ιδεολογικά όπλα χειραγώγησης των λαών, για να διαμορφώσουν ένα εχθρικό κλίμα σε βάρος των σοσιαλιστικών χωρών και του κομμουνιστικού κινήματος γενικότερα. Στηρίζουν ανοιχτά διάφορα αντισοσιαλιστικά και αντικομμουνιστικά στοιχεία και ομάδες, όπως δείχνουν τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας. Αξιοποιούν τις ιδεολογικοπολιτικές διαφορές ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα. Υποστηρίζουν οικονομικά, πολιτικά και ηθικά, ακόμη και την παραμικρή εκδήλωση δυσαρέσκειας ή διαφωνίας με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση. Διαθέτουν δισεκατομμύρια δολάρια, μέσα από τους προϋπολογισμούς των χωρών τους, για τους σκοπούς αυτούς.

Χρησιμοποιούν ένα ατέλειωτο κατάλογο μεθόδων, αντιπερισπασμών και σαμποτάζ, ανάλογα με τις περιστάσεις και την ιδιομορφία της κάθε χώρας. (7)Πλάι στον παλιότερο αντικομμουνισμό, που έγραφε στη σημαία του το σύνθημα"κάλλιο νεκρός παρά κόκκινος", εμφανίζεται ο σύγχρονος, με βασικό πάντα σκοπό τη βαθμιαία παλινόρθωση του καπιταλιστικού συστήματος. (8)

Οπως γίνεται φανερό, η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και η συγκεκριμένη, κάθε φορά, ευέλικτη τακτική της αποτελούσε ένα σημαντικό και σοβαρό παράγοντα που ασκούσε επίδραση στις σοσιαλιστικές χώρες, στις διεθνείς σχέσεις. Η οποιαδήποτε υποτίμηση και πολύ περισσότερο η καλλιέργεια αυταπατών για τη φύση και το χαρακτήρα του ιμπεριαλισμού έχει για το εργατικό και λαϊκό κίνημα αρνητικά, ολέθρια αποτελέσματα. Οι συνέπειες της ενιαίας στρατηγικής και τακτικής του καπιταλισμού απέναντι στο σοσιαλισμό δε συνάντησε την ανάλογη δράση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, σε συνθήκες που υπήρχε απαίτηση όχι μόνο για μια ενιαία στρατηγική απάντηση, αλλά και από κοινού επεξεργασμένη τακτική.

Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα, στη Σοβιετική Ενωση, ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο

Από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι την έκρηξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η ΕΣΣΔ πραγματοποίησε ένα άλμα πρωτοφανές στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης. Διέτρεξε ταχύτατα το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης, που τη χώριζε από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.

Η ΕΣΣΔ υποχρεώθηκε να εξασφαλίσει παραγωγική αυτάρκεια, ώστε να αντιμετωπίσει τη διεθνή απομόνωση. Είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των πηγών ενέργειας, να αναπτύξει τη σιδηρουργία και τη βιομηχανία όπλων, λόγω της διεθνούς κατάστασης, χωρίς να διαθέτει χημική βιομηχανία και ισχυρή μεταλλουργία. Μέσα σε δύσκολες, ανομοιόμορφες κλιματολογικές και εδαφικές συνθήκες έπρεπε να αναπτύξει τη βαριά βιομηχανία και εκμηχανισμένη αγροτική οικονομία.

Ηταν ανάγκη να συγκροτηθεί ισχυρός κεντρικός σχεδιασμός και συγκεντρωτική καθοδήγηση για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο κεντρικός σχεδιασμός συντέλεσε αποφασιστικά, ώστε να σταθεί η ΕΣΣΔ στα πόδια της, να καλύψει αποστάσεις αιώνων στην κοινωνικοπολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη, να αντιμετωπίσει στην πορεία τη χιτλερική φασιστική επίθεση και να συμβάλει αποφασιστικά στη διεθνή νίκη κατά του φασισμού.

Η σοβιετική εξουσία ήταν υποχρεωμένη να υλοποιεί την αρχή της κοινωνικοποίησης βασικών μέσων παραγωγής, φροντίζοντας ταυτόχρονα για την ανάπτυξη της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την αγροτιά, σε συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης.

Το ΚΚΣΕ δεν ήθελε και δεν είχε κανένα συμφέρον, η ταξική πάλη, που εντάθηκε την περίοδο εκείνη, να πάρει τη μορφή εμφύλιου πολέμου. Αυτός επιβλήθηκε, γιατί οι οπαδοί της ταξικής κοινωνίας δεν υποχωρούν εύκολα και προπάντων σιωπηλά.

Την πολιτική του "πολεμικού κομμουνισμού" τη διαδέχτηκε η "Νέα Οικονομική Πολιτική" (ΝΕΠ) και αργότερα η πολιτική της "επίθεσης του σοσιαλισμού ενάντια στο καπιταλισμό" και της "ολοκληρωτικής συνεταιριστικής οργάνωσης της αγροτικής οικονομίας". (9)

Γενικά η σοβιετική εξουσία αντιμετώπισε με επιτυχία τα προβλήματα ανόρθωσης της βιομηχανίας, της αγροτικής παραγωγής και των μεταφορών. Εθεσε τις βάσεις της σοσιαλιστικής παραγωγής με θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και σε συνθήκες όξυνσης της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις σοσιαλιστικές και τις καπιταλιστικές δυνάμεις (κουλάκοι και τμήμα της διανόησης, που προέρχεται από την κυρίαρχη τάξη. (10)

Οι συγκεκριμένες συνθήκες (περικύκλωση, απειλή πολέμου σε συνδυασμό με τη μεγάλη καθυστέρηση) επέβαλαν ταχύτατους ρυθμούς στην προώθηση της κολεκτιβοποίησης, που σε ορισμένες περιοχές προκάλεσαν κοινωνικές τριβές και δυσκολίες στη συμμαχία της εργατικής τάξης και της μεσαίας αγροτιάς κατά του καπιταλισμού. (11) Κομματικές αποφάσεις και ομιλίες του Ι. Στάλιν κάνουν λόγο για προβλήματα και λάθη στον υπολογισμό της ποικιλομορφίας κάθε περιοχής. Υποκαθίσταται σε ορισμένες περιπτώσεις η προκαταρκτική δουλειά προετοιμασίας με τη γραφειοκρατική επιβολή του κινήματος, με αποφάσεις στα χαρτιά για την ανάπτυξη κολχόζ σε χώρους που δεν υπάρχουν ακόμα στην πραγματικότητα.

Τα προβλήματα, που εμφανίστηκαν στην πορεία της συνεταιριστικοποίησης όξυναν τις αντιθέσεις της εργατικής τάξης με τη μικρή και μεσαία αγροτιά. Παρά τις διορθωτικές αποφάσεις στην εφαρμογή της συνεταιριστικοποίησης, παρέμειναν προβλήματα.

Η αρχική φάση οικοδόμησης του σοσιαλισμού προσφέρεται για παραπέρα μελέτη. Δίνει πείρα για τη σχέση οικονομίας και πολιτικής στην περίοδο που η νέα εξουσία προσπαθεί να βάλει τις βάσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης με την εμπέδωση και στερέωση της συμμαχίας της εργατικής τάξης με τα μεσαία στρώματα της πόλης και του χωριού.

Στα ντοκουμέντα του Κόμματος διαπιστώνονταν ορισμένα συμπτώματα χαλάρωσης της φυσιογνωμίας και των χαρακτηριστικών του, όπως γραφειοκρατία, εφησυχασμός, κατάχρηση εξουσίας. Γεγονός που οδηγεί σε απόφαση "εκκαθάρισης των γραμμών του". Οι στρεβλώσεις που εμφανίζονται, αποδίδονται κυρίως στο πρόβλημα της ανάδειξης στελεχών. Στη θέση των στελεχών, που είχαν πέσει θύματα των αντισοσιαλιστικών δυνάμεων κατά την περίοδο του εμφυλίου των πρώτων χρόνων της σοβιετικής εξουσίας, αναδείχτηκαν αντικαταστάτες χωρίς πείρα και απαιτούμενη ιδεολογική και πολιτική μόρφωση. (12)

Η νέα κατάσταση απαιτούσε νέο τρόπο αντιμετώπισης της κομματικής δουλειάς, και στα πλαίσια αυτά το Κόμμα υπογράμμιζε την ανάγκη να διευρυνθεί η εσωκομματική δημοκρατία και να αντιμετωπιστούν φαινόμενα διοικητικού τρόπου επίλυσης των προβλημάτων, παραβίασης της αρχής της αιρετότητας των κομματικών, καθώς δεν πραγματοποιούνταν, αδικαιολόγητα, οι προβλεπόμενες καταστατικές διαδικασίες των συνδιασκέψεων. (13)

Η μελέτη της περιόδου αυτής και των σχετικών ντοκουμέντων μαρτυρούν ότι υπήρχε απόσταση και απόκλιση από τις αποφάσεις. Παρά τα μέτρα για την ανάπτυξη της εσωκομματικής δημοκρατίας και της συλλογικότητας εμφανίστηκαν φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας, αυθαιρεσιών.

Η κριτική που άσκησε το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956) σ' αυτή την περίοδο δε συνιστούσε ολόπλευρη και αντικειμενική εξέταση της πορείας οικοδόμησης του σοσιαλισμού στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο θέμα της προσωπολατρίας, ζήτημα που από μόνο του δεν μπορεί να δώσει ολοκληρωμένες απαντήσεις για τα προβλήματα της περιόδου, όπως και για αρνητικά φαινόμενα στη λειτουργία και δράση του Κόμματος.

Το πιο σοβαρό είναι ότι το 20ό συνέδριο καταδίκασε τη σωστή θέση - για τη συγκεκριμένη εκείνη ιστορική φάση - ότι οξυνόταν η ταξική πάλη. (14) Στην προπολεμική περίοδο, (οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα σε συνθήκες περικύκλωσης) η εκμηδένιση της δράσης των εκμεταλλευτριών τάξεων, των ερεισμάτων και υπολειμμάτων τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ηταν αναγκαία και επιβεβλημένη η επαγρύπνηση απέναντι στις μηχανορραφίες του καπιταλισμού που συναντούσαν την απήχηση και τη στήριξη στο εσωτερικό της χώρας, ανάμεσα σε δυνάμεις που είχαν συμφέρον να παρεμποδίσουν την οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού. Ηταν υποχρεωτικός - στη συγκεκριμένη περίοδο - ο συγκεντρωτικός τρόπος διεύθυνσης της οικονομίας, και ως ένα σημείο οι επιδράσεις του στο πολιτικό εποικοδόμημα..

Η κριτική που άσκησε το 20ό Συνέδριο αξιοποιήθηκε για να εξαπολυθεί μια μηδενιστική και συκοφαντική επίθεση εναντίον του σοσιαλισμού από εκείνους που δεν ενδιαφέρονταν, βεβαίως, να μελετήσουν τα λάθη και να τα καυτηριάσουν, αλλά στο όνομα των λαθών να χτυπήσουν στη ρίζα της την κομμουνιστική θεωρία και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Με τη "σταλινολογία" ο ιμπεριαλισμός έδειξε όλο το ταξικό μίσος του για τη διαμόρφωση του σοσιαλιστικού συστήματος μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Ενα συμπέρασμα είναι ότι το Κόμμα και στις πιο σύνθετες και δύσκολες στιγμές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν πρέπει να υποτιμά ότι πέρα από το κύριο και το βασικό, που είναι η αντεπαναστατική απειλή, ελλοχεύει και ο κίνδυνος να γίνονται καταχρήσεις εξουσίας και αυθαιρεσίες από στελέχη και όργανα. Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να συγχέεται και να ταυτίζεται η αντισοσιαλιστική κριτική και δράση με την κριτική πραγματικών λαθών και παρεκκλίσεων.

Η τελευταία λέξη για τα πραγματικά προβλήματα, τη συνολική πείρα και τις αρνητικές πλευρές της περιόδου αυτής δεν έχει ειπωθεί. Απαιτείται βαθύτερη μελέτη της περιόδου, ώστε να βγουν ολοκληρωμένα και αντικειμενικά ιστορικά συμπεράσματα για την αρχική φάση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, να αναδειχτούν οι θετικές αλλά και αρνητικές πλευρές στις πραγματικές διαστάσεις τους.

Το σοσιαλιστικό σύστημα στην Ευρώπη

τη μεταπολεμική περίοδο

Η λήξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου βρίσκει το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων με σοβαρές αλλαγές προς όφελος των δυνάμεων του σοσιαλισμού, ενώ ταυτόχρονα η διεθνής κατάσταση γίνεται περισσότερο περίπλοκη και οι απαιτήσεις που προβάλλουν μπροστά στο νεότευκτο σοσιαλιστικό σύστημα είναι πολύ πιο σύνθετες και υψηλές. Η νίκη του σοσιαλισμού σε οκτώ χώρες της Ευρώπης αποτέλεσε θεμέλιο της δημιουργίας του μεταπολεμικού σοσιαλιστικού συστήματος. Οι χώρες αυτές είχαν ως τότε στη συντριπτική πλειοψηφία τους καθυστερημένη παραγωγική ανάπτυξη, μη διαθέτοντας ούτε καν την πείρα του αναπτυγμένου καπιταλισμού. Εκτός αυτού, ήταν καταστραμμένες από τον πόλεμο και η ανοικοδόμηση στις νέες συνθήκες απαιτούσε τεράστια χρηματικά ποσά και βοήθεια, που η ΕΣΣΔ έπρεπε να δόσει στα πλαίσια του προλεταριακού διεθνισμού.

Οι διαφορετικές συνθήκες, μέσα στις οποίες σχηματίστηκαν τα νέα καθεστώτα και μετεξελίχθηκαν σε πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης, γέννησαν και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις οκτώ χώρες που πέρασαν στο σοσιαλισμό, στο πολιτικό σύστημα, στην κοινωνική και πολιτική συνείδηση, στις συνθήκες και τις μορφές κατάκτησης εξουσίας, τις κρατικές μορφές και τα πολιτικά συστήματα, στους ρυθμούς και τη διάρκεια της κάθε μεταβατικής περιόδου, στο ρόλο της θρησκείας και της Εκκλησίας.

Η νέα κοινωνία, στις οκτώ ευρωπαϊκές αυτές χώρες, γεννήθηκε μέσα από τις εξελίξεις και τις ιδιομορφίες του αντιφασιστικού αγώνα. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας συγχωνεύτηκε με τη λαϊκή επανάσταση. Σε ορισμένες άμεσα και σε ορισμένες βαθμιαία διαλυόταν ο παλιός μηχανισμός διοίκησης, ενώ ταυτόχρονα μέσα στην αντιφασιστική αντίσταση διαμορφώνονταν νέα όργανα εξουσίας και διοίκησης, κεντρικά και τοπικά. (15)

Η βασική αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία εκφράστηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση με την αντίθεση των λαϊκών τάξεων προς τους ξένους φασίστες και τους συνεργάτες τους. Σ' αυτό το σημείο συναντήθηκαν οι ανταγωνιστικές αντιθέσεις των κοινωνιών.

Οι εκπρόσωποι πρώην εκμεταλλευτριών τάξεων, σε μια σειρά από τις χώρες αυτές, αποτελούσαν σχετικά σημαντικό ποσοστό. Στις δύσκολες και κρίσιμες στιγμές που ακολούθησαν συσπειρώθηκαν με πρώην μικροαστικά στρώματα, έγιναν στήριγμα του ιμπεριαλισμού στις διάφορες μηχανορραφίες του. Στο βαθμό, που οι ιδιαιτερότητες αυτές δεν προσέχτηκαν έγκαιρα από τα κομμουνιστικά κόμματα, είχαν τη δική τους συμβολή στην εμφάνιση αρνητικών φαινομένων, που παρεμπόδιζαν την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής συνείδησης.

Αν και σημειώνεται ανοδική πορεία στην οικονομία των σοσιαλιστικών χωρών, το χαρακτηριστικό είναι ότι προωθούνται οι αριθμητικοί στόχοι, ενώ δεν εκπληρώνονται - ανάλογα με τον προγραμματισμό - οι στόχοι της πλατιάς αξιοποίησης των επιστημονικοτεχνικών επιτευγμάτων. Δεν πραγματοποιούνται επίσης οι στόχοι για την εξάλειψη των δυσαναλογιών. Προς το τέλος της 10ετίας του 1970 διαπιστώνεται μείωση των ρυθμών ανάπτυξης και μια ορισμένη οπισθοχώρηση. Συσσωρεύονται προβλήματα που αφορούν το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων.

Οι επιλογές των τρόπων και μεθόδων για την πραγματοποίηση στόχων - που λίγο - πολύ παραμένουν οι ίδιοι για όλα τα Συνέδρια - διαφέρουν σημαντικά. (16)

Στις αρχές της 10ετίας του 1980, στο ΚΚΣΕ γίνονται σημαντικοί προβληματισμοί, που επιχειρούν να θέσουν το ζήτημα των μεταρρυθμίσεων στη σοσιαλιστική οικονομία, καθώς και προβληματισμοί για τη στάση του εργαζόμενου απέναντι στην εργασία. Συνδυάζονται με το άνοιγμα του ιδεολογικού μετώπου για την υπεράσπιση των αρχών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, τη ρητή υπεράσπιση της κοινωνικής ιδιοκτησίας και του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. (17)

Οι οκτώ σοσιαλιστικές χώρες χρησιμοποίησαν την πείρα της Σοβιετικής Ενωσης στις δικές τους συνθήκες. Πολλά στοιχεία της, ιδιαίτερα στην περίοδο οικοδόμησης των βάσεων του σοσιαλισμού, τα μετέφεραν μηχανιστικά. Στην πορεία εμφανίζονται και διαφορετικές αντιλήψεις και πρακτικές που αποκλίνουν σημαντικά από το σοβιετικό "μοντέλο". Στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, Αλβανίας, Ρουμανίας, Τσεχοσλοβακίας (περίοδος της γνωστής "άνοιξης της Πράγας"), Ουγγαρίας (10ετία '80), Πολωνίας (10ετία '80) οι διαφορετικές μέθοδοι και πολιτικές αντανακλούσαν και ιδεολογικές διαφωνίες σε θέματα οικοδόμησης του σοσιαλισμού, σε διεθνή ζητήματα και ζητήματα σχέσεων ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα.

Η μελέτη κομματικών ντοκουμέντων και συζητήσεων δείχνει, ότι κατά την περίοδο αυτή αναπτύσσονται διαφορετικοί προβληματισμοί και διαφωνίες για τα προβλήματα του σοσιαλισμού, με τη μορφή ιδεολογικής διαπάλης. Την περίοδο αυτή κυοφορούνται ισχυρές θεωρητικές παρεκκλίσεις και αμφισβητήσεις, που καλλιεργούν το έδαφος για την εμφάνιση και την απήχηση της περεστρόικα. (18)

Η σημερινή εξέταση της μεταπολεμικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης και ιδιαίτερα των τελευταίων δεκαετιών φανερώνει τη βαθμιαία συσσώρευση προβλημάτων και κυρίως την αδυναμία των κομματικών και κρατικών ηγεσιών και των κομμουνιστικών κομμάτων πρώτα απ' όλα, να δώσουν τις απαιτούμενες αποτελεσματικές και ουσιαστικές λύσεις με βάση τις αρχές της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού και τη βαθύτερη μελέτη των νέων προβλημάτων και των αντιφάσεων που ανέκυπταν κατά την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Συμπεράσματα και προβληματισμοί για

τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης

Η επιχείρηση καπιταλιστικής παλινόρθωσης στις σοσιαλιστικές χώρες ξεκίνησε από τα μέσα και από τα πάνω, χωρίς να προηγηθεί στρατιωτική ιμπεριαλιστική επέμβαση για την αποκατάσταση του καπιταλισμού ή λαϊκή εξέγερση και σύγκρουση στο εσωτερικό. Η ιστορία του εργατικού επαναστατικού κινήματος έχει γνωρίσει ήττες, σε διαφορετική όμως ιστορική στιγμή και φάση, όταν δεν είχε κριθεί η έκβαση του αγώνα. Σε τέτοιες συνθήκες η σύγκρουση αναπτύχθηκε με καθαρά χαρακτηριστικά ανάμεσα στην αποφασιστική δράση των επαναστατικών λαϊκών μαζών, αφ' ενός και τις δυνάμεις της ντόπιας και διεθνούς αστικής τάξης αφ' ετέρου.

Οι συνθήκες, οι μέθοδοι και οι τρόποι που πραγματοποιήθηκε η καπιταλιστική παλινόρθωση υποχρεώνουν να μελετηθεί το πρόβλημα με αφετηρία τον υποκειμενικό παράγοντα, δηλαδή το Κόμμα και το κρατικό σοσιαλιστικό σύστημα, καθώς και το σύνολο των εσωτερικών κυρίως αντιθέσεων που αναφέρονται στην περιοχή των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Στη συγκεκριμένη φάση, που πραγματοποιήθηκε η καπιταλιστική παλινόρθωση η άλλη ομάδα των αντιθέσεων, που αφορά τις σχέσεις του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό, άσκησε σοβαρή επίδραση στην αλληλουχία και αλληλεξάρτηση των εσωτερικών γεγονότων, που οδήγησαν στην αντεπανάσταση, όμως δεν ήταν καθοριστική.

Το γεγονός, ότι δε συνειδητοποιήθηκε η απειλή της αντεπανάστασης, αποδεικνύει ήδη από μόνο του την αλλοίωση της φυσιογνωμίας και του χαρακτήρα των κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες του σοσιαλισμού.

Υπήρξαν και συγκεκριμένα γεγονότα, και μάλιστα στο έδαφος της Ευρώπης, τα οποία έπρεπε να συνειδητοποιηθούν, ως "σήματα συναγερμού" (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, τα προβλήματα της Γιουγκοσλαβίας, Ρουμανίας και Αλβανίας, καθώς και η αναθεωρητική επίθεση με αιχμή του δόρατος τον ευρωκομμουνισμό που "χτύπησε" το κομμουνιστικό κίνημα της καπιταλιστικής Ευρώπης). Φαινόμενα διασπάσεων σε κομμουνιστικά κόμματα της καπιταλιστικής Ευρώπης, επίσης αποτελούσαν ισχυρή προειδοποίηση για την ιδεολογική πίεση που ασκούσε ο καπιταλισμός και η ιδεολογία του στις γραμμές του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών.

Τα κομμουνιστικά κόμματα, όπως δείχνουν πιο καθαρά οι τελευταίες εξελίξεις, θεώρησαν ως δεδομένο και αδιαμφισβήτητο τον ηγετικό, πρωτοποριακό ρόλο τους στην κοινωνία. Οι επιτυχίες στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στο διεθνή στίβο καλλιεργούσαν πνεύμα αυτάρκειας και αυταρέσκειας. Επαψαν να έχουν ενδιαφέρον να διατηρούν και να ανανεώνουν συνεχώς, ό,τι πιο πολύτιμο και αναγκαίο για το σοσιαλισμό, την ενότητα με το λαό, τη δημοκρατική σχέση με τους εργαζόμενους, με τις κοινωνικές οργανώσεις.

Από ένα σημείο και μετά αποσπάστηκαν από την πραγματικότητα, έχασαν την ικανότητα να κατανοούν τις διαθέσεις του λαού, τα προβλήματα που τον απασχολούν, τις ανάγκες και τις αγωνίες του. Τα κομματικά όργανα και οι κομματικές οργανώσεις μετατράπηκαν σε υπηρεσίες γραφειοκρατικού τύπου με αποτέλεσμα την εξασθένηση της δημιουργικότητας, της πρωτοβουλίας των λαϊκών μαζών στην ενεργητική συμμετοχή στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Αδυνάτισε σταδιακά και τελικά εξαφανίστηκε ο έλεγχος του κόμματος, των κομματικών οργανώσεων και των στελεχών από τις πλατιές λαϊκές μάζες. Με ευθύνη των καθοδηγητικών οργάνων των Κομμουνιστικών Κομμάτων υποσκάφθηκε η διαδικασία της κριτικής και αυτοκριτικής από τα κάτω και από τα πάνω, με αποτέλεσμα την τυπικότητα και σχηματικότητα στην εφαρμογή των αποφάσεων, την τάση απόκρυψης της πραγματικής κατάστασης, την ωραιοποίηση, την έλλειψη ανησυχίας για την ποιότητα της δουλειάς και των αποτελεσμάτων, το πνεύμα αλληλοκάλυψης. Καλλιεργήθηκε κλίμα ανοχής σε διαστρεβλώσεις της πολιτικής, στις παραβιάσεις της κρατικής πειθαρχίας, της ποιότητας της παραγωγής.

Παραβιάστηκε η εσωκομματική δημοκρατία, καλλιεργήθηκε το έδαφος για τον καριερισμό στελεχών, την αξιοποίηση της κομματικής και κυβερνητικής θέσης, υποκειμενισμός στην επιλογή των στελεχών. Παραβιάστηκε η αρχή ισότητας του κομμουνιστή, εμφανίστηκαν και δυνάμωσαν τα τελευταία χρόνια τα φαινόμενα περιφρόνησης της κομματικής συντροφικότητας.

Μια τέτοια εξέλιξη έγινε η αιτία να ανοίξουν διάπλατα οι πόρτες σε στελέχη που είχαν ιδιοτελή κίνητρα ή έπασχαν από έλλειψη πολιτικών ικανοτήτων και διορατικότητας, της δυνατότητας να συλλαμβάνουν τις υποδείξεις και παρατηρήσεις των εργαζομένων, να τις επιζητούν ή να ξεχωρίζουν τις διαφορετικές απόψεις από την αντισοσιαλιστική προπαγάνδα. Μειώθηκε η ικανότητα των κομμουνιστικών κομμάτων να στηρίζουν τις αποφάσεις τους σε επιστημονικά δεδομένα με συνέπειες γενικότερης σημασίας στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στην αντιμετώπιση πολύπλοκων και πολυσύνθετων φαινομένων.

Τα φαινόμενα αυτά, ασυμβίβαστα με το χαρακτήρα του κομμουνιστικού κόμματος, άνοιξαν το δρόμο για την υπονόμευση του κύρους του στο λαό.

Σε ορισμένες περιπτώσεις υιοθετήθηκαν λανθασμένες θεωρίες, που είτε δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα είτε απλούστευαν τα θεωρητικά θέματα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού π. χ. θεωρίες που πρόβαλλαν τη γρήγορη μετάβαση στον αναπτυγμένο σοσιαλισμό και στον κομμουνισμό, υποτιμώντας το σύνθετο και μακροχρόνιο χαρακτήρα της μεταβατικής περιόδου (βλ. 20ό συνέδριο), οι θεωρίες για "παλλαϊκό κράτος" και "παλλαϊκό κόμμα", "παλλαϊκή δημοκρατία". (19)

Οι κατευθύνσεις του 20ού συνεδρίου για "ποικιλία μορφών μετάβασης των διάφορων χωρών στο σοσιαλισμό, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις", αξιοποιήθηκαν από ηγεσίες κομμουνιστικών κομμάτων ως θεωρητικό υπόβαθρο επίθεσης σε βάρος της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού. Στο όνομα των εθνικών ιδιομορφιών και ιδιαιτεροτήτων αναθεωρούνται οι νομοτέλειες της σοσιαλιστικής επανάστασης. Προβάλλονται απόψεις ότι μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της "πολιτικής δημοκρατίας" είναι δυνατόν να μεταλλαγεί το καπιταλιστικό σύστημα σε σοσιαλιστικό, δίχως το επαναστατικό άλμα.

Τέτοιες απόψεις υποτιμούν και υποβιβάζουν το γεγονός ότι οι εκμεταλλεύτριες τάξεις, στηριγμένες στη στρατοκρατία και στον αντιδραστικό γραφειοκρατικό μηχανισμό, προβάλουν αντίσταση, ότι η μια ή η άλλη μορφή μετάβασης υπάγεται σε γενικές νομοτέλειες, είναι αποτέλεσμα μιας ολόπλευρης κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής πάλης.

Την επόμενη περίοδο, κάτω και από την επίδραση της πείρας της Χιλής και της Πορτογαλίας και την αλλαγή τακτικής του ιμπεριαλισμού, ορισμένες από τις αντιλήψεις και ιδέες του 20ού συνεδρίου παραμερίζονται. Οποιες αλλαγές προσανατολισμών έχουν γίνει, σε σχέση με το 20ό συνέδριο, πραγματοποιούνται σιωπηρά με την έννοια ότι δε συνοδεύονται από γενικότερη θεωρητική, ανοιχτή, συλλογική συζήτηση στο εσωτερικό των χωρών και στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος.

Η στρατηγική της ιδεολογικής δολιοφθοράς - όπως φαίνεται σήμερα με την εκ των υστέρων πείρα - δε συνάντησε την αντίστοιχη επιθετική και μάλιστα ενιαία απάντηση του κομμουνιστικού κινήματος, από τα κόμματα και τις κυβερνητικές ηγεσίες των σοσιαλιστικών χωρών. Αν και στα ντοκουμέντα των κομμάτων, ιδιαίτερα του ΚΚΣΕ, γίνεται λόγος για τον επικίνδυνο χαρακτήρα της νέας τακτικής του ιμπεριαλισμού, στην πράξη δεν καταβάλλονται τόσες και τέτοιες προσπάθειες, ώστε το κομμουνιστικό κίνημα να τεθεί σε συναγερμό και επαγρύπνηση, να αντιμετωπίσει επιθετικά και πειστικά τη νέα κατάσταση.

Η αστική τάξη με την πλούσια ιστορική πείρα που διέθετε από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης του αυτοτελούς εργατικού κινήματος, με μεγάλη επιδεξιότητα μετέφερε το επίκεντρο του ιδεολογικού αγώνα από το εξωτερικό στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος και του σοσιαλιστικού συστήματος. Αξιοποίησε στη στρατηγική και τακτική την πλούσια ιστορική πείρα προσαρμογής και αναπροσαρμογής που απέκτησε μέσα από την αντιπαράθεση και συνεργασία της με διαφορετικές τάξεις, στρώματα και πολιτικές δυνάμεις (απόλυτη μοναρχία, συνταγματική βασιλεία, κοινοβουλευτική δημοκρατία, φασιστική δικτατορία, στρατιωτικά πραξικοπήματα). Αξιοποίησε τα λάθη, τις αδυναμίες, τις φιλοδοξίες ηγετικών στελεχών, το κοινωνικό και πολιτικό έδαφος που καλλιεργούσε παρεκκλίσεις, δυσαρέσκειες.

Θεωρούμε επίσης, με βάση και την εκ των υστέρων πείρα, ότι σε ντοκουμέντα των ΚΚ των σοσιαλιστικών χωρών υπερεκτιμώνται οι αναμφισβήτητες νίκες του σοσιαλισμού, οι θεαματικές αλλαγές που έγιναν στον κόσμο μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με τρόπο που υποβαθμίζονται τα σύνθετα νέα προβλήματα, τα οποία ανακύπτουν στην πορεία των εξελίξεων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις απολυτοποιούνται τα φαινόμενα κρίσης του καπιταλισμού, καλλιεργείται μια απλουστευτική αντίληψη για πορεία αποσύνθεσης του καπιταλιστικού συστήματος. Υποτιμήθηκε η δυνατότητα του καπιταλισμού να εφαρμόζει τις νέες επιστημονικοτεχνικές επιτεύξεις στην παραγωγή, παρά τις αντιφάσεις και τα αρνητικά αποτελέσματα για τη ζωή και τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Η παρέκκλιση δε γεννήθηκε αυτόματα, στο κενό. Νέα προβλήματα που δεν έβρισκαν απάντηση, λάθη που δεν αποκαλύπτονταν έγκαιρα ή δεν εντοπιζόταν η κύρια αιτία τους, υποκειμενικές και επιφανειακές εκτιμήσεις μετεξελίσσονται, διολισθαίνουν σε παρέκκλιση.

Ορισμένες λαθεμένες η ουτοπικές απόψεις που αφορούσαν τα προβλήματα της διεθνούς ζωής και της αντιπαράθεσης των δύο κοινωνικών συστημάτων εκφράζουν τάση υποχώρησης στην ιδεολογική πίεση της αστικής ιδεολογίας παρά το γεγονός ότι η Σοβιετική Ενωση και οι άλλες σοσιαλιστικές χώρες δε δίστασαν να συγκρουστούν με τον ιμπεριαλισμό σε κρίσιμες ώρες, προκειμένου να υπερασπιστούν το σοσιαλισμό και τις χώρες που έκαναν εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο.

Είτε άμεσα, είτε έμμεσα ο οπορτουνισμός ανοίγει το δρόμο για το αδυνάτισμα των κομμουνιστικών κομμάτων. Αποτελεί την ιδεολογική βάση για να ευοδωθούν οι προσπάθειες του ιμπεριαλισμού να υποσκάψει και να αδυνατίσει το σοσιαλισμό.

Το πρόβλημα δε λύνεται με ένα τυπικό εξορκισμό των αναθεωρητικών, οπορτουνιστικών, διαλυτικών απόψεων και την καταδίκη των φορέων τους. Οι αρχές της υλιστικής - διαλεχτικής ερμηνείας της ιστορίας οδηγούν στην αναζήτηση των αντικειμενικών δεδομένων της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής στη βάση των οποίων δημιουργούνται προϋποθέσεις να εμφανιστούν οπορτουνιστικές θεωρίες και πρακτικές μέσα στο εργατικό κίνημα.Δε σημαίνει ότι η επικράτηση του οπορτουνισμού είναι αναπόφευκτη. Οταν υπάρχει συνείδηση των αντικειμενικών παραγόντων που ευνοούν το φαινόμενο, τότε είναι δυνατό το κομμουνιστικό κίνημα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, τις παρενέργειες, τις προσωρινές ακόμα ήττες.

Η σοσιαλιστική σκέψη μπορούσε και έπρεπε να αποτελεί το πηδάλιο της εξέλιξης της νέας αυτής κοινωνίας, που ήταν υποχρεωμένη να ανιχνεύσει νέους δρόμους μέσα σε συνθήκες έντονης αναμέτρησης με την αστική και μικροαστική ιδεολογία, με τον οπορτουνισμό και αναθεωρητισμό. Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού απαιτεί επαρκές μορφωτικό και πολιτικό - ιδεολογικό επίπεδο των πλατιών λαϊκών μαζών, ένα απαραίτητο επίσης επίπεδο γνώσεων και συνειδητότητας, για να μπορούν αυτές να ανταποκριθούν στη σύνθετη δημιουργική και πρωτόβουλη πολιτικο - οργανωτική διαδικασία.

Σε συνθήκες έντονης ιδεολογικής αναμέτρησης με τον καπιταλισμό, ιδιαίτερης αύξησης του ρόλου της ιδεολογικής δραστηριότητας στο εσωτερικό των σοσιαλιστικών κοινωνιών, παραμελήθηκε το σημαντικό αυτό μέτωπο δράσης. Δεν προσαρμόστηκε στις εξελισσόμενες συνθήκες, γιατί θεωρήθηκε δεδομένο ότι οι εργαζόμενοι είναι πεπεισμένοι υποστηρικτές του συστήματος. Υποτιμήθηκε η πολυπλοκότητα της διαδικασίας για την καλλιέργεια σοσιαλιστικής συνείδησης μέσα από την άμεση, ενεργητική συμμετοχή στην επίλυση των προβλημάτων της οικοδόμησης, της διεύθυνσης των κοινωνικών και πολιτικών υποθέσεων.

Η συζήτηση ιδεολογικών και πολιτικών προβλημάτων δε δραστηριοποίησε όλο το Κόμμα, τις κομματικές οργανώσεις, τα μέλη και τους εξωκομματικούς, ολόκληρη την κοινωνία. Ετσι θα δινόταν η δυνατότητα και πλατιάς έκφρασης των απόψεων και των προσανατολισμών, και αντιμετώπισης με ιδεολογικά μέσα και πειστικά επιχειρήματα λανθασμένων απόψεων.

Η εξέλιξη των ιδεών δε συμβαδίζει αυτόματα με την κοινωνική εξέλιξη, οι προοδευτικές και επαναστατικές ιδέες - σε συνθήκες άμβλυνσης, χαλάρωσης και μείωσης της λαϊκής πρωτοβουλίας και δημιουργικής δράσης - υποχωρούν, επανέρχονται και δυναμώνουν οι αναχρονιστικές επιβιώσεις, ο ατομισμός, ο υποκειμενισμός, ο τοπικισμός. Ετσι δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις, ώστε οι αγωγοί διείσδυσης και αναπαραγωγής της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας, του συμβιβασμού και της κόπωσης μπροστά στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων, να λειτουργήσουν αποτελεσματικά. Οι ανεπάρκειες αυτές φαίνονται πιο έντονα σήμερα, σε συνθήκες γενικής οπισθοδρόμησης.

Χωρίς καμιά πρόθεση να ακυρωθεί η επιστημονική έρευνα και οι θεωρητικές αναζητήσεις στη Σοβιετική Ενωση και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, οι εξελίξεις δείχνουν, ότι με ευθύνη των κομμουνιστικών κομμάτων σημειώθηκε θεωρητική καθυστέρηση στη δημιουργική ανάπτυξη της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του σύγχρονου κόσμου. Υποτιμήθηκαν ή παραγνωρίστηκαν επιστημονικές έρευνες που γίνονταν από ειδικά ερευνητικά κέντρα, ορισμένα από τα οποία ανήκαν στο ίδιο το Κόμμα.

Υποτιμήθηκε η ανάγκη να οικοδομείται ο σοσιαλισμός με τη συνεχή ανάπτυξη της θεωρίας, την ανανέωση της γνώσης, η οποία σε συνδυασμό με την ενεργητική συμμετοχή στη διαχείριση και διεύθυνση, καλλιεργεί το έδαφος για ανάπτυξη του νέου τύπου ανθρώπου.

Η μελέτη θεωρητικών και επιστημονικών προβλημάτων δεν προπορευόταν, ώστε να αντιμετωπίζονται έγκαιρα οι δυσκολίες, να εντοπίζονται οι νέες τάσεις, οι αντιφάσεις και νέες αντιθέσεις που έπρεπε να λυθούν με διαλεκτικό τρόπο. Η επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης, η άνοδος του επαναστατικού κινήματος που ακολούθησε, δείχνει ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες επιτυχίας ήταν το γεγονός, ότι αρκετά πριν είχαν μελετηθεί μια σειρά κρίσιμα θεωρητικά ζητήματα από τους κλασικούς. Η απολυτοποίηση της εμπειρίας χωρίς την προσφυγή στη θεωρητική και επιστημονική έρευνα είναι επιζήμια. Το Κόμμα ως πρωτοπόρο τμήμα του λαού οφείλει να αντιλαμβάνεται έγκαιρα τα νέα προβλήματα, να μπορεί να προβλέπει, να μη χάνει την ολική κίνηση, το όλο, μπροστά στο άμεσο, το καθημερινό, το μερικό.

Δεν έγινε δυνατό, σε όλη την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, να συνδυαστεί ο κεντρικός σχεδιασμός με τη λαϊκή πρωτοβουλία, να καλλιεργηθεί στο λαό το αίσθημα της διαχείρισης της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας. Από τη 10ετία του '70 το φαινόμενο αυτό εντάθηκε, πήρε οξεία μορφή.

Εμφανίστηκαν προβλήματα στην ανάπτυξη των μορφών της σοσιαλιστικής δημοκρατίας και στην ορθή λειτουργία τους, υπερεξουσίες και φαινόμενα τέτοια, που δε δικαιολογούνταν όλα από αντικειμενικής φύσεως προβλήματα ή και ειδικές συνθήκες. Δεν αποκαλύφθηκαν ή δεν αξιοποιήθηκαν οι εγγενείς δυνατότητες που περικλείει το συγκεκριμένο σύστημα, που βασικό του κριτήριο έχει τη συνειδητή συμμετοχή του λαού, τον κοινωνικό έλεγχο της κυβέρνησης, των οργάνων διεύθυνσης, τη διαλεκτική σχέση και ενότητα: "κόμμα - σοβιέτ - λαός".

Οι απώλειες έμπειρων στελεχών και μαχητών κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η ανάγκη να αξιοποιηθούν τα πιο ικανά και δυνατά στελέχη στο μέτωπο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δημιούργησαν κενά στη σύνθεση των σοβιέτ. Αναδείχτηκε εξ αντικειμένου μια νέα γενιά στελεχών χωρίς την απαιτούμενη πείρα στην επίλυση προβλημάτων με δημοκρατικό τρόπο και με λαϊκή συμμετοχή και στήριξη. Εκλέχθηκαν, μέσα σε κλίμα χαλάρωσης και καριερίστες.

Οι συνέπειες αυτές, αν και επισημαίνονταν, δεν αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά από τα κομμουνιστικά κόμματα και τα όργανα της κρατικής εξουσίας κι έτσι αναπαράγονταν τα προβλήματα με οξύτερο τρόπο.

Το πιο βασικό πρόβλημα που πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο, ώστε να αξιοποιηθεί η σχετική πείρα, αφορά το ρόλο και την αξιοποίηση των σοβιέτ ως μορφή κρατικής εξουσίας και τη σχέση των τοπικών σοβιέτ με τις εργατικές κολεκτίβες.

Αν και ψηφίζονταν νόμοι που έδιναν συνεχώς νέα δικαιώματα στα τοπικά σοβιέτ, στους εργαζόμενους και στις εργασιακές ομάδες, ωστόσο στην πράξη οι διαδικασίες λαϊκής συμμετοχής και ελέγχου αποκτούσαν τυπικό χαρακτήρα.

Εξίσου σοβαρό ζήτημα για βαθύτερη εξέταση είναι η θέση και ο ρόλος των συνδικάτων και των άλλων μαζικών οργανώσεων της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Νομικά και θεσμικά ο ρόλος τους ήταν κατοχυρωμένος στην επεξεργασία νόμων, αποφάσεων, στη συμμετοχή σε όλες τις κοινωνικές και πολιτικές υποθέσεις. Στην πράξη ο ρόλος τους δεν αναπτύχθηκε στον ανώτατο δυνατό βαθμό.

Η χαλάρωση των δεσμών του Κόμματος με το λαό, η απόσπαση των κεντρικών οργάνων από τους εργαζόμενους, επέδρασε αρνητικά στην αξιοποίηση των μαζικών οργανώσεων, οι οποίες έπρεπε να αποτελούν χώρους προσέλκυσης των εξωκομματικών δυνάμεων, του λαού, για ενεργητική συμμετοχή, έλεγχο των κρατικών και κομματικών οργάνων.

Η κύρια, η πρώτη ευθύνη για τα παραπάνω φαινόμενα βρίσκεται στο ρόλο και τη δράση του κομμουνιστικού κόμματος, που από τη φύση και το ρόλο του πρέπει να έχει πρώτη φροντίδα, να συσχετίζει τη δράση του με την πρωτοβουλία του λαού, να καλλιεργεί συνεχώς τη λαϊκή συμμετοχή. Να περιορίζει και να εξαλείφει τις διοικητικές μεθόδους να δημιουργεί προϋποθέσεις για να αυξάνει ο ρόλος των άμεσων και των αντιπροσωπευτικών οργάνων του λαού στις οικονομικο - οργανωτικές λειτουργίες του σοσιαλιστικού κράτους.

Η κριτική που ασκήθηκε στο πολιτικό σύστημα του σοσιαλισμού από αντισοσιαλιστικές δυνάμεις των καπιταλιστικών χωρών, ρεφορμιστές και αναθεωρητές ξεκινούσε από μια συνειδητά, ή ασυνείδητα σε ορισμένες περιπτώσεις, λανθασμένη βάση: την εξομοίωση κριτηρίων ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, από αταξική αντιμετώπιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

Από τις πιο χαρακτηριστικές αντιλήψεις αυτού του τύπου είναι η ταύτιση της δημοκρατίας με τον πολυκομματισμό, με τον αριθμό των κομμάτων που ασκούν εξουσία και συμμετέχουν στη διακυβέρνηση. Ο σοσιαλισμός δεν αποκλείει την ύπαρξη και λειτουργία άλλων κομμάτων. Η ύπαρξή τους καθορίζεται κυρίως από αντικειμενικά κριτήρια. Ο αριθμός, ο χαρακτήρας και ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων στο σοσιαλισμό, πέραν του κομμουνιστικού κόμματος, εξαρτάται από τις συγκεκριμένες εθνικές ιδιομορφίες και παραδόσεις, από την κοινωνική διαστρωμάτωση ή από ιστορικούς λόγους (π. χ. οι εσέροι, ενώ συμμετείχαν στην πρώτη σοβιετική κυβέρνηση, κατά τον Εμφύλιο πέρασαν με την αντεπανάσταση).

Η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ανέδειξε την ανάγκη σε κάθε φάση, σε κάθε βαθμίδα της σοσιαλιστικής ανάπτυξης να διασφαλίζεται ο ανώτερος δυνατός συνδυασμός ανάμεσα στη δημοκρατία και το συγκεντρωτισμό, στο οικονομικό πεδίο της κοινωνίας με κύριο στόχο την τελειοποίηση του συγκεντρωτισμού και την ανάπτυξης της δημοκρατίας.

Ο συγκεντρωτισμός πρέπει να εκφράζει τα βασικά συμφέροντα των εργαζομένων και η δημοκρατία τη συνεχή προσέλκυση του λαού στην άσκηση εξουσίας. Ο όσο γίνεται αρμονικότερος συνδυασμός τους, η διαλεκτική αλληλεπίδρασή τους αποτελεί παράγοντα ικανότητας του σοσιαλιστικού συστήματος να υπερασπίζεται τον εαυτό του από λάθη και υπονομευτικές ενέργειες. Η διόγκωση του συγκεντρωτισμού σε βάρος της δημοκρατίας προκάλεσε σοβαρές παρενέργειες στην οικονομική ανάπτυξη, στην ικανοποίηση των συλλογικών συμφερόντων, έγινε παράγοντας εξασθένησης της υπεράσπισης του σοσιαλιστικού συστήματος.

Η λαϊκή συμμετοχή και ο κοινωνικός έλεγχος της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας αποδείχτηκε ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς το σοσιαλιστικό σύστημα χωρίζεται ιστορικά από την κομμουνιστική αυτοδιοίκηση. Για να γίνει ο λαός ανώτατος και μοναδικός ιδιοκτήτης ολόκληρου του κοινωνικού πλούτου, απαιτείται χρόνος, συνεχής προσπάθεια, ώστε να διασφαλίζονται, να τελειοποιούνται και να διευρύνονται τα δικαιώματα ελέγχου, να αναπτύσσεται πολύπλευρα η ανθρώπινη προσωπικότητα.

Αν και αυτό απασχολούσε έντονα τα κομματικά συνέδρια και υπήρξαν συγκεκριμένες αποφάσεις και σχεδιασμοί, εντούτοις δε φαίνεται ότι αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά, με βάση τους στόχους και τις ανάγκες.

Στα προβλήματα που εμφανίστηκαν, πέρα από τις αντικειμενικές δυσκολίες, επέδρασαν και λάθη, παραβιάσεις και αποκλίσεις που συνοψίζονται στην ποιότητα της σχέσης των εργαζομένων με τη σοσιαλιστική ιδιοκτησία, την προσέλκυση των εργαζομένων στην άσκηση των λειτουργιών της εξουσίας σε αρμονική σχέση με την αυξανόμενη σημασία μιας κεντρικής διεύθυνσης. (20)

Το σύστημα οικονομικών και ηθικών κινήτρων απαιτούσε συνεχείς βελτιώσεις. Στο βαθμό που δε γινόταν αυτό και παραβιαζόταν, καλλιεργήθηκε το έδαφος για αδιαφορία απέναντι στην εργασία και την άνοδο της παραγωγικότητας. Οδήγησαν στο σχηματισμό εισοδημάτων που δεν ανταποκρίνονταν στο μέτρο και την ποιότητα της εργασίας. Παρά τις κατά διαστήματα προσπάθειες οικονομικών μεταρρυθμίσεων στις σοσιαλιστικές χώρες, τελικά δε δυνάμωσε ο ρόλος των οικονομικών μεθόδων και κινήτρων στη λαϊκή οικονομία, ο κεντρικός σχεδιασμός έγινε δύσκαμπτος, συγκεντρωτικός. Παρέμεναν προβλήματα στη διακίνηση εμπορευμάτων, στον έγκαιρο εφοδιασμό της αγοράς.

Στον τομέα αυτό γίνονται προβληματισμοί και κριτικές παρατηρήσεις από κομμουνιστικά κόμματα, μαρξιστές οικονομολόγους, για τον τρόπο που αξιοποιήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ο νόμος της αξίας, οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις, για τη διεύθυνση και λειτουργία των επιχειρήσεων και τον τρόπο που αξιοποιήθηκαν οι εργατικές κολεκτίβες.

Τα θέματα που αφορούν ειδικά τις εμπορευματοχρηματικές σχέσεις, την ποιότητα των καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, τα οικονομικά και ηθικά κίνητρα, τον κοινωνικό έλεγχο και τη συμμετοχή στο σχεδιασμό και τη διεύθυνση, απαιτούν παραπέρα ειδικό προβληματισμό. Οι κριτικές παρατηρήσεις έχουν βάση, απαιτείται όμως ειδική εξέταση και μεγαλύτερη εμβάθυνση. Χρειάζεται, σε συνεργασία με κομμουνιστικά κόμματα και επιστήμονες, να μελετηθεί η πείρα ορισμένων χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, στις οποίες έγιναν πειραματισμοί και εφαρμογές. Ορισμένες αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές και υπαίτιες για την εμφάνιση καπιταλιστικής ιδιοκτησίας με παρενέργειες στον ιδεολογικό και πολιτικό τομέα.

Τα προβλήματα που εμφανίστηκαν, και τα οποία συνιστούσαν παρεκκλίσεις από τη θεωρία, όχι μόνο δεν αναιρούν αλλά επιβεβαιώνουν τη γενική κατεύθυνση του μαρξισμού - λενινισμού, ότι η κοινωνικοποίηση στην περίοδο του σοσιαλισμού (με τις δύο κύριες μορφές της, την κρατική και τη συνεταιριστική) δεν μπορεί να γίνει με τη μορφή ξεχωριστών αυτοτελών κοινοτήτων, αλλά με την κρατική μορφή ιδιοκτησίας, λόγω της ανάγκης να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις, να διασφαλιστεί στη μεταβατική περίοδο το συλλογικό συμφέρον.

Τα προβλήματα, οι αδυναμίες και τα λάθη που εμφανίστηκαν στη διαλεκτική σχέση δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού στο πεδίο του προγραμματισμού, στα τοπικά σοβιέτ και τις εργατικές κολεκτίβες και το ρόλο τους, δεν μπορεί να αποτελέσουν άλλοθι για να προβληθεί σαν αντίβαρο του σοσιαλισμού η "οικονομία της αγοράς", ο "ελεύθερος ανταγωνισμός" και η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων ή η ουτοπική στην καλύτερη περίπτωση άποψη της "αυτοδιαχείρισης" και "αυτοδιεύθυνσης", που οδηγεί στη διάσπαση της ενιαίας, παλλαϊκής σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας σε ιδιοκτησίες ομάδων παραγωγών, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου και του συλλογικού συμφέροντος.H κοινωνική ιδιοκτησία και ο κεντρικός σχεδιασμός δέχτηκαν και δέχονται συνεχείς βολές και συκοφαντίες από τις αντισοσιαλιστικές δυνάμεις. Στην ουσία "πυροβολείται" η κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης και η πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.

Ισως αποδειχθεί ζήτημα - κλειδί σε πολλά ερωτήματα που μας απασχολούν για το έδαφος, πάνω στο οποίο ευδοκίμησαν λάθη, αδυναμίες, ελλείψεις και τελικά παρεκκλίσεις. Το πρόβλημα των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό δεν έγινε αντικείμενο θεωρητικών μελετών και κυρίως πρακτικών λύσεων, με αποτέλεσμα αρνητικές συνέπειες, που είχαν την αντανάκλασή τους στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Υποτιμήθηκαν βασικές σκέψεις του Λένιν, σύμφωνα με τις οποίες ο σοσιαλισμός δεν είναι απαλλαγμένος από αντιθέσεις και διαφωνίες και ότι αυτές, όταν παραγνωρίζονται, μπορεί να πάρουν χαρακτήρα σύγκρουσης. (21)

Υπερεκτιμήθηκε ή απολυτοποιήθηκε η διαδικασία ενοποίησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Κυριάρχησαν εσφαλμένες απόψεις, που υποστήριζαν ότι οι αντιθέσεις στο σοσιαλισμό χάνουν τη σημασία τους, με αποτέλεσμα να μην εντοπίζονται και να μην αντιμετωπίζονται αναντιστοιχίες, δυσαρμονίες και προβλήματα, στο βαθμό που απαιτούσαν οι συνθήκες.

Κατά διαστήματα, ιδιαίτερα στη 10ετία του '70 και πιο έντονα μετά την πολωνική κρίση, αναπτύσσονταν έντονες συζητήσεις για τη διαλεκτική των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό, οι οποίες όμως δεν είχαν συνέχεια. Αν και επισημαίνονταν ζητήματα δε φαίνεται ότι δίνονταν πρακτικές λύσεις στο καίριο αυτό πρόβλημα, πέρα από θεωρητικές συζητήσεις και τις εργασίες που έγιναν από διάφορα επιστημονικά ινστιτούτα.

Σε κάθε φάση ανάπτυξης της σοσιαλιστικής κοινωνίας σε συνθήκες, όπου η επιστημονικοτεχνική επανάσταση που προβάλλει τον οργανικό δεσμό ανάμεσα στην κοινωνική και την τεχνολογική πρόοδο, τα κομμουνιστικά κόμματα και τα κρατικά όργανα όφειλαν να έχουν διαρκώς στραμμένη την προσοχή τους στα εξής προβλήματα: την τελειοποίηση των παραγωγικών σχέσεων και την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων την ανώτερη οργάνωση του όλου μηχανισμού της οικονομίας. Την άνοδο της σοσιαλιστικής συνείδησης και της πολιτιστικής ανάπτυξης των λαών των σοσιαλιστικών χωρών.

Στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης - σε διάκριση προς τον καπιταλισμό - χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η γρήγορη και σε ορισμένες φάσεις αλματώδης αύξηση των υλικών και πνευματικών αναγκών του ανθρώπου, άρα οι ανάγκες για ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων συνεχώς μεγαλώνουν.

Στο βαθμό που δεν αντιμετωπίζονται οι αντιφάσεις αυτές, ανακύπτουν αντιθέσεις ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την κατανάλωση, ανάμεσα στο ατομικό και κοινωνικό συμφέρον. Στην προκειμένη περίπτωση η άρση αυτής της αντίφασης δεν μπορεί να γίνει με την καλλιέργεια και εξιδανίκευση του ατομικού καταναλωτισμού ούτε βεβαίως με την αγνόηση της τάσης αύξησης των προσωπικών και συλλογικών αναγκών. Η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δείχνει ότι στο βαθμό που δεν υπήρξε ένα "μέτρο" ισορροπίας με βάση τις αντικειμενικές δυνατότητες, δημιουργήθηκαν προβλήματα, καλλιεργήθηκαν δυσαρέσκειες.

Με την οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού καταργήθηκαν οι ταξικές διακρίσεις, υποχώρησαν αλλά δεν καταργήθηκαν οι διακρίσεις και διαφορές ρόλων ανάμεσα στην εργατική τάξη και τα άλλα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού, αγροτιά, διανόηση, που εκδηλώνονταν με διάφορες μορφές (αντίθεση μεταξύ πόλης και χωριού, σωματικής και πνευματικής εργασίας κ. λ. π. ).

Αλλες διακρίσεις συνδέονταν με το επίπεδο ανάπτυξης του σοσιαλισμού, τις μορφές σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας, με ιστορικές, εθνικές και τοπικές ιδιομορφίες. Αλλες διαφορές που εκδηλώνονταν ως διαφορές συνείδησης και προσανατολισμών είχαν πηγή την επιβίωση αναχρονιστικών αντιλήψεων, ή την πίεση της αστικής ιδεολογίας στις συνθήκες ιδεολογικής επίθεσης από τον ιμπεριαλισμό.

Οι αντιθέσεις στη σοσιαλιστική κοινωνία συνδέονται με τη μαρξιστική θέση για το χαρακτήρα της κοινωνίας αυτής, που περιγράφεται ως μεταβατική περίοδος επαναστατικής μετατροπής της καπιταλιστικής σε κομμουνιστική. Περίοδος στην οποία δεν επιτυγχάνεται η πλήρης κοινωνική ισότητα. (22)

Η ιστορική πείρα δικαίωσε τις θέσεις των κλασικών του μαρξισμού - λενινισμού. Εδωσε πολλά νέα στοιχεία για βαθύτερη μελέτη και ανάπτυξη των αντιλήψεων για τις αντιθέσεις στο σοσιαλισμό. Επιβεβαίωσε ότι η σοσιαλιστική κοινωνία διατηρεί επιβιώσεις, παραδόσεις, βαθιά ίχνη της παλιάς κοινωνίας, από τα σπλάχνα της οποίας προήλθε.

Η ταξική πάλη δε σταματά, με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης. Συνεχίζεται και εντείνεται σε κρίσιμες στιγμές, ιδιαίτερα την περίοδο που καταβάλλονται προσπάθειες να κοινωνικοποιηθούν τα βασικά μέσα παραγωγής, να μπουν οι βάσεις του σοσιαλισμού. Οι εκμεταλλεύτριες τάξεις δεν παραδίνονται εύκολα, παρά το γεγονός ότι αποτελούν μειοψηφία και έχουν χάσει ορισμένα από τα πιο βασικά τους οικονομικά και πολιτικά στηρίγματα.

Η ένταση, η διάρκεια, η όξυνση και η μορφή με την οποία εκδηλώνεται η ταξική πάλη εξαρτάται από τους ρυθμούς οικοδόμησης των σοσιαλιστικών σχέσεων, από το διεθνή περίγυρο και συσχετισμό. Σε όλη την περίοδο που υπάρχει ιδιωτικό κεφάλαιο, μικρή εμπορευματική παραγωγή αναπαράγονται νέα στοιχεία της αστικής τάξης. Επηρεάζεται η κατάσταση και από το διεθνή συσχετισμό, τη στρατηγική και τακτική του ιμπεριαλισμού, που αναζητεί συνεχώς εσωτερικά στηρίγματα, ώστε να προωθήσει την από τα μέσα ανατροπή, αφού η εξωτερική επέμβαση δεν είναι εύκολη γι' αυτόν υπόθεση.

Δεν είναι ίδια η οξύτητα και οι μορφές της για όλες της χώρες, παίζουν ρόλο και οι εθνικές ιδιομορφίες, οι παραδόσεις του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, η ποιότητα των δεσμών του κόμματος με το λαό, η ποιότητα της συμμαχίας της εργατικής τάξης με τα άλλα κοινωνικά στρώματα που παλεύουν για σοσιαλιστικά μέτρα και μετασχηματισμούς στη συγκεκριμένη χώρα.

Είναι φανερό ότι όσο εδραιώνονται οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής, αναπτύσσεται η σοσιαλιστική δημοκρατία, προωθείται η πρωτόβουλη, ενεργητική λαϊκή συμμετοχή στην οικοδόμηση και στη διεύθυνση των πολιτικών και κοινωνικών υποθέσεων οι αντίπαλοι του σοσιαλισμού θα ελαχιστοποιούνται.

Τα Συνέδρια των κομμουνιστικών κομμάτων των σοσιαλιστικών χωρών είχαν επανειλημμένα επισημάνει προβλήματα μη ικανοποιητικής εφαρμογής και αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών. Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση εφαρμόστηκε και αξιοποιήθηκε ανισόμετρα και επιλεκτικά: στη στρατιωτική οικονομία, στο διάστημα, σε τομείς της βαριάς βιομηχανίας, των μεγάλων έργων και λιγότερο στη βιομηχανία καταναλωτικών αγαθών και στις υπηρεσίες. Πέρα από τους αντικειμενικούς, ιστορικούς παράγοντες, η σχετικά χαμηλή αξιοποίηση των επιτευγμάτων της ΕΤΕ και η σχετικά επίσης χαμηλή απόδοση των επενδύσεων πρέπει να αναζητηθούν και στους παρακάτω παράγοντες:

Στο ρόλο του οικονομικού μηχανισμού διεύθυνσης, στις μορφές και μεθόδους διοίκησης και διεύθυνσης, στο σύστημα κατανομής ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα της εργασίας, στο σύστημα των υλικών και ηθικών κινήτρων, την ορθολογική χρησιμοποίηση των υλικών, χρηματικών και εργασιακών πόρων, σε στενή σχέση και με τη λαϊκή συμμετοχή στη διαχείριση, διεύθυνση και τον έλεγχο των οργάνων προγραμματισμού και διεύθυνσης.

Αυτοί οι συντελεστές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας, που δε γίνονται πράξη από μόνες τους, δίχως τον ανθρώπινο παράγοντα και τη στήριξη στην επιστήμη και στην τεχνική. Το πέρασμα από την εκτατική στην εντατική ανάπτυξη συνδέονται και με τις μορφές και την ποιότητα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, τη συμμετοχή των μαζών.

Ενας παράγοντας, επίσης, που πρέπει να μελετηθεί με τη βοήθεια της πείρας των ΚΚ και των επιστημόνων είναι το πρόβλημα των δυνατοτήτων της σοσιαλιστικής συσσώρευσης - στις συγκεκριμένες χώρες και στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες - που δρα ως αντικειμενικός παράγοντας θετικός ή ανασταλτικός στη συνεχή ανάπτυξη και κυρίως στην καθολική εφαρμογή της ΕΤΕ.Η διαπίστωση, για τον τρόπο αξιοποίησης της ΕΤΕ στο σοσιαλισμό δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής έδωσαν σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στην αισθητή τεχνολογική πρόοδο σε χώρες που ξεκίνησαν από το κατώτατο σημείο σε σύγκριση με την αντίστοιχη κατάσταση που υπήρχε στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Μια σειρά μελέτες και στατιστικές αποδείχνουν, ότι στις σοσιαλιστικές χώρες αναπτύχθηκαν οι παραγωγικές δυνάμεις, έγινε σημαντική προσπάθεια ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνικής. Ανακαλύψεις και επιστημονικές έρευνες διατηρούν ακόμα την αξία τους, σε πολλούς τομείς. Ειδικά η ΕΣΣΔ κατά διαστήματα πήρε το προβάδισμα έναντι των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.Δεν ισχύει το επιχείρημα που γνώρισε πλατιά διάδοση στις καπιταλιστικές χώρες, ότι η καθυστέρηση στον εκσυγχρονισμό των παραγωγικών δυνάμεων αποτέλεσε καθοριστική αιτία για την ανατροπή των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες.

Οι αντιλήψεις αυτές αναδεικνύουν μονόπλευρα ως αποκλειστικό κριτήριο και μέτρο προοδευτισμού και δημοκρατίας την ανάπτυξη των παραγωγικών μέσων, την ανάπτυξη της τεχνικής και επιστήμης. Παραμερίζουν το πρόβλημα της ιδιοκτησίας στον καπιταλισμό, τη θέση και το ρόλο του εργαζόμενου στην παραγωγική διαδικασία.

Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, παρά το δημιουργικό, επαναστατικό τους χαρακτήρα, δεν αποτελεί τον αποκλειστικό δείκτη της δημιουργικής πλευράς της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κοινωνικής θέσης των εργαζομένων. Ο σοσιαλισμός, ακόμα και με χαμηλότερη παραγωγικότητα, όταν βεβαίως αυτή οφείλεται σε ιστορικούς, αντικειμενικούς λόγους, είναι σε θέση να προσφέρει στους εργαζόμενους περισσότερα απ' ότι ο καπιταλισμός λόγω των ποιοτικών στοιχείων που φέρνει στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Η κατάργηση εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο διαμορφώνει ένα νέο σύστημα ανθρώπινων αξιών, που καθορίζουν την ποιότητα ζωής και την ιεράρχηση κριτηρίων και αναγκών.

Αναμφισβήτητα η ανάπτυξη της υλικοτεχνικής υποδομής στη βάση της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών μέσων, η σύνθετη εκμηχάνιση και ο αυτοματισμός συμβάλλουν στην ανάπτυξη των παραγωγικών σχέσεων.

Στην ενιαία στρατηγική και τακτική του ιμπεριαλισμού δεν αντιπαρατάχθηκε σε κρίσιμες περιόδους η ενιαία στρατηγική και τακτική του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Ιδιαίτερο πλήγμα στην ενότητα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος αποτέλεσε η ρήξη ανάμεσα στο ΚΚΣΕ και το Κ. Κ. Κίνας με επιπτώσεις στο διεθνή συσχετισμό δύναμης, στην ενιαία δράση κατά του ιμπεριαλισμού. Ασκησε αρνητικές επιδράσεις, αλυσιδωτές, σε πολλά κομμουνιστικά κόμματα σε ολόκληρο το κόσμο. Αξιοποιήθηκε για την ένταση του αντικομμουνισμού και του αντισοσιαλισμού. Στη συνέχεια η ενότητα του κομμουνιστικού κινήματος δοκιμάστηκε από το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού, που σήμανε τη διείσδυση αναθεωρητικών και ηττοπαθών, συμβιβαστικών αντιλήψεων στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος στην καπιταλιστική Ευρώπη.

Χρειάζεται να μελετηθούν στην πορεία και να φωτιστούν οι αρνητικές συνέπειες, οι επιπτώσεις από τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς ως ενιαίου κέντρου με την ανταλλαγή απόψεων και με άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Η νέα μορφή συντονισμού, με τη βοήθεια των διεθνών διασκέψεων που καθιερώθηκε, συνέβαλε ως μια ορισμένη περίοδο στην κοινή επεξεργασία της στρατηγικής και τακτικής, στην κοινή δράση. Στην πορεία ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε και αυτή, λόγω των ιδεολογικών διαφωνιών και των ρήξεων στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος. Η αντικατάστασή της με διμερείς και πολυμερείς περιφερειακές συναντήσεις για ορισμένα διεθνή κυρίως ζητήματα δεν επαρκούσε για να αντιμετωπιστούν ζητήματα ενιαίας δράσης, ιδεολογικά και θεωρητικά προβλήματα. Ο χαρακτήρας συζήτησης και αντιπαράθεσης ήταν λιγότερο ή περισσότερο τυπικός, μακριά από τη ζωντανή δημιουργική συζήτηση για την ουσία των προβλημάτων.

Υπήρξαν περίοδοι που συζήτηση με επίκεντρο ιδεολογικές διαφορές πήρε και τη μορφή ανοιχτής ρήξης και διακοπής κάθε είδους σχέσης, με αποτέλεσμα χάσμα και διαιρέσεις. Σε άλλες περιπτώσεις στο όνομα της αυτοτελούς ευθύνης και της μη επέμβασης στα εσωτερικά των κομμάτων σταματούσε κάθε συζήτηση και κριτική με αποτέλεσμα οι σχέσεις να παίρνουν τυπικό χαρακτήρα στην ανταλλαγή απόψεων και γνωμών. Και η μια και η άλλη τακτική τελικά οδήγησε στο ίδιο αποτέλεσμα στη χαλάρωση της ενότητας ή στην εύκολη στοίχιση πίσω από τη μια ή την άλλη άποψη. Το πιο βασικό είναι ότι μειώθηκε έως και αδυνάτισε η συζήτηση θεωρητικών προβλημάτων και αιτιών που προκαλούσαν τη μια ή άλλη άποψη και παρέκκλιση.

Είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η προσπάθεια, με την ανταλλαγή γνωμών με άλλα κομμουνιστικά κόμματα, με βάση τη μακρόχρονη θετική αλλά και αρνητική πείρα, ώστε να εμβαθύνουμε στους τρόπους και τις μεθόδους που γίνονταν οι συζητήσεις σε ιδεολογικά θέματα και διαφορές ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα, στο τύπο σχέσεων που ανέπτυξαν μεταξύ τους σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο.

Η συζήτηση των διαφορετικών απόψεων, όταν γίνεται με βάση τις κομμουνιστικές αρχές, όχι μόνο δεν επιτρέπει την αξιοποίησή τους από τις δυνάμεις του ιμπεριαλισμού, αλλά αντίθετα μπορεί να αποτελέσει σοβαρό παράγοντα για την καλύτερη αντιμετώπισή του.

Από την πλευρά του ιμπεριαλισμού η αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο συστήματα δεν ήταν μια απλή ιδεολογική πάλη, αλλά μια μορφή ανατρεπτικής δραστηριότητας σε βάρος του σοσιαλισμού.

Η γραμμή της ειρηνικής συνύπαρξης όπως αναπτύχθηκε τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ως ένα βαθμό στο 19ο και κυρίως στο 20ό Συνέδριο, επέτρεψε την καλλιέργεια ουτοπικών αντιλήψεων, ότι είναι δυνατόν ο ιμπεριαλισμός να παραιτηθεί από τον πόλεμο και τα στρατιωτικά μέσα, να δεχτεί μια νέα παγκόσμια τάξη που θα στηρίζεται στις αρχές του αμοιβαίου οφέλους και της ισότιμης συνεργασίας. Οτι είναι δυνατό να δεχτεί την ειρηνική οικονομία και την αξιοποίηση των πόρων από τον αφοπλισμό για τις χώρες με προβλήματα ανάπτυξης.

Η ριζική αλλαγή του συσχετισμού δύναμης, η συνεχής πρόοδος της διεθνούς επαναστατικής διαδικασίας, η ενιαία, παγκόσμια δράση των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων είναι δυνατό να παρεμποδίζει αποτελεσματικά την επιθετικότητα και τις στρατιωτικές επεμβάσεις και επιδρομές του ιμπεριαλισμού.

Στη συγκεκριμένη ιστορική φάση, δεν έγινε αντιληπτό, ότι οι ΗΠΑ με τους ευρωπαίους συμμάχους προσπαθούσαν να ενισχύσουν τους εξασθενημένους κρίκους του καπιταλισμού, να τους διατηρήσουν μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα με ανοιχτές ή συγκαλυμμένες επεμβάσεις στο εσωτερικό των χωρών με πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα και με κύριο όπλο τη συνεχή απειλή για χρήση ατομικών και στη συνέχεια πυρηνικών όπλων.

Είναι διαφορετικό να παλεύεις για την αποτροπή του πολέμου και μάλιστα του θερμοπυρηνικού και διαφορετικό να προβάλλεται η αντίληψη - στις συγκεκριμένες συνθήκες - ότι είναι δυνατό να εξαλειφθεί ο πόλεμος γενικά.

Βασικό στοιχείο της κομμουνιστικής στρατηγικής υπήρξε η επιδίωξη κοινής δράσης και συμμαχίας με τη σοσιαλδημοκρατία στην υπόθεση της ύφεσης και της ειρήνης, αλλά και γενικότερα στην αντιιμπεριαλιστική πάλη. Η σοσιαλδημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης, ανεξάρτητα από τις φραστικές της διακηρύξεις και τους κατά καιρούς επιφανειακούς ελιγμούς, στην πράξη συντάχθηκε με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην αντισοσιαλιστική, αντικομμουνιστική εκστρατεία των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων". Με ευθύνη της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας διασπάστηκε η συνεργασία με τα κομμουνιστικά κόμματα, ύστερα από τις αμερικανικές πιέσεις (μέσω του σχεδίου Μάρσαλ) που απαίτησαν την εκδίωξη των κομμουνιστών από τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις.

Σε κρίσιμες στιγμές, που έπρεπε να ισχυροποιηθεί και να διευρυνθεί το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμιλιταριστικό κίνημα, δόθηκε συχωροχάρτι στην πολιτική του ιμπεριαλισμού με την απόδοση ίσων ευθυνών στη Σοβιετική Ενωση και στις ΗΠΑ για την αύξηση των εξοπλισμών. Ταυτίστηκε το αμυντικό Σύμφωνο της Βαρσοβίας με το ψυχροπολεμικό, επιθετικό ΝΑΤΟ. Ορισμένα μάλιστα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως το SPD με επικεφαλής το Βίλι Μπραντ έπαιξαν ενεργό ρόλο στη λεγόμενη πολιτική "των γεφυρών" (OST POLITIK) με σαφή στόχο την προσάρτηση της ΛΔΓ, την από τα μέσα ενθάρρυνση αντισοσιαλιστικών ενεργειών. Η άνοδος σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην κυβερνητική εξουσία έδωσε πολλές αποδείξεις για το χαρακτήρα των κομμάτων αυτών, για τις υπηρεσίες που προσέφεραν στη στήριξη του καπιταλιστικού συστήματος και τη διαχείριση της κρίσης του.

Το καπιταλιστικό σύστημα δε θα μπορούσε να διατηρεί και κυρίως να αναπαράγει τη δύναμή του αν δεν είχε στήριγμα την ιδεολογία και την πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας, η οποία εκτός από στήριγμα του καπιταλισμού αποδείχτηκε και βασικός παράγοντας της υπονόμευσης της δύναμης και της ενότητας του εργατικού κινήματος.

Σήμερα φαίνεται πιο καθαρά ότι υπήρχε ανάγκη έντονου, πειστικού και μαχητικού ιδεολογικού μετώπου κατά των θεωριών της σοσιαλδημοκρατίας, που σε εκείνη τη φάση καλλιεργούσε αυταπάτες, ότι υπάρχει ο λεγόμενος τρίτος δρόμος για το σοσιαλισμό.

ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ

Το ΚΚΕ και το σοσιαλιστικό σύστημα

Αναγνωρίζαμε τις αναμφισβήτητες κατακτήσεις στις χώρες του σοσιαλισμού που άσκησαν μεγάλη επίδραση σε όλο τον κόσμο, έγιναν προωθητική δύναμη για να επιτύχουν κατακτήσεις οι εργαζόμενοι στις καπιταλιστικές χώρες.

Εκτιμήσαμε την τεράστια βοήθεια που οι σοσιαλιστικές χώρες έδωσαν γενναιόδωρα στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, στην υπόθεση της ειρήνης και του αφοπλισμού.

Η μαχητικότητά μας στην υπεράσπιση του κύριου, που ήταν οι σοσιαλιστικές κατακτήσεις, υπαγορεύονταν και από τις ανάγκες και ιδιομορφίες του αγώνα στη χώρα μας. Ηταν η δική μας ξεχωριστή απάντηση στις διώξεις σε βάρος των κομμουνιστών, στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Η υπεράσπιση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ήταν συνειδητή επιλογή του Κόμματός μας και πριν και σήμερα, που μεσολάβησαν οι αρνητικές, δραματικές εξελίξεις.

Αποδίδαμε τα προβλήματα που διαπιστώναμε, ότι οφείλονταν κυρίως σε αντικειμενικούς παράγοντες. Τα δικαιολογούσαμε, ως προβλήματα ανάπτυξης του σοσιαλισμού, πράγμα που αποδείχτηκε ότι δεν ανταποκρινόταν σε όλες τις περιπτώσεις στην πραγματικότητα.

Οι αιτίες αναφέρονται εν μέρει σε αντικειμενικούς, εν μέρει όμως και σε σοβαρούς υποκειμενικούς λόγους. Η πολύχρονη παρανομία του Κόμματος, οι μακρόχρονες διώξεις εμπόδισαν την ανάπτυξη συστηματικής θεωρητικής δουλειάς και συμβολής μας στην αξιοποίηση της πείρας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Το Κόμμα μας όμως είχε ορισμένες δυνατότητες, κυρίως από τη δική του πείρα αντιμετώπισης παρεκκλίσεων κατά την πορεία της ανάπτυξης του, να αποκτήσει ορισμένα αντανακλαστικά τα οποία θα το βοηθούσαν να αντιμετωπίσει με κριτικό πνεύμα αντιλήψεις που σήμερα εκτιμάμε ότι δεν ήταν σωστές και αντικειμενικές. Αποδείχνεται ότι και το δικό μας Κόμμα δεν έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στην ανάγκη να κατακτά τη θεωρητική επάρκεια, να προωθεί τη δημιουργική μελέτη και αφομοίωση της θεωρίας μας, να αξιοποιεί την πλούσια πείρα της ταξικής, επαναστατικής πάλης, να συμβάλλει δηλαδή και με τις δικές του δυνάμεις στη δημιουργική ανάπτυξη των ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων με βάση τις εξελισσόμενες συνθήκες. Συμβιβαστήκαμε με την τυπικότητα των σχέσεων που εμφανίστηκε ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα, στην κοινή δράση για θέματα θεωρίας και ιδεολογίας. Δεν κατορθώσαμε να συνδυάσουμε το σεβασμό στην πείρα των άλλων κομμάτων με την αντικειμενική κρίση της πολιτικής και πρακτικής τους, με τη συντροφική κριτική στις παρεκκλίσεις, που για μια ακόμα φορά αποδείχτηκε ότι έχουν γενικότερες αρνητικές συνέπειες στο κομμουνιστικό κίνημα, αφού δεν είναι δυνατό να περιοριστούν οι επιπτώσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Το Κόμμα μας χαιρέτισε την "περεστρόικα" εκτιμώντας ότι πρόκειται για μεταρρυθμίσεις προς όφελος του σοσιαλισμού, λαμβάνοντας υπόψη την ομόθυμη παραδοχή της από την καθοδήγηση του ΚΚΣΕ, έχοντας απεριόριστη εμπιστοσύνη στην ιδεολογική σταθερότητά του και τη μακρόχρονη πείρα του. Υπήρχαν όμως περιθώρια και ευκαιρίες να συνειδητοποιηθεί η αρνητική πορεία έστω από το 1987, οπότε ανοιχτά, με νόμο υιοθετείται στη Σοβιετική Ενωση η καπιταλιστική ιδιοκτησία που συνυπάρχει με τη σοσιαλιστική.

Στην ολομέλεια του Γενάρη 1990 και ύστερα στο 13ο Συνέδριο επιχειρήθηκε να ερμηνευτούν τα γεγονότα στις σοσιαλιστικές χώρες και οι αλλαγές που έγιναν. Οι εκτιμήσεις αυτές δεν ήταν ορθές. Οι θέσεις του 1990 διέπονται από αυταπάτες για τη "νέα σκέψη" και για την ίδια την "περεστρόικα". Εμπεριέχουν στρεβλή προσέγγιση των γεγονότων στην Τσεχοσλοβακία και τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Εκλαμβάνονται ως "ξέσπασμα μαζών", ενώ στην πραγματικότητα ήταν το "ξέσπασμα" της αντεπανάστασης για την ανατροπή του καθεστώτος. Το πιο σοβαρό θεωρήθηκε "σε κάποιο... βαθμό αναπόφευκτη" η "κατάρρευση των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης". (23)

Τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων δείχνουν ότι η άκριτη αποδοχή της "Περεστρόικα", η μη έγκαιρη συνειδητοποίηση του χαρακτήρα της, άσκησε αρνητική επίδραση και στο δικό μας Κόμμα, όπως και γενικότερα συνέβη στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος. Αμβλύνθηκε η ιδεολογική επαγρύπνηση με αποτέλεσμα την ανάπτυξη αναθεωρητικών έως και αντικομμουνιστικών αντιλήψεων στην ΚΕ και σε ένα σχετικά μεγάλο αριθμό στελεχών του Κόμματος, που τα τελευταία χρόνια είχαν αναδειχτεί σε όργανα, πράγμα που οδήγησε στην εσωκομματική κρίση της περιόδου 90 - 91.

Η πρόσφατη τραγική εμπειρία έδειξε ότι ένα κόμμα δεν αρκεί να υιοθετεί τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία, για να λειτουργεί στην πράξη με βάση τη θεωρία, τις αρχές λειτουργίας του. Η φροντίδα για το σεβασμό των αρχών, για τη δημιουργική εφαρμογή της θεωρίας και την ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό της στην πράξη με βάση τις αντικειμενικές εξελίξεις πρέπει να είναι μόνιμη φροντίδα. Η πρώτη ευθύνη ανήκει στην ΚΕ, στα στελέχη του Κόμματος, που πρέπει να διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες να κατακτιέται η γνώση και πείρα της πάλης από όλα τα μέλη του Κόμματος και ευρύτερα τον κύκλο επιρροής και δράσης του Κόμματος. Η επανάπαυση, η εφησυχασμός μειώνει τις δυνατότητες του Κόμματος να αναπτύσσεται και να ωριμάζει συνεχώς, να διατηρεί και να διευρύνει την ικανότητά του να παλεύει για τα συμφέροντα των εργαζομένων, για την υπόθεση της κοινωνικής αλλαγής και του σοσιαλισμού.

Η επικαιρότητα, η αναγκαιότητα, ο ρεαλισμός

του σοσιαλισμού στην πορεία για την κομμουνιστική κοινωνία

Οπως και στη φύση, έτσι και στην ανθρώπινη κοινωνία υπάρχουν αντικειμενικοί νόμοι που λειτουργούν όχι βέβαια με τυφλό και μηχανικό τρόπο, αλλά με την επαναστατική πάλη των εργαζομένων, με τον πρωτοπόρο, ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης και του κόμματός της. Μέσα σ' αυτή τη διαδικασία ο άνθρωπος κατακτά την ικανότητα να λειτουργεί ως πραγματικά ελεύθερο άτομο.

Οσοι και αν προσπάθησαν να περιγράψουν αυτό το "νέο" σύστημα, δεν κατάφεραν παρά να περιγράψουν μια παραλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος με ιδιοκτησία στα μέσα παράγωγης και τον άνθρωπο έρμαιο των νόμων μιας ταξικής κοινωνίας. Οπως αποδείχτηκε ότι δεν υπάρχει "τρίτος δρόμος προς το σοσιαλισμό", το ίδιο θα αποδειχθεί, για όσους ελπίζουν σε ένα "άλλο" σύστημα, που τάχα δε θα είναι ούτε καπιταλισμός ούτε σοσιαλισμός ούτε κομμουνιστική κοινωνία, ότι τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει ούτε θα υπάρξει.

Η μελέτη της πείρας του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε στον 20ό αιώνα προσφέρει πολλά στοιχεία για την ανάπτυξη, τον εμπλουτισμό της, τη μελέτη των εξελίξεων σε όλο τον κόσμο. Τα επιτεύγματα, αλλά και τα λάθη οποιασδήποτε φύσης και προέλευσης, έχουν μεγάλη διδακτική πείρα, που οι κομμουνιστές δεν την είχαν όταν έθεταν για πρώτη φορά σε κίνηση την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας. Δίνουν ερεθίσματα για μελέτη και εμβάθυνση, δημιουργική ανάπτυξη της θεωρίας στην εξελισσόμενη πραγματικότητα με τις αντιθέσεις της. Επιτρέπουν διδάγματα για αποφυγή λαθών, ακονίζουν τη σκέψη, την πείρα, προσφέρονται για έρευνες στο τομέα της επιστήμης και της τεχνικής.

Η επιστημονική θεωρία του σοσιαλισμού με την ανάπτυξη της σε όλα τα συστατικά της είναι δύναμη που εφοδιάζει τις λαϊκές δυνάμεις με τη δυνατότητα να κυριαρχούν με τη γνώση στα σύνθετα και νέα προβλήματα. Η τεχνολογική και πολιτιστική επανάσταση πρέπει να αποτελεί οργανικό και προωθητικό μέρος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η κοινωνία του καπιταλισμού, ακόμα και σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες, υποκειμενικές κρίσεις των ένθερμων υποστηρικτών του, διέρχεται βαθύτατη κρίση χωρίς διέξοδο. Τα ίδια τα θεμέλια του καπιταλισμού είναι ναρκοθετημένα. Η εργατική τάξη με τους κοινωνικούς συμμάχους της θα αποδειχτεί για άλλη μια φορά ο νεκροθάφτης του καπιταλισμού - όπως τόνιζε ο Μαρξ - ανατρέποντας και εγκαθιδρύοντας το σοσιαλισμό. Η προσωρινή ήττα όχι μόνο δεν αποκλείει, αλλά προετοιμάζει τη νίκη, αρκεί να αξιοποιηθούν ορθά τα συμπεράσματά της.

Αυτή είναι μια σοβαρή διαφορά των κομμουνιστών από εκείνους που δε γνωρίζουν ή δε συμφωνούν συνειδητά με τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού, με τη διαλεκτική κίνηση της ιστορίας και της ανθρωπότητας συνολικά.

Η βασική αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας, η ιμπεριαλιστική εξάρτηση και καταπίεση, οι νεοαποικιοκρατικές μορφές που έχουν επιβληθεί στις διεθνείς σχέσεις στοιχειοθετούν αντικειμενικά σήμερα την αναγκαιότητα και το ρεαλισμό της ανατροπής του καπιταλισμού, της επαναστατικής αλλαγής για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής κοινωνίας.

Η αλματώδης άνοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, η τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων δε χωράει στις ασφυκτικά στενές εκμεταλλευτικές καπιταλιστικές σχέσεις. Η διεθνοποίηση της δράσης του κεφαλαίου, η μετάβαση από τις εθνικές κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις στις υπερεθνικές δείχνει την αναντιστοιχία ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και στις παραγωγικές δυνάμεις. Η παγκόσμια ιστορική εξέλιξη, οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν υπερβεί τα όρια του καπιταλισμού, έχει ωριμάσει αντικειμενικά η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού.

Στον ιμπεριαλισμό εκδηλώνονται σήμερα όλες οι εσωτερικές και εξωτερικές αντιθέσεις του στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι ακόμα πιο έκδηλη η ανισόμετρη ανάπτυξη του παγκόσμιου καπιταλισμού, η αντιδραστικότητά του γίνεται πιο έντονη.

Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος του στέρησε το προπέτασμα καπνού για το δήθεν κομμουνιστικό κίνδυνο, με τον οποίο δικαιολογούσε τους εξοπλισμούς, τις επεμβάσεις, την εξαπόλυση τοπικών πολέμων έως και την απειλή για παγκόσμιο θερμοπυρηνικό πόλεμο. Προκάλεσε κρίση του κομμουνιστικού κινήματος, γενική υποχώρηση του εργατικού και φιλειρηνικού κινήματος, άνοιξε διάπλατα το δρόμο για νέους τοπικούς πολέμους και επεμβάσεις με στόχο την αναδιανομή αγορών, κρατών, ολόκληρων περιοχών πάνω στη γη.

Η υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος, η κρίση του κομμουνιστικού κινήματος οδήγησαν στην υποχώρηση του υποκειμενικού παράγοντα που θα αξιοποιούσε και θα έθετε σε κίνηση τη διαδικασία αντικατάστασης του καπιταλισμού σε πολλές χώρες, που σήμερα είναι αντικειμενικά ώριμη.

Το κύριο πρόβλημα είναι η δράση για τη διαμόρφωση των υποκειμενικών προϋποθέσεων της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ο καθημερινός αγώνας για τα άμεσα και πιεστικά προβλήματα που συγκινούν το λαό μας μπορεί και πρέπει να εντάσσεται οργανικά σε μια τέτοια προοπτική, πολύ περισσότερο αφού ο καπιταλισμός σήμερα προσκρούει σε αφάνταστες δυσκολίες και ορισμένα απαγορευτικά εμπόδια για παραχωρήσεις στο λαϊκό κίνημα, στα λαϊκά στρώματα.

Από τα πιο πολύτιμα διδάγματα είναι ότι η σοσιαλιστική επανάσταση, όπως και το δημιουργικό της έργο, η οικοδόμηση της αρχικής φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας, της σοσιαλιστικής, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί "χωρίς την αυτοτελή ιστορική δημιουργικότητα της πλειοψηφίας του πληθυσμού και πρώτα απ' όλα της πλειοψηφίας των εργαζομένων". (24) Καθορίζεται από το επίπεδο της πολιτικής ωριμότητας της εργατικής τάξης και των εργαζομένων στις σύγχρονες συνθήκες, από την κατανόηση και συνειδητοποίηση των συμφερόντων τους, από το βαθμό απελευθέρωσής τους από την ιστορική μοιρολατρία.

Η πολιτική συμμαχιών του Κόμματος και της εργατικής τάξης είναι από τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας, γιατί παίζει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών προϋποθέσεων για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, για την επίλυση του βασικού προβλήματος, που είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, δίχως την οποία δεν είναι δυνατό να αρχίσουν να πραγματοποιούνται ριζικοί κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί.

Οι ευθύνες του κομμουνιστικού κόμματος δε σταματούν με την αίσια έκβαση της πάλης για το σοσιαλισμό. Αντίθετα αυξάνουν συνεχώς στην πορεία οικοδόμησης της νέας κοινωνίας.

Από τα πιο βασικά προβλήματα του κόμματος είναι να διατηρεί και να ενισχύει συνεχώς τους δεσμούς του με την εργατική τάξη, το λαό γενικότερα. Να στηρίζεται στην πείρα και στις πρωτοβουλίες του λαού, να καλλιεργεί μέσα και από το δικό του παράδειγμα τη σοσιαλιστική, κομμουνιστική συνείδηση, την υποχρέωση και την ευθύνη της υπεράσπισης του σοσιαλισμού από κάθε μορφής λάθη, παρεκκλίσεις, στρεβλώσεις, υποχωρήσεις στις δυσκολίες και στην πολυπλοκότητα των νέων καθηκόντων.

Η διεύθυνση της νέας κοινωνίας και της ανάπτυξής της αναβαθμίζει συνεχώς το ρόλο του κομμουνιστικού κόμματος, που βεβαίως δεν πρέπει να εννοείται ως ρόλος υποκατάστασης ή ταύτισης με το σοσιαλιστικό κράτος. Χρειάζεται να διδαχθούμε από λάθη που έγιναν και να εμβαθύνουμε στην ορθή σχέση του κόμματος με τα κρατικά και οικονομικά όργανα, τις κοινωνικές οργανώσεις, ώστε να αναπτύσσεται, να δυναμώνει, να τελειοποιείται στην πορεία της οικοδόμησης η δημιουργική δραστηριότητα των μαζών στη διεύθυνση της παραγωγής των κρατικών και κοινωνικών υποθέσεων. Η υποκατάσταση των κρατικών και κοινωνικών οργανώσεων στο όνομα του ιδιαίτερου ρόλου που ασκεί το Κομμουνιστικό Κόμμα στο σοσιαλιστικό πολιτικό σύστημα οδηγεί στη δέσμευση των εγγενών δυνατοτήτων του σοσιαλισμού, την αποξένωση και την απάθεια, στον κίνδυνο σοβαρών λαθών που αδυνατίζουν τον σοσιαλισμό και ελαττώνουν την άμυνα και την υπεράσπισή του από κάθε είδους υπονόμευση.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει την πρώτη ευθύνη να πρωτοστατήσει, ώστε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες και στις ευθύνες της η νέα εξουσία, που αντιστοιχεί στον επιστημονικό όρο των κλασικών "δικτατορία του προλεταριάτου", χωρίς την οποία είναι αδύνατο το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Η νέα αυτή εξουσία βρίσκεται στον αντίποδα του αστικού πολιτικού συστήματος, το οποίο ανεξάρτητα από τη μορφή και τις μεθόδους διακυβέρνησης, είναι δικτατορία της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας που σήμερα έχει τη μορφή των πολυεθνικών μεγαθηρίων, με υπηρέτες κυβερνήσεις και κόμματα, που στηρίζουν και διαχειρίζονται το καπιταλιστικό σύστημα. Πρόκειται για μια κοινωνική μειοψηφία που σφετερίζεται τα μέσα παραγωγής και πλουτίζει από την υπεραξία της ανθρώπινης εργασίας.

Η νέα πολιτική εξουσία, της δικτατορίας του προλεταριάτου, πρέπει να δικαιώσει στην πράξη την αποστολή της ως εξουσία της εργατικής τάξης η οποία μαζί με τους συμμάχους της καλείται να πραγματοποιήσει τα γιγάντια καθήκοντα οικοδόμησης του σοσιαλισμού εφαρμόζοντας πλατιά δημοκρατία για τους εργαζόμενους, οι οποίοι για πρώτη φορά αποκτούν τη δύναμη να υπερνικήσουν την αντίσταση των εκμεταλλευτριών τάξεων και των ιμπεριαλιστών. Να δικαιώσει τον όρο "προλεταριακή εξουσία" δημιουργώντας τους όρους και τις προϋποθέσεις για να κατακτήσει ηγετικό ρόλο στην κοινωνία η εργατική τάξη σε συμμαχία με τα άλλα καταπιεσμένα στο καπιταλισμό κοινωνικά στρώματα, την αγροτιά, τους μικρομεσαίους, τη ριζοσπαστική διανόηση. Αντικειμενική βάση του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης είναι η θέση της στην παραγωγική διαδικασία του καπιταλισμού και η ικανότητά της να πραγματοποιεί την ουσία της εργατικής εξουσίας που είναι η συμμαχία της με όλους τους εργαζόμενους και τις αντιιμπεριαλιστικές, αντικαπιταλιστικές δυνάμεις.

Οι όποιες αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, η αλματώδης ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με την αξιοποίηση της ΕΤΕ δεν αλλάζει την ουσία του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης.

Η μορφή της νέας εξουσίας καθορίζεται κύρια από την ταξική της ουσία, θα επηρεάζεται όμως και από τη δράση άλλων παραγόντων, όπως η διάταξη των ταξικών δυνάμεων, το επίπεδο της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης, ο συσχετισμός σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, το επίπεδο της πολιτικής συνειδητότητας του λαού, οι εθνικές ιδιομορφίες.

Η δημοκρατική σχέση με άλλα κόμματα και κοινωνικοπολιτικές οργανώσεις που επιθυμούν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, η φροντίδα για την ορθή λειτουργία της άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ο έλεγχος της δράσης του κόμματος από την εργατική τάξη και το λαό γενικότερα, είναι ζητήματα θεμελιακής σημασίας. Αποτελούν τη βάση για τη διαλεκτική σχέση πολιτικής πρωτοπορίας και λαού.

Η πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού έδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός, όσο διατηρεί ισχύ στις παγκόσμιες υποθέσεις, διαθέτει δύναμη, οργάνωση και συντονισμένα μέσα κυριαρχίας για να δυσχεραίνει την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Οι διεθνείς σχέσεις, η εξωτερική πολιτική δε διαχωρίζονται εξάλλου με στεγανά από την εσωτερική κατάσταση, τις εξελίξεις στο εσωτερικό των σοσιαλιστικών κοινωνιών. Εξωτερικοί παράγοντες, αν δεν αντιμετωπιστούν ορθά, μπορεί να εξελιχθούν επιπλέον σε εσωτερικά προβλήματα και εσωτερικούς παράγοντες που πλήττουν το δυναμισμό της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η πείρα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και οι διεθνείς εξελίξεις δείχνουν, ότι έχει ιδιαίτερη σημασία η μελέτη των προβλημάτων του κρατικού σχεδιασμού και των οικονομικών μοχλών για τη διεύθυνση της οικονομίας.

Η αντίθεση αυτή θα αναπαράγεται σε όλη τη φάση του σοσιαλισμού, που είναι μεταβατική και συνεπώς ατελής κοινωνία. Από την άποψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως έδειξε η πείρα του σοσιαλισμού, να μεταβάλλονται προς όφελος του ανθρώπου οι παραγωγικές σχέσεις και η διαλεκτική τους σχέση με τις παραγωγικές δυνάμεις.

Οι ιδιαιτερότητες που αφορούν τη χώρα μας ή και χώρες με ανάλογα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα και επίπεδο ανάπτυξης δεν αναιρούν την ενιαία ουσία του σοσιαλισμού. Οι αναθεωρητικές απόψεις για "πολλαπλότητα σοσιαλισμών", στο όνομα του υπαρκτού ζητήματος της ιδιαιτερότητας, δεν επιβεβαιώθηκαν. Αντίθετα, αποδείχτηκαν πρόσχημα για την άρνηση και την υποτίμηση των γενικών νομοτελειών και αρχών της θεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού.

Εκατομμύρια κομμουνιστές σε όλο τον κόσμο ελπίζουν, απαιτούν, πιστεύουν στη δυνατότητα και στην αναγκαιότητα της ενωμένης δράσης των κομμουνιστικών κομμάτων, των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων και κινημάτων. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τα πολιτικά κόμματα που εκφράζουν τα συμφέροντά τους παρά τις εσωτερικές διαμάχες και τους ανταγωνισμούς για το μοίρασμα της "πίτας", έχουν ενιαία στρατηγική απέναντι στην εργατική τάξη και το κίνημα της, απέναντι στους λαούς και τις χώρες τις οποίες εκμεταλλεύονται και καταπιέζουν. Ο συντονισμός των φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, καθώς και η συνεργασία με πρώην στελέχη των ΚΚ, έχει περάσει σε ανώτερο στάδιο, στη διαμόρφωση ενιαίων κομμάτων στην Ευρώπη και αντίστοιχων διεθνών.

Το ΚΚΕ θεωρεί ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες για να ενισχυθεί η πάλη για το σοσιαλισμό είναι η ενότητα δράσης των κομμουνιστικών κομμάτων, η κοινή δράση τους με άλλες αριστερές, αντιιμπεριαλιστικές και αντικαπιταλιστικές δυνάμεις. Στηριγμένο στα συμπεράσματα από τις αρνητικές συνέπειες που είχε η διάσπαση ενότητας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στον αγώνα για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού, θα συνεχίσει τις προσπάθειες του στο σοβαρό αυτό πεδίο.

Το ΚΚΕ θα καλλιεργεί τις εξαίρετες αρετές της ανιδιοτέλειας, της θυσίας και αφοσίωσης στα ιδανικά του σοσιαλισμού, για τα οποία έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν, και την ίδια τη ζωή τους, χιλιάδες, εκατομμύρια αγωνιστές στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

24 Μάρτη 1995

Η ΚΕ του ΚΚΕ

1. Πάνω από τα 2/3 του πληθυσμού ήταν αγράμματοι.

2. Τα τελευταία γράμματα και άρθρα του Λένιν, περιέχουν και τις βασικές κατευθύνσεις και τους στόχους της πολιτιστικής επανάστασης, που έπρεπε να γίνει στη Σοβ. Ενωση. Στο άρθρο του "Για το συνεταιρισμό" εξέταζε το ζήτημα του πολιτισμού κάτω από το πρίσμα της λύσης των οικονομικών προβλημάτων.

3. Υπήρξε σ' αυτή τη χώρα ισχυρή τάση προσέγγισης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΕΠΑ, (55% το 1985, ενώ το 1913 ήταν 11,5%). Το κατά κεφαλήν εισόδημα υπολογίζεται ως ποσοτικός δείκτης, δεδομένου ότι η λειτουργία του είναι εντελώς διαφορετική στα δύο κοινωνικά συστήματα, καθώς απεικονίζει ριζικά διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις.

4. Ο Λένιν έδειξε στη στενή σχέση του εθνικού ζητήματος με τη λύση των προβλημάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Χτύπησε λαθεμένες απόψεις ότι η συνεπής εφαρμογή της αυτοδιάθεσης θα διασπάσει τους λαούς. Απέδειξε ότι το εθνικό ζήτημα δεν υπάρχει έξω από τη σφαίρα των ταξικών σχέσεων και του ταξικού αγώνα, η λύση του καθορίζεται από την ταξική ενότητα των εργαζομένων.

5. Οι πιο σημαντικές από τις "μεταρρυθμίσεις" ήταν "η κατοχύρωση της ατομικής ιδιοκτησίας" με το νόμο που αναγνώρισε την "ποικιλία μορφών ιδιοκτησίας και παραγωγής και τον ανταγωνισμό μεταξύ τους". Η αλλαγή του πολιτικού και κρατικού συστήματος με την αποδυνάμωση του ΚΚΣΕ ως φορέα άσκησης εξουσίας με την ενίσχυση του θεσμού του Προέδρου της Ενωσης. Αποδυνάμωση του ΚΚΣΕ στους βασικούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, στους τομείς άμυνας και ασφάλειας. Αντικατάσταση του σοβιετικού πολιτικού συστήματος εξουσίας από μια μορφή πολιτικού συστήματος που είχε πολύ περισσότερες ομοιότητες με τον καπιταλιστικό κοινοβουλευτισμό. Ξεκίνησε προσπάθεια ευνουχισμού του ρόλου των σοβιέτ, των κομματικών επιτροπών. Σταδιακά ο πρόεδρος της χώρας αναλαμβάνει υπερεξουσίες διατηρώντας και τον τίτλο του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ. Αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής της χώρας με κύριο στόχο την ιδεολογική, πολιτική συμφιλίωση με τον καπιταλισμό στο όνομα της πάλης για την ειρήνη και την αποτροπή του θερμοπυρηνικού πολέμου. Εγκατάλειψη της διεθνιστικής αλληλεγγύης προς τις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης.

6. Εβδομήντα χώρες της Αφρικής, Ασίας και Λατινικής Αμερικής αποκτούν την εθνική τους ανεξαρτησία. Οι περισσότερες από αυτές στηρίζονται στην οικονομική και επιστημονική βοήθεια των σοσιαλιστικών χωρών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά τους προβλήματα. Αποφασιστικός επίσης παράγοντας που υπέβαλλε τη διαφοροποίηση ήταν η αλλαγή του στρατιωτικού συσχετισμού δυνάμεων, όταν η ΕΣΣΔ κατάφερε να μπει σε πορεία εξισορρόπησης προς το οπλοστάσιο των ΗΠΑ. Επέδρασε η ήττα των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, οι κατακτήσεις του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που οδήγησαν στην κατάρρευση της αποικιοκρατίας.

7. Δόγμα Τζόνσον κυρίως μετά το 1964 με την πολιτική των "γεφυρών" προς τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες. Αντίθετα απέναντι στην ΕΣΣΔ ακολουθείται η πολιτική του εκφοβισμού με τα πυρηνικά όπλα, η πολιτική απομόνωσης απέναντι στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Επιλογή μεθόδων που θα ευνοούσαν την από τα μέσα κατάρρευση του σοσιαλιστικού συστήματος. Προβάλλεται η θεωρία της"ανεξαρτησίας από την ΕΣΣΔ", αναπτύσσεται η προπαγάνδα "ότι η πρόοδος της Αν. Ευρώπης εξαρτάται από την επέκταση των σχέσεων και την άμβλυνση της αντιπαράθεσης με τη Δύση".

8. Η ιδεολογική δολιοφθορά ως ιδεολογικό όπλο του ιμπεριαλισμού προβάλλεται έντονα από τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ Γ. Αντρόποφ, την οποίο αποκαλεί πολιτική υπονόμευσης από τα μέσα.

9. Κατεύθυνση που επεξεργάστηκε το 15ο Συνέδριο. Το ΚΚΣΕ έδινε βάρος στην άνοδο της παραγωγικότητα του μικρού και μεσαίου νοικοκυριού, στον τεχνολογικό εξοπλισμό. Η εθνικοποίηση της γης δεν ερχόταν σε αντίθεση με το δικαίωμα της γαιοκτησίας από τους μικρούς και μεσαίους αγρότες. Εβλεπε το ρόλο που μπορούσε να διαδραματίσει το μικρό αγροτικό νοικοκυριό και οι μορφές συνένωσης των σκόρπιων αγροτικών νοικοκυριών από τις πιο απλές μορφές, τις "συντροφιές", ως τα καρτέλ. Η στάση απέναντι στο μικρό αγροτικό νοικοκυριό, τη μικρή παραγωγή ήταν σχέση βοήθειας και όχι πάλης. Απέρριπτε την εκμηδένιση της κατώτερης οργάνωσης της παραγωγής στο όνομα της μεγαλύτερης. Ταυτόχρονα πρόβαλλε τα πλεονεκτήματα των κολχόζ και σοβχόζ. Η επιδίωξη για ολοκληρωτική οργάνωση της οικονομίας ξεκίνησε με πολιτικό στόχο να κατανικήσει ορισμένα τμήματα των κουλάκων στο χωριό και στη συνέχεια να εξαλείψει την κουλάκικη τάξη στο χωριό.

10. Οικονομικό έτος 1920 - 27: Αύξηση του εθνικού εισοδήματος πάνω από 11% σε σύγκριση με εκείνο του προηγούμενου έτους. Ενώ στις αναπτυγμένες χώρες του καπιταλισμού - ΗΠΑ, Αγγλία, Γερμανία - δεν ξεπερνούσε το 2 - 4%. Για το ίδιο οικονομικό έτος σημειώθηκε αύξηση της παραγωγής στη μεγάλη βιομηχανία κατά 18% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Πηγή: Ιστορία του ΚΚΣΕ, σελ.446, Εκδ. "ΣΕ"

11. Απόφαση της ΚΕ 15.3.1930 και προσωπικό άρθρο του Ι. Στάλιν στη βάση της απόφασης, που εντοπίζει λάθη τα οποία δυσκολεύουν τη στερέωση της συμμαχίας, θέτει θέμα να αναγνωριστούν τα λάθη και να διορθωθούν σε όσες περιοχές και περιπτώσεις είναι δυνατό να γίνει και δεν έχουν δημιουργηθεί τετελεσμένα γεγονότα από παρέκκλιση ή λανθασμένη πορεία.

12. Ι. Β. Στάλιν: Απαντα, τόμος 12, σελ. 56 - 88. Σύσκεψη οικονομικών στελεχών. Αναδεικνύεται το πρόβλημα της αρνητικής στάσης οικονομικών και συνδικαλιστικών στελεχών στην αποκατάσταση της σοσιαλιστικής αρχής στις αμοιβές, το πρόβλημα της καθυστέρησης στην ικανοποίηση νέων υλικών και πολιτιστικών αναγκών και εργατών. Επισημαίνεται η ανάγκη να αναπτύσσεται η σοσιαλιστική συνείδηση με βάση την ικανοποίηση νέων αναγκών. Τίθεται το ζήτημα να εφαρμοστεί η αρχή της οικονομικής ιδιοσυντήρησης των επιχειρήσεων, η διεύρυνση των πηγών της σοσιαλιστικής συσσώρευσης με την κινητοποίηση των εσωτερικών πόρων της βιομηχανίας, η εισαγωγή και σταθεροποίηση της αρχής της οικονομικής ιδιοσυντήρησης σε όλες τις επιχειρήσεις, η ουσιαστική μείωση του κόστους παραγωγής, η αύξηση της εσωβιομηχανικής συσσώρευσης σε όλους ανεξαιρέτως τους βιομηχανικούς κλάδους. Η ηγεσία του κόμματος έχει εκτιμήσει ότι η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης θα κριθεί από την επίλυση αυτών των προβλημάτων προκειμένου να εξασφαλιστεί αμείωτη η υπεροχή του σοσιαλισμού στους ρυθμούς ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων συγκριτικά με τον αναπτυγμένο καπιταλισμό.

13. Τα προβλήματα αυτά προβλήθηκαν και αποτέλεσαν αντικείμενο κριτικής κατά την Ολομέλεια του Φλεβάρη - Μάρτη 1937 της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ) που συζήτησε το ζήτημα της προετοιμασίας των κομματικών οργανώσεων για τις εκλογές του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Η ΚΕ αποφάσισε να καθιερωθεί η κλειστή, δηλαδή μυστική ψηφοφορία και να εξαλειφθεί η πρακτική της πρόσληψης στα κομματικά όργανα. Δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην κοινή δράση και συμμαχία κομμουνιστών και εξωκομματικών για την ανάδειξη κοινών υποψηφίων βουλευτών, ώστε να εκδηλωθεί έμπρακτα η πρόοδος στην ενότητα της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

14. Ιστορία του ΚΚΣΕ, Εκδ. "ΣΕ", 1980, σελ.532 - 535. Επίσης υλικά του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ.

15. Διαφοροποιημένες ήταν οι κρατικές μορφές από χώρα σε χώρα. Εκτός από την Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία και ένα τμήμα της Γερμανίας που απελευθέρωσε ο Κόκκινος Στρατός σε όλες τις υπόλοιπες τυπικά, και στη Ρουμανία ουσιαστικά, διατηρήθηκε το μοναρχικό καθεστώς. Η Τσεχοσλοβακία παρέμενε με καθαρό αστό πολιτικό στο αξίωμα του Προέδρου και κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στη ΓΛΔ οι κοινωνικοπολιτικοί μετασχηματισμοί και η επαναστατική εξουσία αναπτύσσονται χωρίς κεντρική εξουσία. Το καθεστώς στρεφόταν κατά των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών και των ντόπιων συνεργατών τους. Η απαλλοτρίωση περιουσιών, οι εθνικοποιήσεις βασικών κλάδων της βιομηχανίας έγιναν με αίτημα να περιέλθουν στον εργατικό έλεγχο οι επιχειρήσεις που είχαν περάσει στο Γ Ράιχ.

16. Το 20ό Συνέδριο συνεχίζει τη γραμμή προτεραιότητας στην ανάπτυξη της βιομηχανίας και τον επεκτατικό τρόπο ανάπτυξης, αν και υπήρχε η αντίθετη άποψη, για την εγκατάλειψη αυτής της γραμμής. Στο 23ο Συνέδριο υιοθετείται η γραμμή της επιστημονικοτεχνικής προόδου, της πρωταρχικής ανάπτυξης του τομέα της αγροτικής οικονομίας. Το 25ο, το 1976, επεξεργάζεται τη γραμμή της ποιότητας και αποτελεσματικότητας. Το 26ο, το 1981, επεξεργάζεται τη θεωρία του αναπτυγμένου σοσιαλισμού και θέτει ζήτημα της μετάβασης στην εντατική ανάπτυξη.

17. Εδώ, παρουσιάζονται σοβαρές δυσκολίες. Η προέλευσή τους είναι διάφορη, αλλά ποτέ δε συνδέονται με την ουσία της καθιερωμένης, συλλογικής ιδιοκτησίας, η οποία απέδειξε τα πλεονεκτήματά της. Αντίθετα, σημαντικό μέρος των ελλείψεων που διαταράσσουν κάποτε την κανονική εργασία στον ένα ή τον άλλο τομέα της λαϊκής οικονομίας, οφείλεται στην απόκλιση από τους κανόνες, από τις απαιτήσεις της οικονομικής ζωής, που η καθοριστική βάση της είναι η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Πηγή: Γ. Β. Αντρόποφ: "Ο Λενινισμός φωτίζει το δρόμο μας", εκλογή άρθρων και ομιλιών, σελ.310.

"Η δοκιμασμένη αρχή οργάνωσης ολόκληρης της σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, που επιτρέπει τον επιτυχημένο συνδυασμό της ελεύθερης δημιουργίας των μαζών με τα πλεονεκτήματα του ενιαίου συστήματος επιστημονικής καθοδήγησης σχεδιασμού και διεύθυνσης". Στο ίδιο σελ.320.

18. Στα κομματικά ντοκουμέντα και σε διάφορες συζητήσεις, ιδιαίτερα στην περίοδο που ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ είναι ο Γ. Αντρόποφ, γίνονται έντονες αναφορές στην ιδεολογική διαπάλη που διεξάγεται με τις απόψεις των ιδεολόγων της αστικής τάξης, αλλά και του ρεφορμισμού, για απόκλιση του "μοντέλου" της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών από το θεωρητικό μοντέλο των Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν. Ασκήθηκε κριτική για τη συγκεκριμένη "μορφή σοσιαλιστικής κρατικής οργάνωσης και δημοκρατίας" με επιχείρημα, ότι δεν ανταποκρίνεται στη μαρξιστική προοπτική της κομμουνιστικής αυτοδιοίκησης για την ύπαρξη"μεμονωμένων" ατόμων που αντιστρατεύονται την κοινωνική ιδιοκτησία, για την"κρίση της θεωρίας του μαρξισμού - λενινισμού, που πρέπει να "αναζωογονηθεί" με τις ιδέες από τη δυτική κοινωνιολογία, φιλοσοφία και πολιτική σκέψη".

19. 21ο και 22ο Συνέδριο, που κατοχυρώθηκαν και στο σύνταγμα της Σοβιετικής Ενωσης το 1977.

20. 26ο Συνέδριο ΚΚΣΕ: Οπως είναι αδύνατη η πραγματική δημοκρατία δίχως σοσιαλισμό, έτσι είναι αδύνατος ο σοσιαλισμός δίχως σταθερή ανάπτυξη της δημοκρατίας. Στο λόγο του προς την Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ, το 1980, ο Λ. Ι. Μπρέζνιεφ τόνισε ότι το πρόβλημα της ορθής σχέσης ανάμεσα στο συγκεντρωτισμό και τη δημοκρατία είναι από τα πιο σημαντικά. Υπογράμμισε ότι απαιτείται ένα κέντρο για να κατευθύνει αποτελεσματικά το σύμπλεγμα της εθνικής οικονομίας ως ενιαίου συνόλου, να αντιμετωπίζει τις τάσεις στενής θεώρησης και τοπικιστικού εγωισμού. Από την άλλη μεριά, είναι απαραίτητο, για την ομαλή λειτουργία της οικονομίας, ν' αναπτυχθεί όσο γίνεται η πρωτοβουλία στη βάση, στις εργασιακές κολεκτίβες και στα ηγετικά στελέχη της κοινωνίας. Το πρόβλημα είναι να λυθούν τα πιο πολλά πρακτικά προβλήματα εκεί ακριβώς όπου αυτό μπορεί να γίνει γρήγορα, δίχως περιττούς δισταγμούς και ψηφοφορίες.

21. Ο Λένιν (τόμος 36, σελ.47) τόνιζε ότι ο σοσιαλισμός στη ζωή δε θα είναι ίσιος. Θα είναι αφάνταστα περίπλοκος. Στην ομιλία του "τα άμεσα καθήκοντα της σοβιετικής εξουσίας" σελ.206, ασχολήθηκε με τη διάταξη των κρίκων, τη μορφή και το αλύσωμά τους, στη διαφορά του ενός από τον άλλο στην ιστορική αλυσίδα των γεγονότων που δεν είναι πράγματα απλά και χοντροκομμένα, όπως στη συνηθισμένη αλυσίδα που φτιάχνει ο σιδεράς.

22. Ο Μαρξ δίνοντας τη συνολική κίνηση της ιστορίας, ανέδειξε το μεταβατικό χαρακτήρα του σοσιαλισμού με την έννοια της πρώτης φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας. Ο Λένιν, αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα της σοσιαλιστικής επανάστασης και τις νομοτέλειες της οικοδόμησης, της σοσιαλιστικής κοινωνίας μελέτησε επίσης την περίοδο μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης και τη διαμόρφωση του πολιτικού συστήματος της δικτατορίας του προλεταριάτου. Οι κλασικοί, αναφερόμενοι στις διάφορες φάσεις οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, δεν τη διαχώριζαν τεχνητά από την κομμουνιστική. Ανέδειξαν την ενιαία ουσία σοσιαλισμού και κομμουνισμού, τις επιστημονικές διαφορές που τις αντίκριζαν ως διαφορά οικονομικής ωριμότητας. Η προβολή της μεταβατικότητας της σοσιαλιστικής κοινωνίας δεν έχει σχέση με λανθασμένες και αντιεπιστημονικές απόψεις, οι οποίες στο όνομα της μεταβατικότητας, αρνούνται τις θεμελιακές διαφορές ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό.

23. 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα σελ.22, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ

24. Β. Ι. Λένιν: Απαντα, τόμος 36, σελ.171.

25. Ο κομμουνισμός στην πρώτη του φάση, στην πρώτη του βαθμίδα, που είναι η σοσιαλιστική κοινωνία, δεν μπορεί να είναι οικονομικά εντελώς ώριμος, εντελώς απαλλαγμένος από τα προβλήματα που κληρονόμησε ο καπιταλισμός. Βεβαίως, αυτή η θέση δεν έχει καμιά σχέση με την αναθεωρητική, οπορτουνιστική άποψη που, στο όνομα του μεταβατικού και ατελούς χαρακτήρα της σοσιαλιστικής κοινωνίας, υποστηρίζει τη συντήρηση και την ανάπτυξη αρχών και μεθόδων, που είναι χαρακτηριστικές για την καπιταλιστική κοινωνία.