Σελ. /48
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 24 Νοέμβρη 1996

ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΛΑΪΚΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ
Απεργίες και συγκεντρώσεις την Πέμπτη, 28 Νοέμβρη

Αφετηρία μεγάλων αγώνων αποτελεί η μεγάλη πανεργατική πανελλαδική κινητοποίηση της ερχόμενης Πέμπτης, με την οποία συντονίζουν τα βήματά τους αγρότες, συνταξιούχοι, επαγγελματίες

Στα κοινά μετερίζια του αγώνα, ενάντια σε μια πολιτική που απειλεί να λιώσει, κυριολεκτικά, τα πλατιά λαϊκά στρώματα, συναντώνται αυτή τη βδομάδα οι εργαζόμενοι και οι αγρότες όλης της χώρας. Σταθμός και, ταυτόχρονα, αφετηρία για την πιο αποφασιστική, συντονισμένη κλιμάκωση μιας μακράς, απ' ό,τι φαίνεται, αναμέτρησης είναι οι πολύμορφες κινητοποιήσεις της ερχόμενηςΠέμπτης,που - λίγες ώρες πριν την κατάθεση του "πιο σκληρού προϋπολογισμού της τελευταίας 15ετίας", σύμφωνα με τη δήλωση του υπουργού Εθνικής Οικονομίας - σφραγίζονται από:

  • Την πανεργατική - πανελλαδική απεργία, που έχει κηρύξει η ΓΣΕΕ,όπου η μαχητική παρέμβαση εκατοντάδων πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων οργανώσεων σ' όλη τη χώρα δίνει τα χαρακτηριστικά μιας εφ' όλης της ύλης αντίστασης, σε μια πολιτική βαθιά αντεργατική και αντιλαϊκή.
  • Την πανυπαλληλική πανελλαδική απεργία, που έχει κηρύξει για την ίδια μέρα η ΑΔΕΔΥ,η οποία, ήδη, διευρύνεται από τις αποφάσεις δευτεροβάθμιων οργανώσεων για συνέχιση και κλιμάκωση.
  • Τον ξεσηκωμό των αγροτών όλης της Θεσσαλίας,που συγκεντρώνονται στη Λάρισα και που, στη συνέχεια, θα αποκλείσουν την Εθνική Οδό Αθηνών - Θεσσαλονίκης, σαν το πρώτο βήμα ενός αγώνα, που στηρίζεται από έναν ευρύ συντονισμό με τους εργαζόμενους, τους ΕΒΕ, τους εκπαιδευτικούς, τους συνταξιούχους, ο οποίος, ήδη, παίρνει "σάρκα και οστά".
  • Τα συλλαλητήρια και τις άλλες κινητοποιήσεις των αγροτών του Κιλκίς, της Βέροιας, της Ροδόπης, του Εβρου, της Βοιωτίας, της Αιτωλοακαρνανίας, της Ηλείας, της Μεσσηνίας, της Αχαϊας, της Ζακύνθου, της Κέρκυρας και άλλων περιοχών.
  • Τη μαχητική συμμετοχή των συνταξιούχων σ' όλες τις πιο πάνω κινητοποιήσεις, καθώς και την ενεργό στήριξη των επαγγελματοβιοτεχνών της χώρας, που ήδη προγραμματίζουν τα δικά τους αγωνιστικά βήματα.
  • Τη συμπαράσταση της ΓΣΕΒΕΕ και τη συμμετοχή των μικρομεσαίων επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων στις συγκεντρώσεις και τα συλλαλητήρια.
  • Το "σφράγισμα" των δήμων της Αττικής, ενάντια στην οικονομική ασφυξία που τους επιβάλλει η κυβέρνηση.

ΣΕΛ.  8   -   12

Στο δρόμο της εξέγερσης Τότε και σήμερα

Η βδομάδα που πέρασε σφραγίστηκε, σε ένα μεγάλο βαθμό, από τις εκδηλώσεις για την 23η επέτειο του Πολυτεχνείου.Μαχητική η πορεία του λαού προς την αμερικάνικη πρεσβεία. Περιφρούρηση του περιεχομένου και των συνθημάτων της εξέγερσης, που είναι επίκαιρα,όσο ποτέ άλλοτε.Περιφρούρηση με την αποφασιστική συμβολή του οργανωμένου μαζικού λαϊκού κινήματος, ιδιαίτερα του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος. Περιφρούρηση των μηνυμάτων του Πολυτεχνείου και των εκδηλώσεων από το σκοτεινό παρακράτος, από τις κρατικές δυνάμεις καταστολής, από τους κάθε λογής "επαναστάτες της φράσης" που κάθε χρόνο κάνουν την εμφάνισή τους τέτοιες μέρες, από τους διάφορους συμβιβασμένους - τρωκτικά των ΕΟΚικών προγραμμάτων και των κρατικών κονδυλίων. Τα όσα ακολούθησαν τις επόμενες μέρες δείχνουν ότι η συνεχής επαγρύπνηση και η καθημερινή κινητοποίηση λαού και νεολαίας σε κάθε χώρο, σε όλη τη χώρα, είναι η μόνη λύση


ΣΕΛ.  24   -   25

ΛΕΝΙΝ 6ο ΜΕΡΟΣ

Οι εξελίξεις στην ελληνική καπιταλιστική οικονομία, κατά την τελευταία 15ετία

Ο σημερινός ελληνικός καπιταλισμός είναι καπιταλισμός των μονοπωλίων, του χρηματιστικού κεφαλαίου, της σύμφυσης μονοπωλίων και κράτους. Στην ελληνική οικονομία κυριαρχούν τα μονοπώλια.

Σύμφωνα με την έρευνα του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) σε 12 κλάδους, τέσσερις επιχειρήσεις από κάθε ένα κλάδο ελέγχουν από κοινού πάνω από το 40% της αγοράς. Στους κλάδους της καπνοβιομηχανίας, των ειδών αλουμινίου και εμαγέ, απορρυπαντικών και ζυθοποιίας η συγκέντρωση είναι μεγαλύτερη του 80%. Σε εννέα κλάδους η συγκέντρωση κυμαίνεται από 30% έως και 39%, σε 13 κλάδους η συγκέντρωση κυμαίνεται από 20% έως και 29% και σε 22 κλάδους η συγκέντρωση της αγοράς στα "χέρια" τεσσάρων επιχειρήσεων κυμαίνεται από 10 έως και 19% (49).

Γενικότερα, στους περισσότερους τομείς και κλάδους της ελληνικής οικονομίας κυριαρχούν όμιλοι του μονοπωλιακού κεφαλαίου (π. χ. οι επιχειρηματικοί όμιλοι ΔΕΛΤΑ και ΦΑΓΕ στη βιομηχανία γάλακτος, το συγκρότημα της ΑΓΕΤ - "Ηρακλής" και του ΤΙΤΑΝΑ στην τσιμεντοβιομηχανία, οι όμιλοι Βαρδινογιάννη και Λάτση στη βιομηχανία επεξεργασίας πετρελαίου, η "Αθηναϊκή Ζυθοποιία ΑΕ", η 3Ε, οι "Παπαστράτος" ΑΒΕ, "Καρέλια" ΑΕ, "Κεράνης" ΑΕ και ΣΕΚΑΠ ΑΕ και άλλες).

Πάνω από 20 από τις 100 μεγαλύτερες βιομηχανικές επιχειρήσεις έχουν διαμορφωμένη πολυκλαδική δομή και ορισμένες έχουν απλώσει τη δράση τους σε όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομίας. Για παράδειγμα το συγκρότημα Βαρδινογιάννη με επιχειρηματικό κέντρο τη MOTOR - OIL ελέγχει άμεσα δεκάδες βιομηχανίες, ναυτιλιακές, εμπορικές, ξενοδοχειακές, εκδοτικές, ποδοσφαιρικές, τεχνικές και άλλες επιχειρήσεις.

Στο Πρόγραμμά μας τονίζεται ότι το ελληνικό κεφάλαιο έχει πιο στενά συνδεθεί με τα συμφέροντα του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου.

Τη διαπλοκή του ελληνικού με το ξένο κεφάλαιο είχε ήδη εκτιμήσει το 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ (1987). Η διαπλοκή αυτή βάθυνε τα επόμενα χρόνια, σε βαθμό που να μην είναι εύκολο να γίνεται ο διαχωρισμός του ελληνικού από το ξένο κεφάλαιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι ενώ η "Χαλυβουργική" κλείνει, οι ιδιοκτήτες της έχουν επιχειρήσεις μέχρι τις ΗΠΑ. Στις 500 πρώτες σε πωλήσεις βιομηχανικές επιχειρήσεις, αυτές που ελέγχονται από μεγάλα διεθνή - πολυκλαδικά μονοπώλια είναι 118 και πραγματοποίησαν το 1995 το 1/3 των συνολικών πωλήσεων της ελληνικής βιομηχανίας. Τα συγκεκριμένα μονοπώλια ελέγχουν σημαντικούς κλάδους της ελληνικής οικονομικής ζωής, όπως π. χ. την αγορά της κινητής τηλεφωνίας, των καυσίμων, των ποτών, των ηλεκτρικών οικιακών συσκευών, των τσιγάρων κλπ. (50)

Σε σημαντικό ποσοστό οι μεγάλες μονοπωλιακές επιχειρήσεις που δρουν στη χώρα μας είναι θυγατρικές και υπάγονται σε πανίσχυρα ευρωπαϊκά και αμερικανικά συγκροτήματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην κατηγορία αυτή βρέθηκαν στη χώρα μας το 1995 οι 10 από τις 20 βιομηχανίες με τα μεγαλύτερα μερίσματα, π. χ. η πρώτη σε κέρδη ελληνική βιομηχανία τα τελευταία 3 χρόνια, η "Αθηναϊκή Ζυθοποιία ΑΕ" διαθέτει για μέρισμα στη μητρική της, Heineken, το 46% των κερδών της, ενώ αποκλειστικός ουσιαστικά μέτοχος της πέμπτης το 1995 (σε μέγεθος βιομηχανικού μερίσματος) "Λουμίδης ΑΕ" είναι η ελβετική Nestle (51).

Από την άλλη πλευρά, 24 επιχειρηματικοί όμιλοι με κέντρο την Ελλάδα ελέγχουν στο εξωτερικό περισσότερες από 90 βιομηχανικές επιχειρήσεις (52). Ο Ομιλος Βαρδινογιάννη έχει πετύχει μονοπωλιακή διείσδυση στην αγορά πετρελαιοειδών της Ουκρανίας (53).

Στο σύνολο των ξένων επενδυτικών δραστηριοτήτων στη Ρουμανία, η χώρα μας κατέχει τη 12η θέση από άποψη επενδεδυμένου ύψους και τη 14η από άποψη πλήθους επιχειρήσεων (χωρίς να συμπεριληφθούν οι επενδύσεις στο τομέα της ναυτιλίας) (54).

Μιλώντας για τις σημαντικότερες ελληνικές επενδυτικές δραστηριότητες στη Βαλκανική, το περιοδικό "Foreign Report" αναφέρεται σε επένδυση 20 εκατ. δολαρίων στο ρωσικό αγροτικό τομέα και τις μεταφορές εκ μέρους του Ομίλου Αρφάνης - Χιόνης. Επίσης στη δραστηριότητα της "ΔΕΛΤΑ" στη Βουλγαρία, καθώς και στο γεγονός ότι η "Ελληνική Εταιρία Εμφιαλώσεως" είναι ο σημαντικότερος ξένος επενδυτής στη Βουλγαρία, όπου έχει διοχετεύσει κεφάλαια άνω των 100 εκατομμυρίων δολαρίων.

Οι κατασκευαστικές εταιρίες ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΕ και Γ. Ι Σαραντόπουλος ανακατασκευάζουν το οδικό δίκτυο της Αλβανίας, στο πλαίσιο ενός προγράμματος χρηματοδοτήσεων από την Παγκόσμια Τράπεζα. Η ΜΗΧΑΝΙΚΗ οικοδομεί επίσης συγκρότημα γραφείων στην Οδησσό. Οι ελληνικές εταιρίες δε λείπουν κι από τον τομέα της προσφοράς υπηρεσιών. Η Τράπεζα του Βουκουρεστίου, η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ιδιωτική τράπεζα της Ρουμανίας, ανήκει στην Τράπεζα Πίστεως. Ο ναυτιλιακός Ομιλος Αλαφούζου έχει επενδύσει περισσότερα από 75 εκατομμύρια δολάρια για τον εκσυγχρονισμό και την εκμετάλλευση ρουμανικών πλοίων. Ο Ομιλος Βαρδινογιάννη διαχειρίζεται ξενοδοχεία και μια αλυσίδα πρατηρίων βενζίνης στη Βουλγαρία (55).

Το ίδιο εμφανής είναι και η ισχυροποίηση της δράσης του χρηματιστικού κεφαλαίουστην ελληνική οικονομία. Στη δεκαετία του '80, οι 4 μεγαλύτεροι χρηματιστικοί όμιλοι, με επιχειρηματικό κέντρο ελληνικές τράπεζες, ήταν οι όμιλοι της Εθνικής, της Εμπορικής, της ΕΤΒΑ και της ΑΤΕ, που είχαν στον απόλυτο έλεγχό τους (με συμμετοχή πάνω από 50%) 123 επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούσαν 25.000 εργαζόμενους και συμμετείχαν σε άλλες 149 επιχειρήσεις με 56.000 εργαζόμενους. Ο όμιλος της Εθνικής ελέγχει σήμερα 7 τράπεζες και περισσότερες από 75 βιομηχανίες, ενώ επεκτείνεται σε ασφαλιστικές και εμπορικές δραστηριότητες.

Αξίζει επίσης να εστιάσουμε την προσοχή μας στη σύμφυση ολιγαρχίας και κράτους, στο σημερινό ρόλο του ελληνικού κράτους. Το ελληνικό κράτος συμμετέχει σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους (π. χ. Περσικός), ενεργοποιείται για τη συμμετοχή στις Δυνάμεις Ταχείας Επέμβασης και στα μισθοφορικά στρατεύματα. Ταυτόχρονα επιχειρεί να κατοχυρώσει για το κεφάλαιο το οποίο δρα στη χώρα μας την αύξηση της οικονομικής και πολιτικής του επιρροής σε νέες σφαίρες (π. χ. Βαλκάνια).

Το ελληνικό καπιταλιστικό κράτος είναι σήμερα οργανικό στοιχείο των διακρατικών μηχανισμών του ιμπεριαλιστικού συστήματος. Το πολιτικό σύστημα στη χώρα μας επιχειρεί επίσης να διασφαλίσει αυτή τη σχέση, γιατί υπάρχει συνολική στρατηγική σύμπτωση ανάμεσα στο διεθνή ιμπεριαλισμό (ΕΕ, ΔΕΕ, ΝΑΤΟ κλπ. ) και στο αστικό κράτος της χώρας μας.

Γι' αυτό και οι ενώσεις του κεφαλαίου στην Ελλάδα (π. χ. ΣΕΒ), καθώς και οι πολιτικοί εκφραστές τους υπερασπίζονται ενεργά την οργανική σύνδεση της χώρας μας με τις διακρατικές καπιταλιστικές ενώσεις.

Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται ολοκληρωμένα με τη συμμετοχή της χώρας μας στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης. Η συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΟΚ και στη συνέχεια στην ΕΕ εξυπηρετεί τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης της χώρας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, μορφή διακρατικής συνένωσης καπιταλιστικών κρατών, εκφράζει την τάση μετατόπισης αρμοδιοτήτων από το εθνικό κράτος προς ένα υπερεθνικό κέντρο. Βασίζεται στη διακρατική συμφωνία συνεργασίας, λειτουργεί με όρους ενσωμάτωσης, υποταγής και εξάρτησης για τη χώρα μας,κάτω από τον ανταγωνισμό των πολυεθνικών και των ιμπεριαλιστικών κέντρων εξουσίας.

Η σχέση αυτή δεν αποδυναμώνει το ελληνικό καπιταλιστικό κράτος σαν όργανο κυριαρχίας της ολιγαρχίας στην Ελλάδα απέναντι στην εργατική τάξη και τα καταπιεζόμενα κοινωνικά στρώματα. Στα πλαίσια του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος, των περιφερειακών ιμπεριαλιστικών κέντρων, όλες οι σχέσεις είναι σχέσεις ανισότιμες, έχουν το στοιχείο της εξάρτησης. Οι σχέσεις αυτές εκδηλώνονται σαν τέτοιες κυρίως όσον αφορά τις λαϊκές δυνάμεις. Αντίθετα η άρχουσα τάξη και το κράτος της, ανάλογα με την οικονομική, πολιτική, στρατιωτική της δύναμη, συμμετέχει στις γενικότερες στρατηγικές επιλογές του ιμπεριαλιστικού κέντρου.

Για να κατανοηθεί καλύτερα το γεγονός αυτό αξίζει να σταθούμε λίγο πιο αναλυτικά στην αναδιάρθρωση που απορρέει από τη συμμετοχή της χώρας μας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Η αναδιάρθρωση αυτή του ελληνικού καπιταλισμού γίνεται μέσω διεθνών κρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων, με βασικό μοχλό και στήριγμα το ελληνικό αστικό κράτος.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της προσαρμογής της ελληνικής καπιταλιστικής κοινωνίας

Πρώτο: Το ελληνικό καπιταλιστικό κράτος, ενισχυόμενο από τους μηχανισμούς της καπιταλιστικής ΕΕ, προωθεί ευρείας κλίμακας αντιδραστικές αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις (π. χ. με τη Λευκή Βίβλο). Γενική επιδίωξη είναι να αυξηθεί ο βαθμός εκμετάλλευσης των εργαζομένων, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται το βιοτικό επίπεδο. Η πολιτική αυτή αποτελεί βασική στρατηγική επιλογή της άρχουσας τάξης. Στοχεύει στο να περιορίσει άμεσα τις συνέπειες της κρίσης ως προς τα κέρδη της. Μακροπρόθεσμα στοχεύει να εξασφαλίσει την επιβίωση του συστήματος, πετυχαίνοντας τον κατακερματισμό, τη χειραγώγηση του εργατικού κινήματος.

Δεύτερο: Μέσα από ένα κύμα εξαγορών, συγχωνεύσεων και ιδιωτικοποιήσεων κρατικών επιχειρήσεων δυναμώνει η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου. Δυναμώνει η σύμπραξη ελληνικού και ξένου κεφαλαίου σε τέτοιο βαθμό, ώστε, όπως υπογραμμίζουν τα ντοκουμέντα του 15ου Συνεδρίου, να "είναι πολύ δύσκολη, ακόμα και τυπική η διάκριση ανάμεσα σε ελληνικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις και διεθνή μονοπώλια" (56).

Τρίτο: Στα πλαίσια της ΕΕ προωθείται ανασυγκρότηση των λειτουργιών του κράτους, που οδηγεί σε αναπροσαρμογές στη λειτουργία του ελληνικού κράτους, οι οποίες σε τίποτα δεν αλλάζουν τον ταξικό του χαρακτήρα.

Ετσι, λόγω του βαθμού διεθνοποίησης της οικονομικής ζωής και του μικρού μεγέθους της ελληνικής εσωτερικής αγοράς αυξάνει η σημασία των διεθνών διακρατικών ρυθμίσεων.Ταυτόχρονα, στα πλαίσια του ΚΜΚ, μειώνεται ο κρατικός τομέας της οικονομίας, προς όφελος του ιδιωτικού τομέα. Ας σημειωθεί ακόμα ότι η πολιτική για "αυτονόμηση" των ΔΕΚΟ προφυλάσσει το μεγάλο κεφάλαιο από την όποια πιθανή πίεση του κινήματος που μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική, στις κρατικές επιχειρήσεις ("πολιτικό κόστος"). Η "αυτονόμηση" είναι σχετική, γιατί το μεγάλο κεφάλαιο κουμαντάρει, θέλει όμως και σχετική ανεξαρτησία από πολιτικές παρεμβάσεις που γίνονται έστω με τη μορφή ελιγμών προς τις λαϊκές δυνάμεις. Αν και χρειάζεται περισσότερα στοιχεία, ας μην αποκλείσουμε να συνδέεται το ξεπούλημα των ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΛΔΑ με το ενδεχόμενο να αναλάβει ο ελληνικός καπιταλισμός στρατηγικό ρόλο στο τομέα της ενέργειας και των επικοινωνιών στα Βαλκάνια.

Σημειώνουμε ακόμα ότι ενισχύεται η ιδεολογική και κατασταλτική λειτουργία του αστικού κράτους,ενώ αναπροσαρμόζεται στις νέες συνθήκες η οικονομική λειτουργία (μέσω του κρατικού προϋπολογισμού, των δημοσίων επενδύσεων και της ανάθεσης έργων στο ιδιωτικό κεφάλαιο ενισχύει την πιο ισχυρή μερίδα της ολιγαρχίας, το ίδιο με τη φορολογική, νομισματική, πιστωτική και άλλες πολιτικές, με το σύνολο των κρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων σε σχέση με ΕΕ, ΔΝΤ κλπ. ).

Τέταρτο: Παρατηρείται συρρίκνωση της εγχώριας παραγωγικής βάσης σαν αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης.Ομως, όπως τονίζει το 15ο Συνέδριό μας, "δε θα γίνει, όπως λέγεται γενική αποβιομηχάνιση, εξαφάνιση της βιομηχανίας και της αγροτικής οικονομίας. Στην Ελλάδα αν δεν ανατραπεί η κατάσταση θα έχουν μέλλον οι πολύ ισχυρές και σύγχρονες επιχειρήσεις, οι οποίες στην ουσία θα είναι παραρτήματα των πολυεθνικών" (57).

Η μονομερής προσαρμογή στον καπιταλιστικό ενδοκοινοτικό καταμερισμό εργασίας, που προωθεί το Διευθυντήριο των Βρυξελλών, αναβαθμίζει το ισχυρότερο τμήμα του ελληνικού κεφαλαίου στο διεθνή καταμερισμό του καπιταλισμού, σε σχέση με το εάν ήταν έξω από τις ενώσεις του. Από την άλλη καταστρέφονται περισσότερο οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ελλάδας.

Πέμπτο: Η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων αποτελεί έκφραση της σύγχρονης κρατικομονοπωλιακής ρύθμισης προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου. Είναι πολιτική που αυξάνει τις δυσβάσταχτες και αρνητικές συνέπειες για το λαό. Οι ιδιωτικοποιήσεις επεκτείνονται στις υπηρεσίες υγείας, παιδείας, στην κοινωνική ασφάλιση, ταυτόχρονα με την πολιτική υποβάθμισης των αντίστοιχων δημόσιων υπηρεσιών.

Το σύνολο των εξελίξεων που προαναφέραμε οξύνει τις αντιθέσεις που διαπερνούν την ελληνική κοινωνία, και ιδιαίτερα τη βασική αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας.

Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων εδραιώνει τη θεμελιακή μας θέση για την ανάγκη σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας. Στο Πρόγραμμά μας αναφέρουμε συγκεκριμένα: "... έχουν γίνει φανεροί οι δύο δρόμοι για την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας: - Ο δρόμος που υπηρετεί τα συμφέροντα των πολυεθνικών, των καπιταλιστών, σε βάρος του λαού, ο δρόμος της προσαρμογής και υποταγής στις αντεργατικές, αντιλαϊκές επιλογές της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. - Ο δρόμος της συγκρότησης του ΑΑΔ Μετώπου Πάλης που μπορεί να δώσει προοπτική για την εργατική τάξη, τα μικρομεσαία στρώματα και τη νεολαία.

Δεν υπάρχει υπερταξικός ή τρίτος δρόμος. Η θα υπηρετεί τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, το καπιταλιστικό σύστημα ή θα υπηρετεί το λαό και θα έχει προοπτική το σοσιαλισμό" (58).

Ταξική επιλογή του κεφαλαίου η συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ

Ολες οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις, πέρα από δευτερεύουσες διαφορές, ισχυρίζονται ότι η συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση βασίζεται στην αντικειμενική διαδικασία της διεθνοποίησης. Υποστηρίζουν, δηλαδή, ότι οι απαιτήσεις της σύγχρονης παραγωγής και γενικότερα της διεθνοποιημένης οικονομίας επιβάλλουν ορισμένες θυσίες, μέσω των οποίων ανοίγει ο δρόμος για τη "σύγκλιση" της Ελλάδας με τις ισχυρές καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης.

Για να προσεγγίσουμε το θέμα, θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε ορισμένα πιο συγκεκριμένα ερωτήματα:

1. Ποιο είναι το περιεχόμενο της "σύγκλισης";

Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι οι ονομαστικοί στόχοι σύγκλισης του Μάαστριχτ, δεν έχουν καμία σχέση με την ουσιαστική εξομοίωση των επιπέδων παραγωγής και διαβίωσης των εργαζομένων στα διάφορα κράτη - μέλη. Δεν αφορούν κάποια προσπάθεια σύγκλισης των ασθενέστερων λαών και των φτωχότερων τάξεων της Ευρώπης με το βιοτικό επίπεδο των πλουσιότερων.

Αντίθετα οι ονομαστικοί στόχοι σύγκλισης (αφορούν τον πληθωρισμό, το δημόσιο χρέος, το δημόσιο έλλειμμα, τα επιτόκια) αποτελούν μια βαθύτατα ταξική επιλογή της γερμανικής Bundesbank και των κοινοτικών πολυεθνικών που δεν ενδιαφέρονται για το μέλλον του Ευρωπαίου εργαζόμενου, αλλά για το μέλλον του γερμανικού μάρκου και την επίτευξη του κοινού νομίσματος της ΕΕ. Οι στόχοι αυτοί επιχειρούν να διευκολύνουν την απρόσκοπτη κίνηση του μεγάλου κεφαλαίου στα κράτη - μέλη της ΕΕ.

Αλλά και από την άποψη των πρακτικών αποτελεσμάτων, αξίζει να αναφερθεί η ίδια η έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις προοπτικές της νομισματικής ενοποίησης: "Μέχρι το 2002 οι προβλέψεις μας λένε ότι το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Αυστρία και η Σουηδία θα έχουν αποτύχει ολοκληρωτικά στην επίτευξη του κριτηρίου του χρέους" (59).

Γι' αυτό και επιχειρούν να συγκαλύψουν φραστικά την αντικειμενική πραγματικότητα της ανισόμετρης ανάπτυξης με τη γνωστή ορολογία της ΕΕ των "πολλών ταχυτήτων". Ετσι ο κ. Σημίτης είναι από τους πρώτους που έσπευσε στο πρόσφατο ταξίδι του στο Βέλγιο, να διευκρινίσει ότι η χώρα μας θα συμμετάσχει μέσα από τη δεύτερη ταχύτητα στο κοινοτικό "θαύμα" της σύγκλισης.

2. Ποιος θα πληρώσει τη "συμμετοχή" στην ΟΝΕ;

Το κόστος της πολιτικής για τη συμμετοχή στην ΟΝΕ πέφτει στις πλάτες της εργατικής τάξης, της μικρομεσαίας αγροτιάς, των ΕΒΕ και της νεολαίας. Η ανεργία στη χώρα μας σπάει για πρώτη φορά το φράγμα του 10%. Ακόμα και πολιτικοί φορείς που δεν αμφισβητούν ουσιαστικά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, όπως το ΔΗΚΚΙ, αναγκάζονται να παραδεχτούν ότι στη δεκαετία του '90, με βάση την πολιτική υλοποίησης αυτών των κατευθύνσεων, αφαιρέθηκε 42% πραγματικό εισόδημα από τους Ελληνες εργαζόμενους. Η προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και η ισοπέδωση των κατακτήσεων στο ασφαλιστικό σύστημα, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των δαπανών για την υγεία και την παιδεία είναι τα επόμενα βήματα που ακολουθούν με βάση το συγκεκριμένο πλαίσιο για τη χώρα μας.

Ο στόχος της "σύγκλισης" είναι λοιπόν ένας στόχος κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των κοινοτικών πολυεθνικών, αποπροσανατολιστικός και βαθύτατα αντιλαϊκός.

Το επιχείρημα της απομόνωσης και υποβάθμισης της χώρας σε περίπτωση ρήξης με την ΕΕ

Η διαδικασία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης είναι διαδικασία επίθεσης του μονοπωλιακού κεφαλαίου απέναντι στους εργαζόμενους. Κάθε προσπάθεια που βάζει εμπόδια στη διαδικασία αυτή με την ενδυνάμωση της ταξικής πάλης, είναι μια ουσιαστική συνεισφορά υπέρ των εργαζομένων όλων των κρατών - μελών της ΕΕ.

Με βάση λοιπόν αυτό το σκεπτικό, οφείλουμε κατ' αρχήν να θέσουμε το εξής ερώτημα: "Από ποιον κινδυνεύουν να απομονωθούν οι εργαζόμενοι στη χώρα μας; Ποιους έπρεπε να απομονώσουν; ". Η θέση του ΚΚΕ σε καμία περίπτωση δεν απομονώνει τους Ελληνες εργαζόμενους από τα μαχόμενα τμήματα του ευρωπαϊκού εργατικού κινήματος, από τους σύγχρονους αγώνες στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ισπανία κ. ά.

Αλλά και με βάση την πείρα των 15 χρόνων της ένταξης μπορεί κανείς να επαληθεύσει τη θεωρητική θέση για την ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού. Το μέσο βιοτικό επίπεδο στην Ελλάδα απέκλινε από το μέσο βιοτικό επίπεδο της ΕΕ.

Η συμμετοχή στην ΕΕ εμπόδιζε και εμποδίζει την αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας μας. Αυτή την εικόνα θα σχηματίσει κανείς αν παρακολουθήσει την πορεία μιας σειράς κλάδων της ελληνικής βιομηχανίας από τις αρχές της δεκαετίας του '80, που δεν είναι άσχετη με τον πολλαπλασιασμό του ρυθμού διείσδυσης των εισαγωγών μετά την ένταξη και τις κοινοτικές οδηγίες περιορισμού της παραγωγής που ακολούθησαν. Αναφερόμαστε στους κλάδους της κλωστοϋφαντουργίας, της ένδυσης, της ναυπηγικής βιομηχανίας, των τελικών μεταλλικών προϊόντων κλπ.

Την απομόνωση και την υποβάθμιση βιώνουν οι Ελληνες αγρότες που είδαν μετά την υπογραφή της GATT και της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής να ενισχύονται οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων από Τρίτες Χώρες και, ταυτόχρονα, να μειώνονται δραματικά οι εξαγωγές μας με την επιβολή ανώτατων ορίων παραγωγής από την Κοινότητα και με τη μείωση των εξαγωγικών επιδοτήσεων.

Θα πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι η σημερινή Ελλάδα παρουσιάζει βαθμό εμπορικής ενσωμάτωσης στην κοινοτική οικονομία μεγαλύτερο από τον κοινοτικό μέσο όρο. Πρόκειται για έναν ιδιότυπο περιορισμό στον προσανατολισμό των ελληνικών εισαγωγών και εξαγωγών, οι οποίες μετά την ένταξη συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο προς τις χώρες της Κοινότητας. Ετσι, ουσιαστικά, αφαιρούνται δυνατότητες για επέκταση των οικονομικών σχέσεων της χώρας μας με κράτη που δε συμμετέχουν στην ΕΕ.

Η δική μας στρατηγική στοχεύει στην αποδυνάμωση της αντίπαλης τάξης, των πολυεθνικών, στην ενίσχυση του ταξικού αγώνα που θα φέρει στο προσκήνιο την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.Εμείς καλούμε όλους τους εργαζόμενους να αντισταθούν, να συγκρουστούν με πιο ολοκληρωμένους αντιμονοπωλιακούς στόχους, αξιοποιώντας την πείρα των αγώνων των αγροτών της Θεσσαλίας ενάντια στις συνέπειες της ΓΚΑΤΤ και της ΚΑΠ. Αξιοποιώντας την πείρα των αγώνων των συνταξιούχων, που αμφισβήτησαν ανοιχτά την πολιτική της λιτότητας, των φοιτητών και των σπουδαστών, που αντιστάθηκαν αγωνιστικά στις μορφές άμεσης και έμμεσης ιδιωτικοποίησης των ΑΕΙ και των ΤΕΙ. Σε αντίθεση με τις επιλογές των Βρυξελλών, που επιχειρούν να μετακυλήσουν άμεσα τα βάρη της κρίσης στα λαϊκά στρώματα, στους φτωχούς λαούς της Ευρώπης και να εδραιώσουν μακροπρόθεσμα την εξουσία του μονοπωλιακού κεφαλαίου, η δική μας στρατηγική στοχεύει στην αποδέσμευση από την ΕΕ και σε μια Ελλάδα του σοσιαλισμού, που θα συμβάλλει στην προώθηση και εδραίωση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Και φυσικά μια ριζική αλλαγή της κατάστασης στην Ελλάδα θα συμβαδίζει με σημαντικές μεταβολές του συσχετισμού δύναμης και σ' άλλες χώρες της Ευρώπης και της ευρύτερης περιοχής.

Σχετικά με το επιχείρημα της "απώλειας συμμάχων", σε περίπτωση ρήξης με το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, τη ΔΕΕ

Το πραγματικό ερώτημα που προκύπτει είναι αν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού, η ελληνική επικράτεια και η φιλία με τους άλλους λαούς εξασφαλίζεται από τους "συμμάχους". Για να μπορέσουμε να διερευνήσουμε το ζήτημα αυτό οφείλουμε να προσδιορίσουμε τους στόχους των δυνάμεων που δρουν στην περιοχή μας.

Η δραστηριότητα των ΗΠΑ στην περιοχή στοχεύει στην εδραίωση της "νέας τάξης πραγμάτων". Οι ΗΠΑ επιχειρούν να αμφισβητήσουν σ' όλο τον κόσμο το στάτους κβο που υπήρχε πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης (υπάρχοντα σύνορα κλπ. ). Επιχειρούν να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια, στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, στα πλαίσια του ανταγωνισμού τους με τον γερμανικό ιμπεριαλισμό. Επιχειρούν, πιο συγκεκριμένα, να θέσουν υπό τον άμεσο και ουσιαστικά αποκλειστικό στρατιωτικό έλεγχό τους το Αιγαίο. Παράλληλα, τα αμερικάνικα μονοπώλια της πολεμικής βιομηχανίας πιέζουν για να συντηρείται η ξέφρενη και αδιέξοδη κούρσα των πολεμικών εξοπλισμών.

Στα πλαίσια αυτού του συστήματος της "νέας τάξης" και των συγκεκριμένων επιλογών τους, οι ΗΠΑ στηρίζουν την Τουρκία στο ρόλο της περιφερειακής δύναμης, για τον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής, χωρίς όμως να εγκαταλείπουν και την Ελλάδα.

Η αστική τάξη της Τουρκίας, όπως και της Ελλάδας, επιδιώκει να αναβαθμίσει τη θέση της στο σύστημα του ιμπεριαλισμού και να αποκομίσει ένα τμήμα των υπερκερδών στην περιοχή των Βαλκανίων, στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή.

Με βάση αυτές τις επιλογές ανταγωνίζεται άμεσα με τη χώρα μας γύρω από ορισμένα οικονομικά θέματα αιχμής, όπως τα πετρέλαια του Αιγαίου, ο χώρος διέλευσης του αγωγού πετρελαίου, η εμπορική διείσδυση στις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, οι τηλεπικοινωνίες κ. ά.

Γενικότερα, όπως αναλύσαμε και στο σχέδιο Προγράμματος:

"Οξύνεται ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην ελληνική και στην τούρκικη ολιγαρχία. Εξαιτίας της θέσης τους, και της Ελλάδας και της Τουρκίας, στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, επιδιώκουν να αποσπάσουν η καθεμία για λογαριασμό της, τη μεγαλύτερη υποστήριξη από τις ισχυρές ιμπεριαλιστικές χώρες. Η επιδίωξη αυτή αυξάνει την προθυμία τους να συμμετέχουν στα ιμπεριαλιστικά επεκτατικά σχέδια" (60).

Η άρχουσα τάξη της Τουρκίας εκδηλώνει ανοιχτά και με έργα τις επεκτατικές της βλέψεις στο Αιγαίο και στην Κύπρο, αξιοποιώντας τη σημασία που έχει η θέση της για τον ιμπεριαλισμό.

Από το 1974 και μετά τον εποικισμό της Κύπρου, η τουρκική πλευρά κλιμακώνει σταθερά τις απαιτήσεις της που αφορούν το Αιγαίο: Υφαλοκρηπίδα, εναέρια και θαλάσσια σύνορα, ζητήματα της Δυτ. Θράκης, επιχειρησιακός έλεγχος του Αιγαίου και τελευταία η διεκδίκηση ουσιαστικά βραχονησίδων και νησιών με αφορμή την κρίση στα Ιμια.

Στην προσπάθειά της αυτή η τουρκική ολιγαρχία και ο αμερικάνικος παράγοντας αξιοποιούν δηλώσεις και ενέργειες εκπροσώπων των εθνικιστικών αντιλήψεων που υπάρχουν στη χώρα μας (π. χ. η πρόταση Σαμαρά για αποκλεισμό των μουσουλμάνων από τα ψηφοδέλτια, το σύνθημα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα κλπ. ).

Η στάση της ελληνικής ολιγαρχίας χαρακτηρίζεται και από την επιδίωξη αναβάθμισης της θέσης της και από την τάση συμβιβασμού υπό την ιμπεριαλιστική διαιτησία.

Στο Πρόγραμμά μας τονίζεται ότι "στις σημερινές συνθήκες η ντόπια ολιγαρχία φιλοδοξεί να παίξει ρόλο διαμεσολαβητή ανάμεσα στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ από τη μια και τις χώρες των Βαλκανίων και της Μεσογείου από την άλλη. Να δυναμώσει την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική παρουσία της στην περιοχή. Οι επιδιώξεις αυτές τη φέρνουν αντιμέτωπη με τις ανάλογες επιδιώξεις και τις επεκτατικές βλέψεις της τουρκικής ολιγαρχίας. Οξύνουν τον ανταγωνισμό μεταξύ τους. Δημιουργούν μεγαλύτερες δυνατότητες επέμβασης και αξιοποίησης των διαφορών αυτών από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις" (61).

Οι αναδιατάξεις των ρόλων στη ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ είναι υπό εξέλιξη. Και ακριβώς επειδή αυτή είναι διαδικασία έντασης του ανταγωνισμού ανάμεσα σε καπιταλιστικά κράτη, ελλοχεύει ο κίνδυνος, η όξυνση της αντιπαράθεσης και του ανταγωνισμού να φτάσει ως την πολεμική σύγκρουση.

Απ' όλα τα παραπάνω είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι η ειρήνη στην περιοχή και η εθνική μας ανεξαρτησία ΑΠΕΙΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΚΟΙΝΟ ΕΧΘΡΟ. Ο εχθρός αυτός δεν είναι άλλος από τον ιμπεριαλισμό.

Η θέση του ΚΚΕ για αγώνα ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό είναι η μόνη συμφέρουσα για τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Οι στόχοι για κλείσιμο των βάσεων του ΝΑΤΟ, για μη συμμετοχή στις ομάδες Ράμπο, για αποδέσμευση από το ΝΑΤΟ, είναι επίκαιροι στόχοι πάλης πλατιών λαϊκών δυνάμεων.

Επίλογος

Γενικότερα θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι σήμερα όποιος θέλει τη διατήρηση της ειρήνης και την προάσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας είναι αναγκαίο και αναπόφευκτο να συγκρουστεί με τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό.

Ο δρόμος της σύγκρουσης είναι αυτός που μπορεί να διασφαλίσει την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων υπέρ των εργαζομένων, να αναπτύξει την ταξική πάλη, που μπορεί ενδεχομένως να αποσπάσει και ορισμένες προσωρινές, μερικές κατακτήσεις. Αλλά πάνω από όλα είναι ο δρόμος για τη διαμόρφωση του μετώπου πάλης ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, ο δρόμος κατάκτησης της συνείδησης για πάλη ενάντια στον καπιταλισμό. Ο δρόμος αυτός εντάσσεται στα πλαίσια της ταξικής πάλης για τη λύση του προβλήματος της εξουσίας, για το σοσιαλισμό.


ΛΕΝΙΝ 3ο ΜΕΡΟΣ

Η εμφάνιση και εδραίωση του χρηματιστικού κεφαλαίου

Η ίδια διαδικασία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου που πραγματοποιείται στον τομέα της βιομηχανίας διεξάγεται και στον τραπεζικό τομέα.

Στον προμονοπωλιακό καπιταλισμό οι τράπεζες απασχολούνταν κυρίως με το ρόλο του μεσάζοντα: δέχονταν καταθέσεις και έδιναν βραχυπρόθεσμα δάνεια σε επιχειρήσεις. Ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για την προσέλκυση ισχυρών πελατών. Μέσα από αυτή τη διαδικασία ένας μικρός αριθμός γιγαντιαίων τραπεζών κυριάρχησε στη χρηματιστική ζωή των καπιταλιστικών χωρών. Ενας μικρός αριθμός τραπεζιτών κατέχει πλέον ένα ντε φάκτο μονοπώλιο για την παραχώρηση πίστωσης. Αυτό οδηγεί στο να μη συμπεριφέρονται πλέον σαν παθητικοί δανειστές που αρκούνται απλώς στην είσπραξη των τόκων των κεφαλαίων που προκατέβαλαν.

Τα τραπεζιτικά μονοπώλια, σε αντίθεση με τις τράπεζες του προμονοπωλιακού καπιταλισμού, δίνουν μακροχρόνια δάνεια σε βιομηχανικές επιχειρήσεις και έχουν ως κύριο συμφέρον την εξασφάλιση της αποδοτικότητας αυτών των επιχειρήσεων. Οταν μάλιστα χορηγούν πίστωση σε επιχειρήσεις που επιδίδονται σε ίδιες ή παραπλήσιες δραστηριότητες, προσπαθούν να αποφύγουν τον εξοντωτικό ανταγωνισμό μεταξύ τους, που θα οδηγούσε σε πτώση των κερδών. Ετσι, επεμβαίνουν για να επιταχύνουν και μερικές φορές να επιβάλουν τη βιομηχανική συγκέντρωση και συγκεντροποίηση.

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα οι τράπεζες παύουν να είναι απλοί πιστωτές των βιομηχανικών επιχειρήσεων. Δίνοντας μακροχρόνια δάνεια συμμετέχουν, στην πραγματικότητα, ενεργά στο κεφάλαιο της εταιρίας, ενώ από την άλλη μεριά και τα βιομηχανικά μονοπώλια γίνονται από τη μεριά τους συνιδιοκτήτες τραπεζών.

Ο Λένιν αναφέρει ότι "Οι τράπεζες σ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες και παρ' όλες τις ποικιλομορφίες της τραπεζικής νομοθεσίας, δυναμώνουν και επιταχύνουν κατά πολύ το προτσές συγκέντρωσης του κεφαλαίου και δημιουργίας μονοπωλίων" (22). Καθορίζοντας επίσης το μονοπώλιο σαν τη νεότατη φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού, υπογράμμιζε ότι "οι τράπεζες αποτελούν τα κέντρα της σύγχρονης οικονομικής ζωής, τους βασικούς νευραλγικούς κόμβους όλου του καπιταλιστικού συστήματος εθνικής οικονομίας" (23).

Το χρηματιστικό κεφάλαιο διαμορφώνεται σαν αποτέλεσμα της σύμφυσης του βιομηχανικού και του τραπεζικού κεφαλαίου.

Ο Λένιν θα αναδείξει την εμφάνιση της χρηματιστικής ολιγαρχίας ως το δεύτερο βασικό γνώρισμα της εποχής του ιμπεριαλισμού. Θα γράψει χαρακτηριστικά: "Η συγκέντρωση της παραγωγής, τα μονοπώλια που ξεπηδούν απ' αυτήν, η συγχώνευση και η σύμφυση των τραπεζών με τη βιομηχανία - να η ιστορία γέννησης του χρηματιστικού κεφαλαίου και το περιεχόμενο αυτής της έννοιας" (24). Και επισημαίνει ότι ο καπιταλισμός που άρχισε την ανάπτυξή του από το μικρό τοκογλυφικό κεφάλαιο, τελειώνει την ανάπτυξή του με το γιγάντιο τοκογλυφικό κεφάλαιο (25).

Ενα σύγχρονο χαρακτηριστικό παράδειγμα χρηματιστικής ολιγαρχίας είναι ο όμιλος επιχειρήσεων της οικογένειας Ροκφέλερ στις ΗΠΑ. Σ' αυτόν παίρνουν μέρος περισσότερες από 22 βιομηχανικές εταιρίες, 6 μεταφορικές και 11 τραπεζιτικές. Το συνολικό κεφάλαιο των εταιριών της ομάδας ξεπερνά τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Φυσικά το ατομικό κεφάλαιο της οικογένειας Ροκφέλερ είναι πολύ μικρότερο. Διαχειρίζονται όμως όλο το κεφάλαιο του χρηματιστικού ομίλου που καθοδηγείται απ' αυτούς (26).

"Η μεγαλύτερη γερμανική εταιρία, η Daimler - Benz, συμμετείχε τον Οκτώβριο του 1995, έμμεσα ή άμεσα, σε 1.104 επιχειρήσεις σε 62 χώρες. Από το σύνολο των συμμετοχών, 433 αφορούσαν γερμανικές επιχειρήσεις σε 55 κλάδους. Το μεγαθήριο RWE συμμετέχει σε 1.738 επιχειρήσεις σε 40 χώρες, ενώ 1.217 συμμετοχές αφορούν γερμανικές εταιρίες σε 100 κλάδους",... "Ανάμεσα στις 10 μεγαλύτερες εμπορικές της Ευρώπης σήμερα, συναντά κανείς τέσσερις γερμανικές. Ιδιαίτερα ενισχυμένες είναι οι γερμανικές τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρίες, οι κυρίαρχες του οικονομικού παιχνιδιού στη χώρα"... "στις 10 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες εντοπίζει κανείς δυο γερμανικές (Deutsche, Dresdner) αλλά και τέσσερις γαλλικές" (27).

Η εξαγωγή κεφαλαίων βασικό οικονομικό γνώρισμα του ιμπεριαλισμού

Το τρίτο βασικό γνώρισμα της εποχής του ιμπεριαλισμού, σύμφωνα με τη λενινιστική ανάλυση, είναι η τεράστια αύξηση της σημασίας της εξαγωγής κεφαλαίου και ο πρωτεύοντας ρόλος της σε σχέση με την εξαγωγή εμπορευμάτων, συγκριτικά με το στάδιο του ελεύθερου ανταγωνισμού. Η αναγκαιότητα εξαγωγής κεφαλαίου προήλθε από τη δημιουργία σε μια σειρά ισχυρές βιομηχανικές χώρες ενός "πλεονάσματος κεφαλαίου" για το οποίο δεν υπήρχε πλέον πεδίο συμφέρουσας τοποθέτησης εντός των συγκεκριμένων χωρών.

Στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες εμφανίστηκε η υπερσυσσώρευση του κεφαλαίου, ως αποτέλεσμα της όξυνσης της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας. Δηλαδή, από τη μια συγκεντρώθηκε ο πλούτος σε λίγα χέρια, οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι, από την άλλη οι φτωχοί γίνονταν φτωχότεροι. Ετσι δεν μπορούσαν να καταναλώσουν, τα προϊόντα έμεναν απούλητα, οι καπιταλιστές περιόριζαν τις παραγωγικές επενδύσεις τους. Με άλλα λόγια, εμφανίστηκαν συνθήκες δυσκολίας να πραγματοποιηθεί η υπεραξία σε κέρδος. Και βέβαια οι καπιταλιστές δεν ήταν διατεθειμένοι να χρησιμοποιούν το περίσσευμα του κεφαλαίου για το ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου των μαζών, για την πλατιά εκμηχάνιση και ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής. Αυτό θα σήμαινε μείωση των κερδών και επομένως ο καπιταλισμός θα έπαυε να είναι καπιταλισμός αν αποδεχόταν μια τέτοια λειτουργία. Αντίθετα, η ανισομετρία στην ανάπτυξη των χωρών έδινε τη δυνατότητα εξαγωγής κεφαλαίου στις πιο καθυστερημένες χώρες, όπου η χαμηλή τιμή της εργατικής δύναμης, της γης και οι φθηνές πρώτες ύλες δημιούργησαν τη δυνατότητα εξασφάλισης μεγαλύτερων κερδών.

Η εξαγωγή κεφαλαίων δε γίνεται μόνο με άμεσες παραγωγικές επενδύσεις, αλλά και με άλλες μορφές, π.χ. των δανείων και έχει ενταθεί πολύ περισσότερο σήμερα.

Τα δύο τελευταία οικονομικά γνωρίσματα που συμπληρώνουν τον λενινιστικό ορισμό του ιμπεριαλισμού είναι τα ακόλουθα:

- Η ίδρυση διεθνών μονοπωλιακών ενώσεων των κεφαλαιοκρατών, που μοιράζουν τον κόσμο.

Με τον όρο διεθνή μονοπώλια εννοούμε συνήθως συμφωνίες ανάμεσα στα μεγαλύτερα μονοπώλια των διαφόρων χωρών που παράγουν ομοειδή προϊόντα. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιας συμφωνίας ήταν αυτή που κλείστηκε το 1907 ανάμεσα στην αμερικάνικη "General Electric" και στη γερμανική AEG για το μοίρασμα της παγκόσμιας αγοράς ηλεκτρικών ειδών. Με βάση αυτή τη συμφωνία η General Electric πήρε τον έλεγχο στην αμερικάνικη ήπειρο και η AEG στην Ευρώπη (28).

Πρόσφατα, στις αρχές του '96, δυο μονοπωλιακές επιχειρήσεις στο χώρο των καυσίμων και των ορυκτελαίων, η βρετανική British Petrolioum (BP) και η αμερικανική Mobil Corp, έκλεισαν συμφωνία για τη συγχώνευση των δραστηριοτήτων τους στην ευρωπαϊκή αγορά, με στόχο να χτυπήσουν τις SHELL και EXXON. Χαρακτηριστικό των επιπτώσεων αυτών των συγχωνεύσεων για την εργατική τάξη, είναι η προοπτική μείωσης των θέσεων εργασίας κατά 3.000.

- Τέλος, ο Λένιν επισημαίνει ότι το οικονομικό μοίρασμα του κόσμου από τα μονοπώλια προϋποθέτει και το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες κεφαλαιοκρατικές δυνάμεις. Η τοποθέτηση κεφαλαίων στην οικονομία άλλων χωρών οδηγούσε τα ιμπεριαλιστικά κράτη στην τάση να μετατρέπουν τις ασθενείς χώρες σε αποικίες,με στόχο τη μεγαλύτερη εγγύηση στη διαφύλαξη των επενδύσεων. Τα διεθνή μονοπώλια ωθούν τις κυβερνήσεις των χωρών τους στην κατάκτηση ξένων εδαφών. Και τούτο γιατί η πολιτική κυριαρχία εδραιώνει τις θέσεις που έχουν στην οικονομία των χωρών αυτών. Η τάση κατάληψης ξένων εδαφών και ο πόλεμος συνδέονται αδιάρρηκτα με τα μονοπώλια και πηγάζουν απ' αυτά.

Το εδαφικό μοίρασμα του κόσμου και η δημιουργία του αποικιοκρατικού συστήματος τέλειωσε στις αρχές αυτού του αιώνα και αμέσως άρχισε η πάλη για το ξαναμοίρασμά του. Οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι και αρκετοί τοπικοί που επακολούθησαν εκφράζουν τη διαπάλη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για το ξαναμοίρασμα των αγορών και σφαιρών επιρροής. Δικαίωναν με δραματικό τρόπο τη λενινιστική ανάλυση και πρόβλεψη για τα γνωρίσματα της εποχής του ιμπεριαλισμού. Ο διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας μετά το 1989 και ο πόλεμος στα εδάφη της αποσκοπούσε στο μοίρασμα των αγορών, ήταν πρόκριμα για το μοίρασμα αγορών στα εδάφη και στις αγορές του ανατραπέντος σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Ανάλογα φαινόμενα υπάρχουν σε όλον τον κόσμο.

Ο παρασιτισμός και το σάπισμα του καπιταλισμού

Ο ιμπεριαλισμός είναι παρασιτικός καπιταλισμός, καπιταλισμός που σαπίζει και πεθαίνει. Το πέρασμα του καπιταλισμού στο μονοπωλιακό στάδιο δεν τον καθιστά πιο εύρυθμο και πιο οργανωμένο, δεν τον βοηθά να αντιμετωπίζει τις κρίσεις του.

Ο Λένιν είναι σαφής πάνω στο θέμα αυτό. Υπογραμμίζει χαρακτηριστικά:

"Η εξάλειψη των κρίσεων με τα καρτέλ είναι παραμύθι των αστών οικονομολόγων που προσπαθούν να εξωραϊζουν με κάθε θυσία τον καπιταλισμό. Αντίθετα, το μονοπώλιο που δημιουργείται σε μερικούς κλάδους της βιομηχανίας ΔΥΝΑΜΩΝΕΙ ΚΑΙ ΟΞΥΝΕΙ ΤΟ ΧΑΟΣ που χαρακτηρίζει όλη την καπιταλιστική παραγωγή στο σύνολό της. Η έλλειψη αντιστοιχίας στην ανάπτυξη της γεωργίας και της βιομηχανίας, που χαρακτηρίζει γενικά τον καπιταλισμό, γίνεται ακόμα μεγαλύτερη. Η προνομιούχα θέση της πιο καρτελοποιημένης, της λεγόμενης βαριάς βιομηχανίας, οδηγεί τους άλλους κλάδους της βιομηχανίας σε ακόμα μεγαλύτερη έλλειψη προγραμματισμού... Ταυτόχρονα, η εντατικά γοργή ανάπτυξη της τεχνικής φέρνει μαζί της ολοένα και περισσότερα στοιχεία αναντιστοιχίας ανάμεσα στις διάφορες πλευρές της εθνικής οικονομίας, στοιχεία χάους και κρίσεων" (29).

Και συμπληρώνει στη συνέχεια: "Ο παλιός καπιταλισμός έφαγε τα ψωμιά του. Ο καινούριος είναι πέρασμα σε κάτι άλλο. Το να προσπαθεί κανείς να βρει στέρεες αρχές και συγκεκριμένο σκοπό για να "συμφιλιώσει" το μονοπώλιο με τον ελεύθερο συναγωνισμό είναι φυσικά χαμένος κόπος. Η ομολογία των ανθρώπων της πρακτικής δεν αντηχεί καθόλου σαν επίσημη εξύμνηση των χαρισμάτων του "οργανωμένου" καπιταλισμού που κάνουν οι απολογητές του" (30).

Η διαλεκτική του καπιταλισμού είναι τέτοια που όσο συγκεντρώνεται, κοινωνικοποιείται η παραγωγή, όσο επαναστατικοποιούνται τα μέσα παραγωγής, όσο επεκτείνονται οι καπιταλιστικές σχέσεις στη σφαίρα της αγροτικής παραγωγής και στις υπηρεσίες, τόσο αναπτύσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις, έρχονται σε όλο και βαθύτερη αντίθεση με την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, το κίνητρο του ατομικού κέρδους του καπιταλιστή, από το οποίο καθορίζονται και οι αυθόρμητες σχέσεις της αγοράς, που προσιδιάζουν οργανικά στο καπιταλιστικό καθεστώς. Με το πέρασμα από τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού στο μονοπωλιακό καπιταλισμό, η αντίθεση αυτή οξύνεται, παρά τη μάταιη προσπάθεια αποτελεσματικής ρύθμισης της παραγωγής σε κλίμακα μονοπωλίων.

Συνεκτιμώντας τα 5 βασικά οικονομικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού, ο Λένιν τόνισε ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου σταδίου που μας επιτρέπουν να μιλάμε για καπιταλισμό που σαπίζει και πεθαίνει. Αναφέρθηκε στη δημιουργία ενός τεράστιου στρώματος εισοδηματιών καπιταλιστών που ζουν από το "κόψιμο των κουπονιών", χωρίς να συνεισφέρουν σε οποιαδήποτε παραγωγική δραστηριότητα. Παράλληλα ανέδειξε ότι από την πιο στυγνή εκμετάλλευση των καθυστερημένων χωρών, η άρχουσα τάξη των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών είναι σε θέση να δίνει ορισμένα "ψίχουλα" για να εξαγοράσει τη δική της εργατική τάξη.

Με ιδιαίτερη έμφαση αναφέρθηκε στην καταστρεπτική επίδραση του συγκεκριμένου σταδίου απέναντι στην κύρια παραγωγική δύναμη, τον εργαζόμενο άνθρωπο και ιδιαίτερα απέναντι στην εργατική τάξη των ασθενέστερων κρατών. Συνοψίζοντας τη σκέψη του για τη γενικότερη καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων, γράφει σ' ένα άρθρο του για τον ιταλικό ιμπεριαλισμό: "Η αποικιακή πολιτική και ο ιμπεριαλισμός δεν είναι καθόλου μια νοσηρή θεραπεύσιμη ανωμαλία του καπιταλισμού (όπως νομίζουν οι Φιλισταίοι, ανάμεσά τους και ο Κάουτσκι), αλλά αναπόφευκτη συνέπεια των ίδιων των βάσεων του καπιταλισμού. Ο συναγωνισμός ανάμεσα στις διάφορες επιχειρήσεις βάζει το ζήτημα μόνο έτσι: ή καταστρέφεσαι ή καταστρέφεις τους άλλους. Ο συναγωνισμός ανάμεσα στις διάφορες χώρες βάζει το ζήτημα μόνο έτσι: ή μένεις στην ένατη θέση και διακινδυνεύεις αιώνια να έχεις την ίδια τύχη με το Βέλγιο ή καταστρέφεις και υποτάσσεις άλλες χώρες, δημιουργώντας για τον εαυτό σου μια θεσούλα ανάμεσα στις μεγάλες Δυνάμεις" (31).

Αυτό σημαίνει ότι γίνονται ανακατατάξεις ανάμεσα στα μονοπώλια, ανάμεσα στις πιο ισχυρές δυνάμεις του ιμπεριαλιστικού συστήματος, αλλά και ανάμεσα σε αυτές που βρίσκονται σε μια ενδιάμεση θέση. Στη συνέχεια θα δούμε ότι οι διαπιστώσεις αυτές του Λένιν επιβεβαιώνονται με βάση τις σύγχρονες εξελίξεις.


1 Βλ. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 25.

2 Στο ίδιο, σελ. 27.

3 Στο ίδιο, σελ. 28.

4 Βλ. Ντοκουμέντα 15ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, σελ. 33.

5 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 309.

6 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 327.

7 Στο ίδιο, σελ. 328

8 Βλ. Β. Ι. Λένιν. Απαντα, τ. 27, σελ. 314.

9 Βλ. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 19.

10 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 414

11 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 331.

12 Βλ. ΒΗΜΑ, 13.10.96.

13 Βλ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 24.8.96.

14 Βλ. ΒΗΜΑ, 13.10.96.

15 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 323.

16 Σημείωση: Οταν αναφέρεται στο "τελείωμα του εδαφικού μοιράσματος" εννοεί του αποικιοκρατικού συστήματος εκείνης της εποχής.

17 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 393.

18 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 22, σελ. 43.

19 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 327.

20 Στο ίδιο, σελ. 328.

21 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 392.

22 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 328.

23 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 34, σελ. 161.

24 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 350.

25 Στο ίδιο, σελ. 357.

26 Βλ. Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού, Ινστιτούτο Οικονομικών Επιστημών της ΕΣΣΔ, εκδ. "Σύγχρονη Εποχή", σελ. 137.

27 Βλ. "Καθημερινή", 5.7.96.

28 Βλ. Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού, Ινστιτούτο Οικονομικών Επιστημών της ΕΣΣΔ, Εκδ. "Σύγχρονη Εποχή", σελ. 144.

29 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 330.

30 Στο ίδιο, σελ. 348.

31 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 15 - 16.

32 Βλ. ΚΜΕ: Οι αλλαγές στην οικονομία και στην ταξική διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας (1980 - 1994), σελ. 135.

33 Βλ. ΚΜΕ: Οι αλλαγές στην οικονομία..., σελ. 137.

34 Βλ. Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 5/96, σελ. 82.

35 Βλ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ, 18.2.1996.

36 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 365.

37 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 403.

38 Βλ. Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 5/96, σελ. 81.

39 Βλ. Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 5/96, σελ. 52.

40 Βλ. Πολ Κρούγκμαν: Η εποχή των μειωμένων προσδοκιών, Εκδ. "Πόλις", σελ. 28.

41 Βλ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 21.2.1996 καθώς και "Οι αλλαγές στην οικονομία και την ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας 1980 - 1994" μελέτη του ΚΜΕ, "Σύγχρονη Εποχή", 1996.

42 Βλ. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τ. 27, σελ. 99.

43 Στο ίδιο, τ. 30, σελ. 102.

44 Βλ. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 19.

45 Στο ίδιο, σελ. 20.

46 Στο ίδιο, σελ. 21.

47 Βλ. Ντοκουμέντα 15ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, σελ. 22.

48 Βλ. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 38.

49 Ερευνα του ΚΕΠΕ: "Η πορεία των περιθωρίων κέρδους και οι επιπτώσεις στον τιμάριθμο", βλ. ΒΗΜΑ, 18.6.96.

50 Βλ. ΒΗΜΑ, 18.6.96.

51 Βλ. ΒΗΜΑ, 18.6.96.

52 Βλ. ΕΘΝΟΣ, 9.6.96.

53 Βλ. ΕΘΝΟΣ, 9.6.96.

54 Βλ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 21.8.96.

55 Βλ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15.2.96.

56 Βλ. Ντοκουμέντα 15ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, σελ. 23.

57 Βλ. Ντοκουμέντα του 15ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, σελ. 25.

58 Βλ. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 23.

59 Βλ. "Ριζοσπάστης", 28.7.96.

60 Βλ. Ντοκουμέντα 15ου Συνεδρίου ΚΚΕ, σελ. 212.

61 Βλ. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 20.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Α. Από τη λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό

α). Β. Ι. Λένιν: "Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού", "Απαντα", τόμος 27, τα κεφάλαια VII - X, σελ. 391 - 433, εκδ. "Σύγχρονη Εποχή".

Καλό θα ήταν να διαβαστεί σε μια πορεία ολόκληρο το έργο. Αν έχει διαβαστεί, να ξαναπροσεχθούν: Ο πρόλογος του συγγραφέα στη γαλλική και γερμανική έκδοση, η εισαγωγική παράγραφος στο κεφάλαιο ΙΙ, "Οι τράπεζες και ο νέος τους ρόλος" και οι σελίδες 338 - 339.

Οι σελίδες 359 - 362 από το κεφάλαιο ΙΙΙ "Το χρηματιστικό κεφάλαιο και η χρηματιστική ολιγαρχία".

β). Β. Ι. Λένιν: "Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού και τον "ιμπεριαλιστικό οικονομισμό"", "Απαντα", τόμος 30, τα κεφάλαια 3, 4, σελ. 90 - 106.

γ). Β. Ι. Λένιν: "Ο ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του σοσιαλισμού", "Απαντα", τόμος 30, σελ. 163 - 179.

* Τα ίδια έργα υπάρχουν στην μπροσούρα: Ο Λένιν "Για τον ιμπεριαλισμό και τους ιμπεριαλιστές", που πωλείται στο βιβλιοπωλείο της "Σύγχρονης Εποχής". Στην μπροσούρα αυτή:

* Από το έργο: "Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού", από τη σελίδα 43 έως το τέλος.

* Από το έργο: "Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού και τον "ιμπεριαλιστικό οικονομισμό"", από τη σελίδα 87 έως το τέλος.

* Από το έργο: "Ο ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του σοσιαλισμού", από τη σελίδα 103 έως το τέλος.

δ). Β. Ι. Λένιν: "Για το σύνθημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης", "Απαντα", τόμος 26, σελ. 359 - 363.

ε). Β. Ι. Λένιν: Πρόλογος στην μπροσούρα του Ν. Μπουχάριν, "Η παγκόσμια οικονομία και ο ιμπεριαλισμός", "Απαντα", τόμος 27, σελ. 94 - 99.

στ). Κ. Μαρξ: "Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας". "Διαλεκτά Εργα", τόμος Ι, σελ. 423 - 426.

Β. Από τα ντοκουμέντα του 15ου Συνεδρίου. Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ.

α). Από το Σχέδιο Προγράμματος, τα κεφάλαια: "Ο σύγχρονος κόσμος, η Ελλάδα στο σύστημα του ιμπεριαλισμού", σελ. 199 - 216.

β). Από το Πρόγραμμα: Στο κεφάλαιο: Α. "Ο σύγχρονος κόσμος", το υποκεφάλαιο "Η εποχή μας, εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό", σελ. 105 - 108. Και το κεφάλαιο: Β. "Η Ελλάδα στο σύστημα του ιμπεριαλισμού", σελ. 110 - 113.

γ). Από την εισήγηση της ΚΕ προς το 15ο Συνέδριο: Σελίδες 11 - 18, 22 - 31, από τις σελίδες 33 - 34 τα ερωτήματα Α και Β.

δ). Από την εισηγητική ομιλία της ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ προς το 15ο Συνέδριο, σελίδες 62 - 74.

ε). Από την τελική ομιλία της ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ προς το 15ο Συνέδριο, σελίδες 86 - 89.

Γ. Βιβλιογραφία και αρθρογραφία για το σύγχρονο καπιταλισμό.

Ι. Από αρθρογραφία της ΚΟΜΕΠ:

* Λάμπρου Τσελίκα: "Η ειρήνη και η ασφάλεια των λαών, 50 χρόνια μετά την αντιφασιστική νίκη", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/1995.

* Θανάση Παπαρήγα: "ΝΑΤΟ - Παλιά ιστορία, νέες συνθήκες", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/1996.

* Θανάση Παπαρήγα: "Μέση Ανατολή, ΗΠΑ - ΝΑΤΟ: Ζυμώσεις και στρατηγικές σκέψεις", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 5/1996.

* Μάκη Παπαδόπουλου: "Μπροστά στη Διακυβερνητική Διάσκεψη '96", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 3/1995.

* Μιχάλη Κάχρη: "Διείσδυση κεφαλαίων από την Ελλάδα στα Βαλκάνια", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 1/1995.

* "Προσέγγιση της ταξικής συγκρότησης της αγροτιάς", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 1/1995.

* Αντώνη Ντρέκου: "Η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 5/1995.

* Μάκη Παπαδόπουλου: "Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο μύθος της σύγκλισης και το φόβητρο της απομόνωσης", ΚΟΜΕΠ, τεύχος 5/1996.

Αφιέρωμα για το σύγχρονο καπιταλισμό, ΚΟΜΕΠ, τεύχος 5/1996.

ΙΙ. Από εκδόσεις:

ΚΜΕ: "Οι αλλαγές στην οικονομία και στην ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας (1980 - 1994)". Εκδόσεις "ΣΕ", 1996, σελ. 109 - 138.

ΚΜΕ: "Λευκή και Πράσινη Βίβλος - Επιστημονικό Συμπόσιο". Εκδόσεις "ΣΕ", 1996.

Θανάση Παπαρήγα: "Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Σκέψεις για μερικές πλευρές του". Εκδόσεις "ΣΕ", 1996.


B ΜΕΡΟΣ - Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ

Εκτίμηση του Προγράμματος του ΚΚΕ για τη σημερινή θέση της χώρας στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα

Στο Πρόγραμμα του 15ου Συνεδρίου εκτιμάται ότι:

"Ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξής του, στην κρατικομονοπωλιακή του βαθμίδα. Στη χώρα μας υπάρχουν οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Αυτό προκύπτει από το επίπεδο ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού και των αντιθέσεών του.

Η Ελλάδα βρίσκεται σε ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση στο ιμπεριαλιστικό σύστημα" (44).

"Το διεθνές μονοπωλιακό κεφάλαιο ελέγχει την ελληνική οικονομία και βασικούς τομείς της χώρας. Οι πολυεθνικές και τα μονοπώλια κατάκτησαν νέες θέσεις, διείσδυσαν βαθύτερα και ασκούν άμεσο ρόλο σε τομείς καίριους για τη διαμόρφωση της πολιτικής συμπεριφοράς, της κοινωνικής συνείδησης της εργατικής τάξης και του λαού. Το ελληνικό κεφάλαιο έχει συνδεθεί πιο στενά με τα συμφέροντα του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου. Κυρίαρχη τάση του είναι η διασύνδεση μαζί του, η εξάρτηση και προσαρμογή στους γενικότερους σχεδιασμούς. Η γενική τάση διαπλοκής δεν αλλάζει από το γεγονός ότι τμήματα του ντόπιου κεφαλαίου πλήττονται από τις πολυεθνικές.

Η ελληνική ολιγαρχία διατηρεί στενούς δεσμούς και με τα τρία ιμπεριαλιστικά κέντρα" (45).

"Η χώρα εναρμονίζεται με τις αναδιαρθρώσεις που της επιβάλλει η συμμετοχή της στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και προσαρμόζει την οικονομία της, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών" (46).

Στην Εισήγηση της ΚΕ προς το 15ο Συνέδριο τονίζεται ότι: "Η εξάρτηση και η ανισότιμη θέση της χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας δεν αποτελούν ξεχωριστό ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ πρόβλημα για τη χώρα μας. Είναι αναπόσπαστα δεμένη με το ίδιο το κοινωνικοοικονομικό σύστημα, δηλαδή τον ελληνικό καπιταλισμό. Η κατάργηση της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης δεν μπορεί να γίνει δίχως να θιγεί και να ανατραπεί εκ βάθρων το ίδιο το κοινωνικο - οικονομικό σύστημα στην Ελλάδα" (47).

"Το ΚΚΕ κατευθύνει τη δράση του, ώστε η αντιιμπεριαλιστική, αντιμονοπωλιακή πάλη να αναπτύσσεται και να βαθαίνει η αντικαπιταλιστική συνείδηση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Το ΚΚΕ σταθερά προσπαθεί να πείθει ότι δεν αρκεί να φύγουν τα αστικά κόμματα και οι σύμμαχοί τους από το τιμόνι της διακυβέρνησης. Πρέπει να ανατραπεί το αστικό κράτος και οι μηχανισμοί του. Να δημιουργηθεί μια νέα λαϊκή εξουσία, που δεν είναι άλλη από τη σοσιαλιστική" (48).

Ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται στην κρατικομονοπωλιακή βαθμίδα του Σαν αποτέλεσμα της ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα, της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης κεφαλαίου, της ανάπτυξης των μονοπωλίων, διαμορφώθηκε και στη χώρα μας, κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, ένα σύστημα κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού (ΚΜΚ). Το γεγονός αυτό επισημαίνεται στα κομματικά μας ντοκουμέντα ήδη από το 9ο Συνέδριο του Κόμματος.
Είναι γνωστό ότι ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε στη χώρα μας κάτω από την άμεση πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ανάμειξη των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και με όρους εξάρτησης από το ξένο κεφάλαιο.

Το πέρασμα στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού έγινε στη χώρα μας όταν είχε ήδη διαμορφωθεί ο διεθνής καπιταλισμός σε ιμπεριαλιστικό σύστημα, δηλαδή πολύ αργότερα απ'ό,τι στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.

Η εδραίωση του KMK στη χώρα μας επιτυγχάνεται με την αποφασιστική συμβολή του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, που ενδιαφέρεται για την πλήρη ενσωμάτωση της Ελλάδας στους ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς, στο ΝΑΤΟ πρώτα απ' όλα, σε συνθήκες όξυνσης του ταξικού αγώνα στη χώρα μας (ΕΑΜ -ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή, Βρετανική στρατιωτική επέμβαση, ο αγώνας του ΔΣΕ κλπ. ). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη μετέπειτα σύνδεση της χώρας μας με την ΕΟΚ θα επιδράσει σημαντικά στην εξέλιξη του ελληνικού καπιταλισμού.

Η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ και στη συνέχεια η δρομολόγηση των διαδικασιών για την ευρωπαϊκή καπιταλιστική ενοποίηση με μια σειρά βήματα (Ενιαία Ευρωπ. Πράξη, Συνθήκη του Μάαστριχτ, κλπ.) οδηγούν σε σημαντικές αλλαγές.

Στη δεκαετία του '80 και στην πρώτη πενταετία του '90 η Ελλάδα προσαρμόζεται περισσότερο οργανικά στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Την τελευταία περίοδο, σε συνθήκες παρατεταμένης οικονομικής κρίσης και ύφεσης αλλά και αλλαγής του συσχετισμού δυνάμεων σε βάρος του εργατικού κινήματος και του σοσιαλισμού, εκδηλώνεται μια νέα επίθεση του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Επιχειρούνται προσαρμογές για τη διατήρηση του συστήματος μέσω της ενίσχυσης των ιμπεριαλιστικών ενώσεων. Ταυτόχρονα οξύνονται οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για το μοίρασμα των νέων αγορών.

Με βάση τα παραπάνω ενεργοποιούνται διακρατικές μονοπωλιακές ρυθμίσεις που εξασφαλίζουν την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων και της εργατικής δύναμης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που εναρμονίζουν σταδιακά τις κεντρικές εθνικές τράπεζες στην κατεύθυνση μιας Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας. Στα πλαίσια αυτών των προσαρμογών συρρικνώνεται ο δημόσιος τομέας της οικονομίας, μέσω της νεοφιλελεύθερης πολιτικής των εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων. Ταυτόχρονα ενισχύεται η κρατική παρέμβαση, μέσω των κρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων, που μια εκδήλωσή της είναι και οι ίδιες οι ιδιωτικοποιήσεις.

Ταυτόχρονα, με το πρόσχημα της εκπλήρωσης των όρων που διαμόρφωσε το Διευθυντήριο των Βρυξελλών για την είσοδο της κάθε χώρας - μέλους στην τελική φάση της ΟΝΕ (ύψος πληθωρισμού, έλλειμμα δημοσίου, ύψος του δημόσιου χρέους, επιτόκια), επιβάλλεται από τους πολιτικούς εκπροσώπους της ολιγαρχίας μια συγκεκριμένη σε γενικές γραμμές νεοφιλελεύθερη αντιλαϊκή οικονομική πολιτική.

Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ η παρέμβαση του ιμπεριαλιστικού κέντρου δεν ασκείται μόνο με οικονομικούς μοχλούς. Θεσμοθετείται και για το πολιτικό και στρατιωτικό πεδίο και τον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της ονομαζόμενης εσωτερικής ασφάλειας.

Η θέση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα

Η Ελλάδα βρίσκεται σε ενδιάμεση, εξαρτημένη θέση στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Το ελληνικό αστικό κράτος μετέχει ενεργά σε όλους τους σχεδιασμούς των ιμπεριαλιστικών κέντρων, ιδιαίτερα του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Ταυτόχρονα δέχεται τις αρνητικές συνέπειες των ανταγωνισμών στην περιοχή (αμφισβήτηση συνόρων, αξιώσεις της Τουρκίας, υποκίνηση μειονοτικών ζητημάτων κλπ. ).

Η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα διαπραγματεύεται για να εξασφαλίσει την υποστήριξη ισχυρών ιμπεριαλιστικών κρατών, ώστε να αποκομίσει κέρδη από το άνοιγμα των νέων αγορών.

Στα πλαίσια αυτά καλλιεργεί τον εθνικισμό, χρησιμοποιεί την ιστορική διαμάχη με την Τουρκία για να επιβάλλει την ταξική συνεργασία και τη λεγόμενη "εθνική ομοψυχία". Εξίσου καλλιεργεί τον κοσμοπολιτισμό, προβάλλει την "υπεροχή και σταθερότητα" της Ελλάδας σαν καπιταλιστικού κράτους στα Βαλκάνια, διεκδικεί να έχει ένα αναβαθμισμένο ρόλο στα πλαίσια των σχεδιασμών των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στη ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ, και μάλιστα σε περίπτωση που αυτή διευρυνθεί προς τα Ανατολικά.

Αστικές πολιτικές δυνάμεις, καθώς και μικροαστικές οπορτουνιστικές, υποστηρίζουν την αναβάθμιση της Ελλάδας στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος. Μια τέτοια αναβάθμιση σημαίνει ισχυροποίηση του ιμπεριαλισμού σε βάρος της εργατικής τάξης, του ελληνικού λαού. Σημαίνει ακόμα και νέους κινδύνους για την ειρήνη ανάμεσα στον ελληνικό λαό και τους λαούς των γειτονικών χωρών.


Οι κυριότερες εξελίξεις που παρατηρούμε στο σύγχρονο καπιταλισμό

Είναι γεγονός ότι μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα τις δύο τελευταίες δεκαετίες γινόμαστε μάρτυρες σημαντικών εξελίξεων σ' όλα τα επίπεδα.

"Η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και της παραγωγής οδήγησαν στην εμφάνιση νέων μονοπωλιακών ενώσεων, οι οποίες τοποθετούν τα κεφάλαιά τους και διεισδύουν στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, στην κυκλοφορία και στις υπηρεσίες. Για παράδειγμα το μονοπώλιο της πετρελαιοχημικής βιομηχανίας των ΗΠΑ διείσδυσε στον κλάδο των τροφίμων, το μονοπώλιο κρέατος "Αρμορ" ασχολείται με την παραγωγή ιατρικών μέσων. Στη Γαλλία, οι χημικές εταιρίες άπλωσαν τα πλοκάμια τους στην ατομική ενέργεια, στην υαλουργία, στην έγχρωμη τηλεόραση. Ολη αυτή η διαδικασία της διαφοροποίησης του κεφαλαίου συντελείται μέσα σε σκληρό ανταγωνισμό, όπου επιχειρήσεις καταστρέφονται και άλλες εξαγοράζονται. Μόνο στα χρόνια 1991-1993 πτώχευσαν 575.617 επιχειρήσεις στις 10 πιο αναπτυγμένες χώρες της ΕΕ. Στην περίοδο 1988-1992, τα πολυκαταστήματα των σούπερ μάρκετ αυξήθηκαν στις 9 πιο αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες από 20% μέχρι 100%, ενώ στην ίδια περίοδο πτώχευσαν καταστήματα τροφίμων στις ίδιες χώρες μέχρι 20%" (32).

"Τα 500 μεγαλύτερα μονοπώλια στον κόσμο καθορίζουν την παραγωγή, τις τιμές, τις προμήθειες και την εκμετάλλευση των πρώτων υλών. Από αυτά ξεχωρίζουν για τη δύναμή τους τα 50 μεγαλύτερα μονοπώλια. Οι πωλήσεις τους το 1985 ανέρχονταν σε ένα τρισεκατομμύριο 335 δισεκατομμύρια δολάρια και απασχολούσαν συνολικά 8.314.000 εργαζόμενους, τα καθαρά κέρδη τους από 52,8 δισεκατομμύρια δολάρια το 1985 έφτασαν στα 78,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 1991.

Η αυτοκρατορία "Τζένεραλ Μότορς" των ΗΠΑ απασχολούσε 811.000 εργαζόμενους και είχε καθαρά κέρδη 3,999 δισ. δολάρια, ενώ η EXXON των ΗΠΑ, με 146.000 εργαζόμενους, αποκόμισε 4,870 δισ. καθαρά κέρδη, δηλαδή ο κάθε εργαζόμενος τής έδωσε 33.356 δολάρια το χρόνο, κατά μέσο όρο. Η ΣΕΛΛ της Αγγλίας από κάθε εργαζόμενο έβγαλε 27.661 καθαρά κέρδη, η "Πετρομπράς" της Βραζιλίας είχε 29.360 δολάρια από κάθε εργαζόμενο και η "Σέβρον" των ΗΠΑ 25.360 δολάρια. Οι αριθμοί αυτοί φανερώνουν το βαθμό εκμετάλλευσης των εργαζομένων από τα μονοπώλια.

Αλματωδώς αναπτύχθηκαν οι εταιρίες πληροφορικής. Το 1990 οι 50 μεγαλύτερες είχαν εισόδημα ύψους 311.570 εκατ. δολαρίων, δηλαδή η καθεμιά είχε ανά μέσο όρο 6,2 δισ. δολάρια. Οι 20 μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου διέθεταν ενεργητικό ύψους 5,9 τρισ. δολαρίων και αποκόμισαν 25,6 δισ. δολάρια το 1990.

Στην ανώτατη πυραμίδα της χρηματιστικής ολιγαρχίας αναρριχήθηκε μια χούφτα πάμπλουτων μεγιστάνων. Σε 20 χώρες του κόσμου το 1992 υπήρχαν 227 δισεκατομμυριούχοι που ανήκαν στη λέσχη FORBES. Από τον αριθμό αυτό 101 ανήκουν στις ΗΠΑ, 44 στη Γερμανία, 34 στην Ιαπωνία, 10 στον Καναδά, 9 στη Γαλλία, από 8 στο Μεξικό και Χονγκ - Κονγκ, 7 στην Ελβετία, από 6 στην Ιταλία, Σαουδική Αραβία και Ταϊβάν, από 5 στη Βραζιλία και Αγγλία και από 3 στη Χιλή, Κολομβία, Κορέα, Ταϊλάνδη, Σουηδία, Ισπανία. Σύμφωνα με το περιοδικό "Φόρτσιουν", στην Ελλάδα το 1990 υπήρχαν 3 δισεκατομμυριούχοι (περιουσία σε δισεκατομμύρια δολάρια): ο Κώστας Μιχαήλ Λαιμός, ο Γιάννης Σπύρου Λάτσης κι ο Γιώργος Σταύρου Λιβανός" (33).

Επικεντρώνουμε λοιπόν στις εξελίξεις του σύγχρονου καπιταλισμού:

α) Ανάπτυξη των διεθνών - πολυκλαδικών μονοπωλίων που συγκροτούνται από μονοπώλια διαφόρων χωρών και αναπτύσσουν δραστηριότητα σ' όλο τον κόσμο και σε πολλούς κλάδους. Οπως αναφέρει το περιοδικό "Business Week", σήμερα ελέγχουν πάνω από τα 3/5 του διεθνούς καπιταλιστικού εμπορίου και έχουν αποκτήσει τεράστια οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ισχύ. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξαγορά από την TCI, τη μεγαλύτερη εταιρία καλωδιακών δικτύων στις ΗΠΑ, της ψυχαγωγικής εταιρίας "Liberty Media" και η συνεργασία της με τη SEGA για τη δημιουργία ενός μεγάλης εμβέλειας καλωδιακού δικτύου ηλεκτρονικών παιχνιδιών.

Τα μονοπώλια αυτά έχουν μια εθνική αναφορά ως προς την προέλευση του κεφαλαίου που κατέχουν, τον έλεγχο που ασκούν και το κράτος που αναλαμβάνει τη βασική υπεράσπιση των συμφερόντων της κυρίαρχης "μητρικής εταιρίας". Ως προς τη δραστηριότητά τους όμως είναι διεθνή, δεδομένου ότι αυτή υπερβαίνει τα εθνικά όρια και απλώνεται πάνω στο διεθνή οικονομικό χώρο.

Ετσι κι αλλιώς η κοινωνικοποίηση της παραγωγής πήρε σε παγκόσμιο επίπεδο τεράστιες διαστάσεις, διευρύνεται συνεχώς με την ορμητική εξαγωγή κεφαλαίων και εμπορευμάτων από τις σύγχρονες πολυεθνικές επιχειρήσεις, διεθνοποιείται. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι και η αγροτική παραγωγή περνά σε ένα ανώτερο στάδιο εμπορευματοποίησης.

β) Σημαντική επίδραση των αποκαλουμένων "νέων τεχνολογιών" στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στην ανάπτυξη της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου που προαναφέραμε. Στην εποχή της αυτοματοποίησης και της πληροφορικής μεταφέρονται περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν λειτουργίες διανοητικού χαρακτήρα του ανθρώπου στη λειτουργία της μηχανής. Στη βιομηχανία, χάρη στην ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, εμφανίζονται μηχανήματα γενικών και πολλαπλών χρήσεων, που αντικαθιστούν τα παλιά για συγκεκριμένη εξειδικευμένη χρήση.

Η επιστημονική έρευνα συνδέεται όλο και περισσότερο με την παραγωγή. Η εκτίμηση του Μαρξ για τη μετατροπή της επιστήμης σε άμεση παραγωγική δύναμη επιβεβαιώνεται πλήρως.

γ) Πέρασμα σ' ένα ανώτερο στάδιο εμπορευματοποίησης της παραγωγής και της διάδοσης της γνώσης και της πληροφορίας, που αποτελεί μια πολύ σημαντική εξέλιξη στα τέλη του αιώνα. Η εξέλιξη αυτή οδηγεί σε μια σημαντική επέκταση της μισθωτής εργασίας, στην εμφάνιση νέων σύγχρονων τμημάτων της εργατικής τάξης. Ταυτόχρονα η απόπειρα μονοπωλιακού ελέγχου στην κατεύθυνση αυτή κρύβει μέσα στο εσωτερικό της εκρηκτικές αντιθέσεις, αφού η γνώση περικλείει μια "φυσική" θα έλεγε κανείς αντίσταση στην ατομική της ιδιοποίηση και στην εμπορευματοποίησή της. Η γνώση δεν εξαντλείται με την κατανάλωσή της και γι' αυτό είναι πρόσφορη στη μετάδοσή της σε κοινωνικό επίπεδο και όχι στη μεταβίβασή της σε ατομική βάση.

δ) Επιτάχυνση της εμπορευματοποίησης όλων των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, της υγείας, της πρόνοιας, του πολιτισμού κλπ. και δρομολόγηση της παράδοσής τους με διάφορες άμεσες και έμμεσες μορφές στο ιδιωτικό μονοπωλιακό κεφάλαιο.

ε) Η εξαγωγή κεφαλαίων εξακολουθεί να είναι ένα από τα βασικά οικονομικά γνωρίσματα του σύγχρονου καπιταλισμού. Στη δεκαετία του '90, μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη, εκδηλώνεται έντονα η τάση για εξαγωγή κεφαλαίων στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και σε ορισμένες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, π. χ. Ουκρανία. Πρόκειται για νέες αγορές, που έχουν το πλεονέκτημα να διαθέτουν φθηνό εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, αλλά και σημαντικές πηγές ενέργειας (π. χ. Ουκρανία), τεχνολογική υποδομή, παράγοντες δηλαδή που προσελκύουν το κεφάλαιο περισσότερο απ' ό,τι σε ορισμένες υποανάπτυκτες χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Ταυτόχρονα αναβαθμίζεται η τάση εξαγωγής κεφαλαίου από τη μία ιμπεριαλιστική χώρα ή ένωση χωρών προς την άλλη, (π. χ. από Ιαπωνία προς ΗΠΑ, από Γερμανία προς Μ. Βρετανία κλπ.).

στ) Ταυτόχρονα εντείνεται ο οικονομικός και πολιτικός πόλεμος μεταξύ των πιο ισχυρών καπιταλιστικών κρατών, οξύνονται οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις. Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ και Γερμανίας στα Βαλκάνια και οι τραγικές συνέπειές του είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα πάνω σ' αυτό το γεγονός. Η προσωρινή κατάληξη της γιουγκοσλαβικής κρίσης έρχεται να επιβεβαιώσει και μια άλλη βασική λενινιστική θέση, ότι δηλαδή οι ιμπεριαλιστικές αντιθέσεις και οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες "αποτελούν πάντα δύο κρίκους της ίδιας αλυσίδας". Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η Συμφωνία Ντέιτον που κλείστηκε πίσω από τις πλάτες των λαών, με την παρέμβαση των Αμερικανών και Γερμανών "μεσολαβητών" είναι γνωστή σ' όλους.

Στο ίδιο συμπέρασμα θα καταλήξει ο καλοπροαίρετος παρατηρητής, αν παρακολουθήσει χρονικά τη συμπόρευση ΗΠΑ - Γερμανίας, στην προσπάθεια ανατροπής των σοσιαλιστικών χωρών, που εκδηλώθηκε παράλληλα με τον σκληρό ανταγωνισμό τους για την εξασφάλιση ζωνών επιρροής στις χώρες αυτές. Ο ανταγωνισμός αυτός εντείνεται, όπως είναι φυσικό, στη δεκαετία του '90.

Παράλληλα δυναμώνει η τάση για τη συγκρότηση και διεύρυνση διαφόρων μορφών καπιταλιστικής ενοποίησης (ΕΕ, NAFTA κλπ.) γύρω από τα τρία σημερινά, μεγάλα, ιμπεριαλιστικά κέντρα (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία). Για την τάση αυτή θα μιλήσουμε αναλυτικότερα στη συνέχεια.

Το σύνολο, λοιπόν, των εξελίξεων στις δεκαετίες που πέρασαν από την εποχή του Λένιν επιβεβαιώνουν με ιδιαίτερη έμφαση όλα τα βασικά οικονομικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού, που περιλάμβανε η θεωρητική ανάλυση του μεγάλου επαναστάτη.

Η ανάλυση του Λένιν για την ιστορική θέση του ιμπεριαλισμού, ως ανώτατου στάδιου του καπιταλισμού, ως καπιταλισμού που σαπίζει, διατηρεί την επικαιρότητά της με βάση τις σύγχρονες εξελίξεις. Οξύνονται αντικειμενικά οι κοινωνικές αντιθέσεις

Η μελέτη των σύγχρονων εξελίξεων τεκμηριώνει ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι ότι έχουν ωριμάσει οι υλικές προϋποθέσεις για την αντικατάστασή του από ένα ανώτερο σύστημα κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης της παραγωγής, για το πέρασμα στο σοσιαλισμό.

Οι σύγχρονες τάσεις επιβεβαιώνουν με έμφαση την εκμεταλλευτική και βάρβαρη φύση του καπιταλιστικού συστήματος.

  • Βαθαίνει και οξύνεται η βασική οικονομική αντίθεση του καπιταλισμού,δηλαδή η αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Επομένως βαθαίνει και οξύνεται η αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας και όλες οι άλλες αντιθέσεις του σύγχρονου καπιταλισμού.

Οι κατακτήσεις δεκαετιών του εργατικού και λαϊκού κινήματος δέχονται πρωτοφανή επίθεση (π. χ. κατευθύνσεις της "Λευκής Βίβλου"). Ιδιαίτερα μετά τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων, σε συνθήκες υποχώρησης της ταξικής πάλης της εργατικής τάξης, δυναμώνει η επιθετικότητα του μονοπωλιακού κεφαλαίου σ' όλα τα επίπεδα.

Είναι χαρακτηριστική η πορεία των πραγματικών αμοιβών στις ΗΠΑ, που ενώ βρίσκονται σε στασιμότητα στη δεκαετία του '70, παρουσιάζουν απόλυτη πτώση στη δεκαετία του '80, ενώ την ίδια στιγμή η αύξηση κερδών των μονοπωλίων κινείται στο 92% για την πρώτη πενταετία της δεκαετίας αυτής και στο 118% για τη δεύτερη (34). Εξάλλου, όπως σημειώνει και ο αστός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, κατά τη δεκαετία του '80 η αυξανόμενη ανισότητα της διανομής εισοδήματος - και όχι η αύξηση της παραγωγικότητας - υπήρξε η κύρια πηγή ανόδου του βιοτικού επιπέδου για το ανώτερο 10% των Αμερικανών (35).

  • Εντείνεται η αντίθεση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και τους λαούς των εξαρτημένων, καταπιεσμένων χωρών,κάτω από την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και την ιμπεριαλιστική επιδίωξη για κυριαρχία και ληστρική εκμετάλλευση των λαών. Ολόκληροι λαοί ζουν σε συνθήκες απίστευτης φτώχειας,εκατομμύρια άνθρωποι λιμοκτονούν, ενώ η ανεργία καλπάζει.

Οι εξελίξεις αυτές έρχονται να επιβεβαιώσουν με τραγικό τρόπο τη διαπίστωση του Λένιν "όσο ο καπιταλισμός θα εξακολουθεί να είναι καπιταλισμός, το περίσσευμα του κεφαλαίου δε θα χρησιμεύει για το ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου των μαζών σε μια δοσμένη χώρα, γιατί αυτό θα μείωνε τα κέρδη των καπιταλιστών, μα για το ανέβασμα των κερδών με την εξαγωγή του κεφαλαίου στο εξωτερικό, στις καθυστερημένες χώρες" (36).

  • Επεκτείνονται οι εστίες τοπικών πολέμων, αυξάνονται οι κίνδυνοι νέων πολέμων και εθνικιστικών αντιπαραθέσεων. Οι πυρηνικές δοκιμές συνεχίζονται κανονικά. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να αισθάνεται βέβαιη ότι έχει απομακρυνθεί ο κίνδυνος μιας γενικευμένης πολεμικής σύρραξης.
  • Η μόλυνση της ατμόσφαιρας, οι μη αντιστρέψιμες καταστροφές στη χλωρίδα και στην πανίδα, η μετατροπή των υπανάπτυκτων χωρών σε αποθήκες αποβλήτων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και σε υποδοχείς ρυπογόνων βιομηχανιών δείχνουν ότι το περιβάλλον έχει αναδειχτεί σε ευαίσθητο δείκτη της καταστροφικής μανίας του ιμπεριαλισμού.
  • Οι νέες τεχνολογίες στα χέρια των μονοπωλίων όχι μόνο δεν αυξάνουν τις δυνατότητες πρόσβασης στη γνώση,αλλά χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερο έλεγχο και χειραγώγηση. Δίπλα στην υψηλή τεχνολογία συνυπάρχουν τα φαινόμενα του απόλυτου και λειτουργικού αναλφαβητισμού, της χαμηλής μόρφωσης.

Οι επιπτώσεις του ελέγχου, από το μονοπωλιακό κεφάλαιο, των περισσοτέρων δικαιωμάτων χρήσης των σύγχρονων επιστημονικών ερευνών και τεχνολογικών ανακαλύψεων αρκούν από μόνες τους για να επιβεβαιώσουν τη λενινιστική θέση για την ιστορική θέση του ιμπεριαλισμού ως καπιταλισμού που σαπίζει και πεθαίνει. Αντίστοιχες είναι και οι επιπτώσεις από την επίδραση του μονοπωλιακού ελέγχου στην κατεύθυνση της επιστημονικής έρευνας.

Ετσι από τη μία εκατοντάδες έτοιμα (σε επίπεδο ερευνητικού εργαστηρίου) φάρμακα δε δίνονται από τις πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες για μαζική βιομηχανική παραγωγή, γιατί δε διασφαλίζουν το απαραίτητο επίπεδο κερδοφορίας για το κεφάλαιο... Ενώ από την άλλη χιλιάδες χημικές ουσίες εισάγονται κάθε χρόνο στη βιομηχανία, προτού ολοκληρωθεί ο κύκλος των εργαστηριακών τους εξετάσεων για την καταλληλότητα χρησιμοποίησής τους από τον άνθρωπο! Το κριτήριο είναι και πάλι η γρήγορη και μέγιστη εξασφάλιση του μονοπωλιακού κέρδους.

  • Ενα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και ο περιορισμός της κατεύθυνσης της επιστημονικής έρευνας για την προστασία της υγείας των εργαζομένων (εργονομία, ιατρική της εργασίας, τεχνική της ασφάλειας κλπ.) στην αμυντική και αποσπασματική αντιμετώπιση των κινδύνων του εργασιακού περιβάλλοντος, που θεωρείται δεδομένο. Κάθε αντίθετη προσπάθεια, που θα επιχειρούσε να αλλάξει ριζικά την οργάνωση και το τεχνολογικό επίπεδο του εργασιακού περιβάλλοντος, απορρίπτεται τις περισσότερες φορές με το επιχείρημα του πολύ υψηλού και πολλαπλού κόστους μιας τέτοιας λύσης για την εργοδοσία.

Ο ιμπεριαλισμός λοιπόν είναι και σήμερα ένα στάδιο του καπιταλισμού που παρέχει στα μονοπώλια "την οικονομική δυνατότητα ώστε να συγκρατούν τεχνητά την τεχνική πρόοδο" (37), όπως προφητικά έγραφε ο Λένιν το 1916.

Ο καπιταλισμός, στο στάδιο του ιμπεριαλισμού, είναι σήμερα περισσότερο από ποτέ ένα σύστημα που στρέφεται ενάντια στην κύρια παραγωγική δύναμη, στον άνθρωπο, ένα σύστημα που σαπίζει.Ο σημαντικός βαθμός στρατιωτικοποίησης της οικονομίας είναι μια ακόμα αδιάψευστη απόδειξη αυτού του γεγονότος. Ιδιαίτερα μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο η επιθετική πολιτική του ιμπεριαλισμού οδήγησε σε πρωτάκουστη διόγκωση του κλάδου της πολεμικής βιομηχανίας, π. χ. το 1976 το ειδικό βάρος των άμεσων στρατιωτικών δαπανών των ΗΠΑ ως προς το εθνικό τους προϊόν ήταν 6%!

Αξίζει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με τους αστούς οικονομολόγους Wilber και Jameson "οι καθαροί ρυθμοί των εθνικών οικονομιών το 1989 (αναφέρεται στις ΗΠΑ) ήταν λιγότερο από 2%, δηλαδή οι χαμηλότεροι από τη δεκαετία του '30" (38).

Εξετάζοντας το θέμα αυτό ο Πέτερ Κοέν, μέλος της ΚΕ του Σουηδικού ΚΚ, σημειώνει σε μια πρόσφατη εισήγησή του:

"Η σύντομη μεταπολεμική έξαρση της οικονομικής δραστηριότητας τελείωσε στις αρχές της δεκαετίας του '70, παρά τις διαψεύσεις των καπιταλιστών. Η πιο δραματική επίπτωση ήταν η κατά 50% περίπου πτώση του δείκτη ανάπτυξης των χωρών του ΟΟΣΑ, μετρούμενο στο ΑΕΠ" (39). Αλλά και ο αστός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν σημειώνει από την πλευρά του ότι μετά το 1970, η αμερικανική οικονομία κατορθώνει να αποδώσει μέση ετήσια αύξηση παραγωγικότητας μόλις 1,2% (40).

Γι' αυτό και επιμένουμε ότι παρά τις δραματικές εξελίξεις των ανατροπών της περιόδου '89-'91 δε δικαιολογείται επιστημονικά κανένας αναχωρητισμός στο κομμουνιστικό και γενικότερα στο εργατικό κίνημα. Η όξυνση όλων των αντιθέσεων του σύγχρονου καπιταλισμού επιβεβαιώνει ότι η εποχή μας είναι εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Μάταια προσπαθεί η αστική προπαγάνδα με μια σειρά νέα ονόματα και θεωρητικές κατασκευές να συσκοτίσει την εφιαλτική πραγματικότητα (μεταβιομηχανική κοινωνία, μεταφορντισμός κλπ.). Η απόπειρα αυτή απολυτοποιεί εκλεκτικά ορισμένα από τα σύγχρονα φαινόμενα της διαδικασίας της παραγωγής (π. χ. μείωση των χειρωνάκτων εργατών σ' αρκετούς νέους κλάδους τεχνολογίας αιχμής λόγω αυτοματισμών), για να βγάλει αυθαίρετα συμπεράσματα (π. χ. το "τέλος του προλεταριάτου"). Τα συμπεράσματα αυτά στοχεύουν στη συγκάλυψη της εκμεταλλευτικής φύσης και του ταξικού χαρακτήρα του συστήματος και πολλές φορές βρίσκονται σε κατάφωρη αντίθεση, ακόμα και με την απλή παρατήρηση διά γυμνού οφθαλμού. Σε αντίθεση μ' αυτές τις διαπιστώσεις, η ίδια η ζωή αποδεικνύει ότι από την άποψη της ταξικής διάρθρωσης, η εργατική τάξη αυξάνεται και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

Ιδιαίτερα για τη χώρα μας αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, η μισθωτή εργασία αυξήθηκε μεταξύ 1981 και 1991 κατά 29,4%! Την ίδια περίοδο η εργατική τάξη αυξήθηκε από 41,7% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού το 1981, σε 49,1% το 1991! Ενώ η μικρή και μεσαία αγροτιά και γενικότερα τα μεσαία στρώματα της υπαίθρου περιορίστηκαν για το ίδιο διάστημα από 19% στο 11,4% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (41).

Η καλπάζουσα αύξηση της ανεργίας, που συνυπάρχει με την ένταση του βαθμού εκμετάλλευσης όσων εργάζονται και τη μερική απασχόληση με μειωμένες αποδοχές, μειωμένα ασφαλιστικά και άλλα δικαιώματα, είναι μια βασική εκδήλωση της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας. Ακόμα και οι αστοί οικονομολόγοι και πολιτικοί δεν μπορούν να κρύψουν την ανησυχία τους. Επιχειρούν μάταιες αναζητήσεις λύσης του προβλήματος στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος.

Για παράδειγμα, ο Τζέρεμι Ρίφκιν, στο έργο του "Το τέλος της Εργασίας και το μέλλον της", ενώ δεν αντιτάσσεται στη διατήρηση των καπιταλιστικών σχέσεων, προτείνει τη διοχέτευση σημαντικών τμημάτων των μελλοντικών ανέργων σ' έναν τομέα "κοινοτικής οικονομίας", δηλαδή τη δημιουργία ενός είδους συνεταιριστικά οργανωμένων μονάδων, οι οποίες δε θα στοχεύουν στην αύξηση των κερδών τους, αλλά στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών (π. χ. βοήθεια σε ηλικιωμένα άτομα). Για το σκοπό αυτό πρέπει, σύμφωνα με τον Ρίφκιν, να δαπανηθούν μεγάλα κονδύλια για τον κοινωνικό τομέα εργασίας.

Τέτοιες προτάσεις δεν είναι τίποτα άλλο από μια απελπισμένη ουτοπική προσπάθεια διαχείρισης του καπιταλισμού που σαπίζει, των κοινωνικών αντιθέσεων που οξύνονται. Μια προσπάθεια που στοχεύει να επιβραδύνει και να ματαιώσει την ωρίμανση της ταξικής συνείδησης των εργαζομένων, να συσκοτίσει τη μόνη ελπιδοφόρα και ρεαλιστική διέξοδο, αυτή της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Η αντανάκλαση των εξελίξεων στο αστικό κράτος και την οργάνωσή του

Το κράτος γενικά είναι όργανο επιβολής της εξουσίας της κυρίαρχης τάξης. Το αστικό κράτος είναι όργανο επιβολής της εξουσίας της αστικής τάξης στην εργατική τάξη και τα άλλα καταπιεζόμενα στρώματα της καπιταλιστικής κοινωνίας. Το αστικό κράτος παρενέβαινε πάντα και στην οικονομία, σε μικρότερο βέβαια βαθμό από ό,τι σήμερα. Ακόμη από την εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης παρατηρούμε αυτήν την παρέμβαση. Πρώτα απ' όλα παρέμβαση στην αγορά της εργατικής δύναμης (π. χ. καθορισμός ανώτατων ορίων στο μεροκάματο για πάνω από 400 χρόνια στην Αγγλία, ως το 1813, για να βοηθηθεί η συσσώρευση). Αλλες κρατικές μεθόδους πρωταρχικής συσσώρευσης αναφέρει ο Μαρξ το αποικιακό σύστημα, το σύστημα δημοσίων χρεών, το φορολογικό και προστατευτικό σύστημα.

Ηδη από το στάδιο του ελεύθερου ανταγωνισμού το αστικό κράτος συνέβαλε στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και κλάδων, στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου.

Στην περίοδο του ιμπεριαλισμού η μονοπωλιακή ολιγαρχία κάθε χώρας βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά μεγάλα προβλήματα:

α) Η όξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ των μονοπωλίων στην παγκόσμια αγορά αναδεικνύει την ανάγκη ενός ισχυρού κράτους, που θα στηρίζει αποτελεσματικά την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλίων της χώρας του στην εξωτερική αγορά.

β) Η όξυνση των αντιθέσεων του ιμπεριαλισμού αναδεικνύει την ανάγκη ύπαρξης ενός ενιαίου κέντρου σε εθνικό επίπεδο, ώστε να ελέγχονται οι παραγωγικές δυνάμεις όλης της χώρας, με βάση τα συνολικά στρατηγικά συμφέροντα της ολιγαρχίας και όχι τα ιδιαίτερα συμφέροντα κάθε μονοπωλιακής επιχείρησης.

Ετσι, εμφανίζεται ιστορικά μια μορφή του μονοπωλιακού καπιταλισμού που τη χαρακτηρίζει η σύμφυση της δύναμης των μονοπωλίων με την ισχύ του αστικού κράτους, με σκοπό τη διαφύλαξη και το δυνάμωμα του καπιταλιστικού συστήματος, την απόκτηση από το μονοπωλιακό κεφάλαιο των πιο μεγάλων κερδών, την κατάπνιξη του επαναστατικού εργατικού κινήματος. Αυτή τη σύμφυση την ονομάζουμε κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό (ΚΜΚ).

Στον ΚΜΚ η οικονομική βάση χαρακτηρίζεται από την τεράστια ανάπτυξη της κοινωνικοποίησης της παραγωγής, τη συγκέντρωση τεράστιων κεφαλαίων στα χέρια των μεγαλύτερων μονοπωλίων, πράγμα που οδηγεί σε πρωτοφανές δυνάμωμα της ισχύος τους.

Το μονοπωλιακό κεφάλαιο χρησιμοποιεί τον κρατικό μηχανισμό για τον πολλαπλασιασμό των κερδών του και την εδραίωση της κυριαρχίας του. Επεκτείνεται το δίκτυο των κρατικών μονοπωλιακών ρυθμίσεων, οι οποίες, ανάλογα με τις ανάγκες, μπορεί να εκφράζονται με ενίσχυση του κρατικού τομέα της οικονομίας ή την ιδιωτικοποίησή του.Βέβαια στην προσπάθεια του να εξυπηρετήσει με την πολιτική του πιο αποτελεσματικά τα συνολικά στρατηγικά συμφέροντα των μονοπωλίων, το κράτος διατηρεί μια σχετική αυτοτέλεια από κάθε ξεχωριστό ιδιωτικό μονοπώλιο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του ρόλου του αστικού κράτους στα πλαίσια του ΚΜΚ είναι το γεγονός ότι ο κρατικός τομέας προσφέρει σε ιδιαίτερα χαμηλές τιμές τις πρώτες ύλες και τις υπηρεσίες του στα ιδιωτικά μονοπώλια (π. χ. ρεύμα της ΔΕΗ στην ΠΕΣΙΝΕ) και αγοράζει ακριβά τα προϊόντα των μονοπωλιακών επιχειρήσεων.

Στην εποχή που διανύουμε οι διαδικασίες σύμφυσης του κράτους με τα μονοπώλια επεκτείνονται στους τομείς της ενημέρωσης, του πολιτισμού, της παιδείας, της υγείας. Εκδηλώνονται με πιο άμεσο τρόπο και στο πολιτικό σύστημα.Αυξάνει ο επιτελικός και κατασταλτικός ρόλος του κράτους για την ιδεολογική χειραγώγηση, ενώ μειώνεται η άμεση δράση του στις παραγωγικές δραστηριότητες. Αυτό δε σημαίνει ότι υποβαθμίζεται ο ρόλος του κράτους για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μονοπωλίων, το αντίθετο συμβαίνει, αναβαθμίζεται.

Αυτό που έχει ιδιαίτερη πολιτική σημασία να κρατήσουμε από το συγκεκριμένο θέμα είναι το γεγονός ότι σε γενικές γραμμές η κρατική οργάνωση και η πολιτική που ακολουθεί η κάθε καπιταλιστική χώρα απορρέει από τη μονοπωλιακή της διάρθρωση, την οικονομική της δύναμη, τη γενικότερη θέση της στο ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Το εθνικό αστικό κράτος στα πλαίσια της καπιταλιστικής ευρωπαϊκής ενοποίησης

Γενικά στη σύγχρονη εποχή τα μονοπώλια αξιοποιούν το κράτος για τη σύναψη διεθνών συμφωνιών με παγκόσμια ισχύ (π. χ. όροι κίνησης των κεφαλαίων, νομισματική πολιτική κλπ.). Το μονοπωλιακό κεφάλαιο επιβάλλει τους όρους αναπαραγωγής και συσσώρευσης του κεφαλαίου με τη δημιουργία ανάλογων μηχανισμών που ξεπερνούν τα εθνικά όρια.

Η επιτάχυνση της διεθνοποίησης της οικονομικής ζωής και της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου ωθεί στη δημιουργία διακρατικών ιμπεριαλιστικών συνασπισμών, οικονομικών - πολιτικών και στρατιωτικών. Οι ενώσεις αυτές και οι οργανισμοί παρουσιάζουν πολυμορφία, π. χ. διακρατικές συναντήσεις των "7", Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ΟΟΣΑ, ΝΑΤΟ, ΔΕΕ, ΕΕ, NAFTA, APEC, ΠΟΕ κλπ. Οι διαδικασίες διαμόρφωσής τους επιταχύνθηκαν και διευρύνθηκαν κάτω από την πίεση του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού μεταξύ των πιο ισχυρών ιμπεριαλιστικών κρατών (ΗΠΑ - Γερμανία - Ιαπωνία).

Με αυτές τις ενώσεις και τους οργανισμούς ούτε αλλάζει η ουσία και οι λειτουργίες του αστικού κράτους, ούτε αποδυναμώνεται. Η μετατόπιση, για παράδειγμα, ορισμένων λειτουργιών του στους μηχανισμούς της ΕΕ, από εθνικό δηλαδή σε διακρατικό επίπεδο, δεν αποδυναμώνει, αλλά ενισχύει το κράτος. Εχει σημασία να δούμε πώς και γιατί μετατοπίζονται ορισμένες αρμοδιότητες στα όργανα του ιμπεριαλιστικού κέντρου. Στην ΕΕ π. χ. οι δασμολογικοί φραγμοί ήδη έχουν μετατοπιστεί από τα εθνικά σύνορα στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Καταργήθηκαν οι φραγμοί στην κίνηση κεφαλαίων, εργατικής δύναμης και υπηρεσιών μεταξύ των κρατών - μελών της. Η κίνηση και η αξιοποίηση των επιμέρους ατομικών κεφαλαίων διέπεται ήδη από περιοριστικούς παράγοντες, που θέτουν συλλογικά πλέον οι συνασπισμένες αστικές τάξεις της Ευρώπης. Ολα αυτά λοιπόν συνιστούν κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις σε νέα μεγαλύτερη γεωγραφική κλίμακα, που επιβάλλονται όμως μέσω του αστικού εθνικού κράτους, το οποίο συμμετέχει στη διακρατική συμφωνία. Ανάλογα, η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ ενισχύει την κατασταλτική δυνατότητα του κράτους, όπως και η Συμφωνία Σένγκεν.

Φυσικά η όποια διακρατική καπιταλιστική ένωση δε γίνεται σε ισότιμη βάση. Πραγματοποιείται γύρω από ένα ή περισσότερα καπιταλιστικά κράτη που κατέχουν ηγεμονική θέση και σε μεγάλο βαθμό ορίζουν τους όρους της ένωσης. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση ξεχωρίζει η ηγεμονία της Γερμανίας, γιατί διαθέτει μεγάλο ύψος παραγωγής και εξαγωγών και, επομένως, δύναμη να επιβάλει νομισματική, συναλλαγματική και δημοσιονομική πολιτική, σύμφωνα με το δικό της συμφέρον.

Επειδή όμως δεν ξεπερνιέται η εσωτερική συσσώρευση κεφαλαίου στα πλαίσια του αστικού κράτους, αναπτύσσονται ισχυρές ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις στο εσωτερικό κάθε διακρατικής ρύθμισης - ένωσης.

Χαρακτηριστικές είναι οι αντιθέσεις που εκδηλώνονται σήμερα στα πλαίσια της ΕΕ και αφορούν την κυριαρχία της Γερμανίας (γερμανοβρετανική αντιπαράθεση κλπ.), το χρονοδιάγραμμα και τους όρους της νομισματικής ένωσης, τη σχέση ΔΕΕ και ΝΑΤΟ, καθώς και γενικότερα τις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα έχουμε στη φάση δημιουργίας του διευρωπαϊκού δικτύου πληροφοριών, όπου αναπτύχθηκε ισχυρή σύγκρουση ανάμεσα σε γαλλικές και γερμανικές επιχειρήσεις, για τα πρότυπα που θα ακολουθούσαν στην κατασκευή του δικτύου. Και αυτό γιατί, μέχρι τότε, οι γερμανικές και οι γαλλικές εταιρίες κατασκεύαζαν τα προϊόντα τους με διαφορετικά πρότυπα, η εγκατάλειψη των οποίων θα συνεπαγόταν αποδυνάμωση στον έλεγχο της αντίστοιχης αγοράς.

Αλλο παράδειγμα είναι η εγκατάλειψη την περίοδο '92-'93 από τη στερλίνα και τη λιρέτα του Μηχανισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών, γιατί, σε αντίθεση με το γερμανικό μάρκο, η συμμετοχή τους δημιουργούσε άμεσο πρόβλημα στην αγγλική και στην ιταλική εθνική οικονομία.

Τα παραπάνω έρχονται να υπογραμμίσουν ότι ενώ η τάση ενοποίησης είναι αντικειμενική, οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται δεν είναι δεδομένες, αναπότρεπτα τετελεσμένα γεγονότα.

Η θέση αυτή ενισχύεται αν εμβαθύνει κανείς πρώτα απ' όλα στο ταξικό περιεχόμενο της διεθνοποίησης της οικονομικής ζωής, που είναι η βάση των διαδικασιών της καπιταλιστικής ενοποίησης. Γενικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω από τις πολυεθνικές κρύβονται ισχυρότατες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και ότι στο όνομα της διεθνοποίησης επιχειρείται ουσιαστικά η επέκταση της ισχύος ορισμένων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων σε βάρος των υπολοίπων χωρών. Π. χ. είναι αναμφισβήτητη σήμερα η σχετική ενοποίηση της χρηματοοικονομικής αγοράς, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σ' αυτή την αγορά κάποιος κυριαρχεί. Οι ΗΠΑ, και σε μικρότερο βαθμό η Γερμανία, καθορίζουν σήμερα τις νομισματικές ισοτιμίες.

Πέρα απ' αυτό, το σύνολο των εξελίξεων που προαναφέραμε επιβεβαιώνουν τις λενινιστικές θέσεις για το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης, για τις ιμπεριαλιστικές συμμαχίες, την κριτική για τον υπεριμπεριαλισμό. Ο Λένιν τονίζει ότι οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες δεν αναιρούν τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, ότι αποτελούν τους δύο κρίκους της ίδιας αλυσίδας, ότι εναλλάσσονται και η μία κατάσταση προετοιμάζει την άλλη.

Η διαδικασία των ιμπεριαλιστικών ενώσεων είναι διαδικασία αντιφατική.

Το 1915, ο Λένιν, προλογίζοντας την μπροσούρα του Ν. Μπουχάριν, σημειώνει: "Δε χωράει αμφιβολία ότι η εξέλιξη γίνεται με κατεύθυνση προς ένα ενιαίο παγκόσμιο τραστ, που καταβροχθίζει όλες χωρίς εξαίρεση τις επιχειρήσεις και όλα χωρίς εξαίρεση τα κράτη. Η εξέλιξη όμως προχωρεί προς αυτή την κατεύθυνση κάτω από τέτοιες συνθήκες, με τέτοιο ρυθμό, μέσα σε τέτοιες αντιθέσεις, συγκρούσεις και κλονισμούς - που δεν είναι καθόλου μόνο οικονομικοί, αλλά και πολιτικοί, εθνικοί κλπ. - έτσι που οπωσδήποτε πριν φτάσουν τα πράγματα σ' ένα παγκόσμιο τραστ, πριν την "υπεριμπεριαλιστική" παγκόσμια ένωση των εθνικών χρηματιστικών κεφαλαίων, ο ιμπεριαλισμός θα πρέπει να χρεοκοπήσει αναπόφευκτα, ο καπιταλισμός θα μετατραπεί στο αντίθετό του" (42).

Ενα χρόνο αργότερα, το 1916, ασκώντας πολεμική στους μαρξιστές, που απολυτοποιούσαν τη μια ή την άλλη τάση αυτής της αντιφατικής διαδικασίας, γράφει στο έργο του "Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού και τον "ιμπεριαλιστικό οικονομισμό"":

"Η ιμπεριαλιστική τάση για μεγάλες αυτοκρατορίες είναι πέρα για πέρα πραγματοποιήσιμη και στην πράξη πραγματοποιείται συχνά με τη μορφή ιμπεριαλιστικής ένωσης αυτοτελών και ανεξάρτητων, με την πολιτική σημασία της λέξης, κρατών. Μια τέτοια ένωση είναι δυνατή και παρατηρείται όχι μόνο με τη μορφή της οικονομικής σύμφυσης των χρηματιστικών κεφαλαίων δυο χωρών, αλλά και με τη μορφή της στρατιωτικής "συνεργασίας" σ' έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο" (43).


Α ΜΕΡΟΣ - Ο ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟ

Το κοινωνικο-οικονομικό και ιστορικό περιεχόμενο του όρου "ιμπεριαλισμός"

Αν θα χρειαζόταν να δοθεί ένας όσο το δυνατόν πιο σύντομος ορισμός του ιμπεριαλισμού, θα έπρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού. Ο ορισμός αυτός θα περιείχε το κυριότερο στοιχείο του σταδίου αυτού. Ομως - όπως παρατηρεί ο Λένιν - οι πολύ σύντομοι ορισμοί, αν και είναι βολικοί, δεν είναι επαρκείς όταν πρόκειται να συνάγουμε απ' αυτούς τα πιο ουσιαστικά γνωρίσματα του φαινόμενου που έχουμε να καθορίσουμε.

Γι' αυτό ο Λένιν δίνει έναν πιο ολοκληρωμένο ορισμό, αναδεικνύοντας τις βασικές καθαρά οικονομικές έννοιες του ιμπεριαλισμού, που συνοψίζονται στα 5 βασικά του γνωρίσματα:

"1) Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή.

2) Συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του χρηματιστικού κεφαλαίου.

3) Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου,σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων.

4) Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο.

5) Εχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός στο στάδιο εκείνο της ανάπτυξης, στο οποίο έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποκτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ και έχει τελειώσει το μοίρασμα όλων των εδαφών της γης από τις μεγαλύτερες καπιταλιστικές χώρες" (15, 16).

Ο Λένιν συμπληρώνει πως "μπορεί και πρέπει να δοθεί διαφορετικός ορισμός του ιμπεριαλισμού, αν πάρουμε υπόψη όχι μόνο τις βασικές καθαρά οικονομικές έννοιες (στις οποίες περιορίζεται ο ορισμός που αναφέραμε), μα και την ιστορική θέση του δοσμένου σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά" (17). Και σημειώνει ότι ο ιμπεριαλισμός, όταν τον εννοούμε με την έννοια που αναφέραμε, αποτελεί χωρίς αμφιβολία ιδιαίτερο στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού.

Η διαμόρφωση του σύγχρονου, του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Η σχέση των μονοπωλίων με τον ανταγωνισμό

Μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικά στάδια μέχρι σήμερα στην εξέλιξη του καπιταλισμού:

Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής στηρίζεται στην ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, με βάση την οποία αγοράζεται η εργατική δύναμη, σαν ελεύθερο εμπόρευμα, και ιδιοποιείται από τον κατέχοντα τα μέσα παραγωγής μέρος της αξίας που παράγει (υπεραξία). Στο πρώτο στάδιο της ανάπτυξης του καπιταλισμού ένα βασικό χαρακτηριστικό ήταν η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ανεξάρτητων επιχειρήσεων σε κάθε βιομηχανικό κλάδο. Από τις μικρές αυτές επιχειρήσεις καμιά δεν μπορούσε να κυριαρχήσει στην αγορά.

Η κατάσταση αυτή μεταβλήθηκε βαθμιαία μετά το 1880, όταν η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου άφησαν σε μια σειρά βιομηχανικούς κλάδους μόνο έναν περιορισμένο αριθμό μεγαλύτερων επιχειρήσεων, που παρήγαν συνολικά το 70% και το 80% της παραγωγής.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, που οδήγησε την εποχή εκείνη στην αντικατάσταση της ατμομηχανής από τον ηλεκτρικό κινητήρα και τις μηχανές εσωτερικής καύσης, επιτάχυνε τη διαδικασία συγκεντροποίησης του κεφαλαίου και το πέρασμα από τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού στον μονοπωλιακό καπιταλισμό. Και αυτό γιατί έδωσε τη δυνατότητα να συγκεντρωθεί η παραγωγή, αύξησε την παραγωγικότητα της εργασίας και ήταν ο καταλυτικός παράγοντας για να μπορέσει το κεφάλαιο να συσσωρεύσει γρηγορότερα μεγαλύτερα κέρδη.

Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, στην πορεία ανάπτυξής του, κοινωνικοποιεί την παραγωγή, συγκεντρώνει και επαναστατικοποιεί τα μέσα παραγωγής με τον ανταγωνισμό μεταξύ των μεγαλύτερων και των μικρότερων καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Ετσι αναπτύσσονται νέες βιομηχανίες (ηλεκτρικών συσκευών, πετρελαιοβιομηχανία, αυτοκινητοβιομηχανία, χημικές βιομηχανίες), που η ίδρυση τους απαιτεί πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση αρχικού κεφαλαίου απ' ό,τι οι παλιότεροι κλάδοι. Το γεγονός αυτό περιορίζει πλέον από την αρχή τον αριθμό των ανταγωνιστών κάθε κλάδου σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Μαρξ εξηγεί πως ο ίδιος ο αγώνας του ανταγωνισμού δρα σαν μια δύναμη συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Γράφει χαρακτηριστικά στον πρώτο τόμο του "Κεφαλαίου": "Η πάλη του συναγωνισμού διεξάγεται με τη μείωση στις τιμές των εμπορευμάτων. Η φθήνια των εμπορευμάτων εξαρτάται από την παραγωγικότητα της εργασίας και εκείνη πάλι από την κλίμακα παραγωγής. Γι' αυτό τα μεγάλα κεφάλαια νικούν τα μικρά".

Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης, οι μεγάλες εταιρίες κυριαρχούν στην καπιταλιστική αγορά και διαμοιράζουν την αγορά μεταξύ τους σύμφωνα με το συσχετισμό δυνάμεων τη δεδομένη στιγμή. Ανοίγει δηλαδή ο δρόμος για τη σύναψη διαφόρων μορφών συμφωνιών μεταξύ των καπιταλιστών.

Ο Λένιν με έναν εξαιρετικά απλό και παραστατικό τρόπο περιγράφει αυτού του τύπου τη διαδικασία στο άρθρο του "Η συγκέντρωση της παραγωγής στη Ρωσία". Γράφει: "Στο καπιταλιστικό καθεστώς η κάθε αυτοτελής επιχείρηση βρίσκεται σε πλήρη εξάρτηση από την αγορά. Και σε μια τέτοια εξάρτηση όσο μεγαλύτερη είναι η επιχείρηση τόσο φθηνότερα μπορεί να πουλάει το προϊόν της. Ο μεγάλος καπιταλιστής αγοράζει φθηνότερα τα ακατέργαστα υλικά, τα καταναλώνει οικονομικότερα, χρησιμοποιεί καλύτερες μηχανές. Οι μικρές επιχειρήσεις καταστρέφονται και χάνονται. Η παραγωγή όλο και περισσότερο συναθροίζεται, συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων εκατομμυριούχων. Τα πολύ μεγάλα εργοστάσια πνίγουν τα μικρά και συγκεντρώνουν όλο και περισσότερο την παραγωγή. Ολοένα και μεγαλύτερες μάζες εργατών συγκεντρώνονται σε ένα μικρό αριθμό επιχειρήσεων" (18).

Η εμφάνιση της γιγαντιαίας επιχείρησης είναι αποτέλεσμα της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, εκφράζει αναπτυγμένο βαθμό κοινωνικοποίησης της παραγωγής. Η γιγαντιαία επιχείρηση αποτελεί τη βάση για τη μεταβολή των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής. Ουσιαστικά, η γιγαντιαία επιχείρηση οργανώνει, σχεδιάζει, υπολογίζει τον ακριβή αριθμό πρώτων υλών, τη μεταφορά τους, κατευθύνει από ένα κέντρο τα στάδια της διαδοχικής κατεργασίας της πρώτης ύλης και την πλήρη παραγωγή σειράς έτοιμων προϊόντων, τη διανομή τους, σε διαστάσεις που φθάνουν τα 2/3 ή και τα 3/4 της συνολικής ποσότητας παραγωγής ενός κλάδου.

Ιδιαίτερη προσοχή δίνει ο Λένιν στους τρόπους και στα μέσα με τα οποία εξαναγκάζονται οι μεμονωμένες καπιταλιστικές επιχειρήσεις να ενταχθούν στις ενώσεις των μονοπωλητών για να επιζήσουν. Παραθέτει μάλιστα την κωδικοποίηση αυτών των μέσων απ' τον Γερμανό οικονομολόγο Κέστνερ.

Ο συγκεκριμένος οικονομολόγος εντόπιζε σαν κυριότερα μέσα τα ακόλουθα (19): 1. Στέρηση των πρώτων υλών. 2. Στέρηση των εργατικών χεριών μέσω συμφωνιών των μονοπωλίων με τις εργατικές ενώσεις, για να πιάνουν οι εργάτες δουλιά μόνο στις επιχειρήσεις του καρτέλ. 3. Στέρηση του εφοδιασμού. 4. Αποκλεισμός από την αγορά κατανάλωσης. 5. Συμφωνία με τον αγοραστή να έχει αποκλειστικά εμπορικές σχέσεις με το καρτέλ. 6. Σχεδιασμένη μείωση των τιμών για την καταστροφή των "εξωκαρτελικών".

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα των ημερών μας, στη χώρα μας, είναι το πώς λειτούργησε ανταγωνιστικά προς τους συνεταιρισμούς γαλακτοκομικών προϊόντων (π. χ. Δωδώνη), πώς επέδρασε στη διαμόρφωση των τιμών συγκέντρωσης γάλακτος από τους γαλακτοπαραγωγούς η επιχείρηση "Ηπειρος". Εξίσου χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα στο εμπόριο με τις αλυσίδες "Practiker", "Continent" κλπ.

Ο Λένιν αναφέρει χαρακτηριστικά: "Δεν έχουμε πια μπροστά μας την πάλη του συναγωνισμού των μικρών και των μεγάλων, των τεχνικά καθυστερημένων και των τεχνικά προοδευμένων επιχειρήσεων. Εχουμε μπροστά μας το πνίξιμο από τους μονοπωλητές εκείνων που δεν υποτάσσονται στα μονοπώλια, στο ζυγό τους, στην αυθαιρεσία τους" (20).

Ο Λένιν σημειώνει ότι ο ελεύθερος ανταγωνισμός γεννά τη συγκέντρωση της παραγωγής, αυτή όμως η συγκέντρωση σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης την οδηγεί στο μονοπώλιο.

Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός, λοιπόν, είναι η εποχή που η συγκέντρωση του κεφαλαίου και η κοινωνικοποίηση της παραγωγής φθάνει σε μια τόσο υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργηθούν τα μονοπώλια. Τα μονοπώλια, που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή, αποτελούν για τον Λένιν το πρώτο και βασικότερο οικονομικό γνώρισμα του ιμπεριαλισμού.

Γενικά τα μονοπώλια είναι μεγάλες καπιταλιστικές επιχειρήσεις, που κυριαρχούν στην καπιταλιστική παραγωγή και αγορά και τα οποία έχουν σαν βασικό γνώρισμα, σαν βασικό σκοπό της δράσης τους την απόσπαση μονοπωλιακού υπερκέρδους.Σαν μονοπωλιακό υπερκέρδος ορίζεται το κέρδος που ιδιοποιούνται τα μονοπώλια χάρη στην εγκαθίδρυση της κυριαρχίας τους σ' έναν κλάδο ή έναν τομέα της παραγωγής και το οποίο υπερβαίνει σημαντικά το μέσο ποσοστό κέρδους.

Τα μονοπώλια, λόγω της κυριαρχίας τους στην παραγωγή και την αγορά, έχουν τη δυνατότητα να καθορίζουν μονοπωλιακά υψηλές ή και μονοπωλιακά χαμηλές τιμές.

Ηδη ο Μαρξ γράφει χαρακτηριστικά: "Η μονοπωλιακή τιμή ορισμένων εμπορευμάτων απλώς μεταφέρει ένα μέρος από το κέρδος των άλλων παραγωγών στα εμπορεύματα που πουλιούνται σε μονοπωλιακή τιμή".

Η εμφάνιση και η εδραίωση του μονοπωλίου δεν καταργεί τον ανταγωνισμό. Ο Λένιν τονίζει σχετικά μ' αυτό το ζήτημα: "Ταυτόχρονα τα μονοπώλια, ξεπηδώντας από τον ελεύθερο ανταγωνισμό, δεν τον καταργούν, μα υπάρχουν ΠΑΝΩ Σ' ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑ Σ' ΑΥΤΟΝ, γεννώντας έτσι μια σειρά εξαιρετικά οξείες και βίαιες αντιθέσεις, προστριβές, συγκρούσεις" (21).

Δεκαετίες πριν, ο Μαρξ υπογράμμιζε με τη σειρά του, στο έργο "Αθλιότητα της Φιλοσοφίας": "Στην πρακτική ζωή δε βρίσκουμε μόνο το συναγωνισμό, το μονοπώλιο και τον ανταγωνισμό τους, αλλά συνάμα και τη σύνθεσή τους, η οποία δεν είναι τύπος αλλά κίνηση. Το μονοπώλιο παράγει το συναγωνισμό, ο συναγωνισμός παράγει το μονοπώλιο".

Για το ζήτημα αυτό θα αναφερθούμε εκτενέστερα στη συνέχεια, στην ιστορική θεώρηση του ιμπεριαλισμού σαν καπιταλισμού που σαπίζει.


Εισαγωγή

Το 15ο Συνέδριο διαμόρφωσε το νέο Πρόγραμμα του ΚΚΕ, που αποτελεί την επεξεργασία της στρατηγικής και της τακτικής του στις σημερινές συνθήκες. Το Πρόγραμμα του Κόμματος εκτιμά ότι "ο ελληνικός λαός θα απαλλαγεί απ' τα δεσμά και τις συνέπειες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, της ιμπεριαλιστικής καταπίεσης και εξάρτησης, όταν η εργατική τάξη, με τους συμμάχους της, πραγματοποιήσει τη σοσιαλιστική επανάσταση και προχωρήσει στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού" (1).

Ταυτόχρονα, το Πρόγραμμα του ΚΚΕ θεωρεί ότι "η Αντιμονοπωλιακή Αντιιμπεριαλιστική Δημοκρατική (ΑΑΔ) γραμμή πάλης συμβάλλει στη συσπείρωση της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, στην αντίσταση και υπεράσπιση των συμφερόντων του από την επιθετικότητα του μεγάλου κεφαλαίου. Είναι ο δρόμος που βοηθά ν' αλλάξει ο συσχετισμός των δυνάμεων, να γίνει η προσέγγιση και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να πραγματοποιηθεί το πέρασμα στο σοσιαλισμό" (2).

Το ΚΚΕ θεωρεί ότι "το ΑΑΔ μέτωπο πάλης εκφράζει αντικειμενικά μια ευρύτερη κοινωνική βάση, τα συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, που δέχεται τις συνέπειες απ' τη δράση των πολυεθνικών και από τη συμμετοχή της χώρας στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς" (3). Αυτό δε σημαίνει ότι η αντίθεση μονοπωλίων και ιμπεριαλισμού από τη μια και της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας από την άλλη μπορεί να αυτονομηθεί από τη λύση της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας.

Οπως αναφέρεται και στην εισήγηση της ΚΕ προς το Συνέδριο, "ο ΑΑ αγώνας διευκολύνει την ωρίμανση και την ανάπτυξη της αντικαπιταλιστικής συνείδησης. Είναι ο δρόμος που βοηθάει να κατανοηθεί η ριζική ρήξη με το παλιό, αφού ο καπιταλισμός βρίσκεται στο ανώτατο στάδιό του, το ιμπεριαλιστικό. Η τελική έκβαση αυτού του αγώνα δεν μπορεί παρά να είναι το πέρασμα στο σοσιαλισμό" (4).

Την ουσία, τις νομοτέλειες του ιμπεριαλισμού δίνει ο Λένιν, στο έργο του "Ο Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού". Οι θεμελιακές θεωρητικές θέσεις αυτού του έργου αποτελούν σημαντική θεωρητική βάση και μεθοδολογικό εργαλείο για τη μελέτη και ερμηνεία των φαινομένων και εξελίξεων του σύγχρονου καπιταλισμού.

Ο Λένιν έγραψε το έργο του "Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού", την άνοιξη του 1916 στη Ζυρίχη, με βασικό σκοπό, όπως ο ίδιος σημειώνει, να δείξει "ποια ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα η συνολική εικόνα της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας, στις διεθνείς αμοιβαίες σχέσεις της" (5).

Το συγκεκριμένο έργο και οι υπόλοιπες εργασίες του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό σφράγισαν την οικονομική και πολιτική σκέψη του 20ού αιώνα και αποτέλεσαν μια ιστορικής σημασίας συμβολή στην ανάπτυξη του επαναστατικού εργατικού κινήματος.

Εφαρμόζοντας τις αρχές της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, ο Λένιν απέδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός αποτελεί ένα νέο, το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού και αποκάλυψε την οικονομική του ουσία και τα πολιτικά του χαρακτηριστικά. Ανέλυσε την ιστορική θέση του ιμπεριαλισμού και τεκμηρίωσε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, το ιστορικό πρόθυρο της σοσιαλιστικής επανάστασης. Στα πλαίσια αυτά, ανέδειξε και τον αληθινό ταξικό χαρακτήρα του Α Παγκοσμίου Πολέμου που είχε ξεσπάσει εκείνη την ιστορική περίοδο.

Ο μονοπωλιακός καπιταλισμός, ο ιμπεριαλισμός, είναι το αποτέλεσμα της ανάπτυξης και εξέλιξης του καπιταλισμού, που οξύνει τις δικές του αντιθέσεις.

"Ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο οδηγεί στην πιο ολόπλευρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής, τραβάει, μπορούμε να πούμε, τους καπιταλιστές, παρά τη θέληση και τη συνείδησή τους, σε κάποια νέα κοινωνική κατάσταση πραγμάτων, που είναι μεταβατική από την πλήρη ελευθερία του συναγωνισμού προς την πλήρη κοινωνικοποίηση.

Η παραγωγή γίνεται κοινωνική, η ιδιοποίηση όμως μένει ατομική. Τα κοινωνικά μέσα παραγωγής παραμένουν ατομική ιδιοκτησία ενός μικρού αριθμού προσώπων. Τα γενικά πλαίσια του τυπικά αναγνωρισμένου ελεύθερου συναγωνισμού παραμένουν και η καταπίεση των λίγων μονοπωλητών πάνω στον υπόλοιπο πληθυσμό γίνεται εκατό φορές πιο βαριά, πιο αισθητή και πιο αβάσταχτη" (6).

Αξίζει να προστεθεί μια από τις περιγραφές των φαινομένων του καπιταλισμού, που σαπίζει στο στάδιο του ιμπεριαλισμού: "...η ανάπτυξη του καπιταλισμού έφτασε στο σημείο, που, αν και η εμπορευματική παραγωγή "βασιλεύει" όπως και πριν και θεωρείται η βάση όλης της οικονομίας, στην πραγματικότητα όμως, έχει πια υποσκαφτεί και τα κυριότερα κέρδη πάνε στις "μεγαλοφυίες" των χρηματιστικών μηχανορραφιών. Αυτές οι μηχανορραφίες και κατεργαριές έχουν για βάση τους την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, η τεράστια όμως πρόοδος της ανθρωπότητας, που με τη δουλιά της έφτασε ως αυτή την κοινωνικοποίηση, πάει προς όφελος... των κερδοσκόπων" (7).

Ενα από τα πολλά φαινόμενα της σήψης είναι και τα οικονομικά - πολιτικά σκάνδαλα, η πρόσφατη κρίση του Χρηματιστηρίου κλπ.

Μερικές φορές δεν κατανοείται ολόπλευρα το χαρακτηριστικό του "σαπίσματος" του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Και όπως κάθε πλάνη στην αντίληψη της κοινωνικο-οικονομικής πραγματικότητας οδηγεί σε λάθη πολιτικής του επαναστατικού εργατικού κινήματος.

Το σάπισμα δε συνεπάγεται αυτόματη ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Και σε επίπεδο οικονομίας αξίζει να προσεχτεί ότι οι οικονομικές κρίσεις, παρόλο που οξύνουν απότομα τις κοινωνικές αντιθέσεις, δεν οδηγούν αυτόματα στη συνειδητοποίηση της εργατικής τάξης, στην οργανωμένη, συνειδητή, επαναστατική δράση της. Αυτή η δράση προϋποθέτει την ανάλογη προετοιμασία της, καθώς και των κοινωνικών συμμάχων της.

Προϋποθέτει πάνω απ' όλα την ανάλογη προετοιμασία του επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης, του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Εχει, λοιπόν, μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία για την κίνηση του καπιταλισμού και ιδιαίτερα τη λενινιστική θεωρία για το μονοπωλιακό καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό.

Η αναφορά μας στις θεμελιακές λενινιστικές θεωρητικές θέσεις για τον ιμπεριαλισμό στοχεύει στην κατανόηση των σύγχρονων φαινομένων, ώστε να ενισχυθεί η δράση των κομματικών μας δυνάμεων. Οπως αναφέρει και ο Λένιν: "Αν δεν κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες αυτού του φαινόμενου, αν δεν εκτιμηθεί η πολιτική και κοινωνική του σημασία, δεν μπορεί να γίνει ούτε βήμα στον τομέα της λύσης των πρακτικών καθηκόντων του κομμουνιστικού κινήματος" (8).

Η προσέγγιση της λενινιστικής θεωρίας βοηθά να κατανοηθεί η διαλεκτική σχέση οικονομίας - πολιτικής. Οι θεωρητικές ελλείψεις οδηγούν συχνά να κατανοείται η κίνηση του καπιταλισμού μόνο από τη σκοπιά των οικονομικών εξελίξεων, χωρίς να υπολογίζεται ευρύτερα η πολιτική, ως πολιτική εξουσία του κεφαλαίου, των μονοπωλίων. Το ίδιο, οι θεωρητικές ελλείψεις μπορεί να οδηγήσουν να κατανοείται η πολιτική του ιμπεριαλισμού, αποσπασμένη από την οικονομική της βάση.

Και οι δύο τάσεις μάς οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα: στη λαθεμένη εκτίμηση των τάσεων, των αντιθέσεων, των ιστορικών ορίων του σύγχρονου καπιταλισμού. Δύο παραδείγματα:

Πρώτον,αν αποσπάμε τα οικονομικά φαινόμενα από την πολιτική της κυρίαρχης τάξης, της χρηματιστικής ολιγαρχίας σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία του τέλους του 20ού αιώνα, τότε θα ξεχνάμε ότι οι στόχοι της καπιταλιστικής Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι στόχοι του Μάαστριχτ για την ΟΝΕ, δεν είναι στενά οικονομικοί, αλλά εξασφαλίζουν, δυναμώνουν την πολιτική κυριαρχία των μονοπωλίων. Ενισχύουν την εξουσία τους και μέσω αυτής πραγματώνονται ευκολότερα τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα: η εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερων κερδών, η επιβίωση του συστήματος.

Δεύτερον,αν βλέπουμε την ιμπεριαλιστική πολιτική που εκπορεύεται από τα ισχυρά κράτη του ιμπεριαλισμού, π.χ., ΗΠΑ, Γερμανία κλπ., ή από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα, π.χ., ΕΕ, ΝΑΤΟ κλπ., αποσπασμένη από την οικονομική βάση του ιμπεριαλισμού, του μονοπωλιακού καπιταλισμού, δηλαδή του σύγχρονου καπιταλισμού στα τέλη του 20ού αιώνα, τότε το ζήτημα της εξάρτησης, που αφορά χώρες σε ενδιάμεση θέση στο σύστημα του διεθνούς ιμπεριαλισμού, όπως η Ελλάδα, δε συνδέεται με την ανάλυση της κοινωνικο-οικονομικής βάσης της. Ετσι, δεν κατανοείται ότι "ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξής του, στην κρατικομονοπωλιακή του βαθμίδα" (9).

Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, σαν αποτέλεσμα μη κατανόησης της διαλεκτικής σχέσης οικονομίας - πολιτικής και επομένως όχι ολοκληρωμένης ανάλυσης των αντιθέσεων των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων, μπορεί να οδηγηθούμε στο ίδιο αποτέλεσμα: Να διαχωρίζεται τεχνητά η αντιιμπεριαλιστική από την αντικαπιταλιστική πάλη.

Η προσαρμογή του ελληνικού καπιταλισμού, μέσα από όρους εξάρτησης, στις γενικότερες στρατηγικές ιμπεριαλιστικών κέντρων - της ΕΕ, του ΝΑΤΟ - η ενσωμάτωση στη γενικότερη νέα ιμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων, της οποίας ηγούνται οι ΗΠΑ, είναι πολιτική επιλογή που συμφέρει την άρχουσα τάξη στην Ελλάδα. Είναι πολιτική που εξασφαλίζει την ίδια την ύπαρξη της άρχουσας τάξης, το εκμεταλλευτικό σύστημα στην Ελλάδα, τη δυνατότητα ενίσχυσης της κυριαρχίας της απέναντι στην εργατική τάξη και τα καταπιεζόμενα κοινωνικά στρώματα. Είναι πολιτική που εξασφαλίζει τα οικονομικά συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Με άλλα λόγια, η καταπίεση από την εξάρτηση δεν αγγίζει την ίδια την άρχουσα τάξη. Ισα - ίσα, πραγματώνει τα κέρδη της, τα οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα, μέσα από σχέσεις εξάρτησης στα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Αυτό είναι μέσα στην ουσία του ιμπεριαλιστικού συστήματος. Γι' αυτό ακριβώς ο Λένιν μίλησε για "το γενικό πέρασμα όλων των εύπορων τάξεων με το μέρος του ιμπεριαλισμού" (10).

Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, τόσο οι ενώσεις της ολιγαρχίας (όπως ο ΣΕΒ), όσο και οι πολιτικοί εκφραστές τους (ΝΔ - ΠΑΣΟΚ) ενεργά στήριξαν και προώθησαν τη διαμόρφωση των μηχανισμών της καπιταλιστικής ΕΕ (Μάαστριχτ), καθώς και τις πολιτικές επιλογές της (π.χ. "Λευκή Βίβλος").

Ο Λένιν υπογράμμιζε ότι "... οι κρίσεις - κάθε είδους, πιο συχνά απ' όλες οι οικονομικές, όχι όμως μόνο οι οικονομικές - δυναμώνουν με τη σειρά τους σε τεράστιες διαστάσεις την τάση για συγκέντρωση και για μονοπώλιο" (11).

Η θεωρητική αυτή προσέγγιση μάς βοηθά να εξηγήσουμε και τα φαινόμενα της κρίσης του ελληνικού καπιταλισμού. Η οικονομική κρίση εκδηλώνεται με μείωση των επενδύσεων στον παραγωγικό τομέα, κλείσιμο, αλλά και εξαγορές επιχειρήσεων και συγχωνεύσεις κεφαλαίων, αύξηση της εξαγωγής κερδών και κεφαλαίων, με αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης και της ανεργίας, συνολική επιδείνωση της θέσης της εργατικής τάξης και της καταπίεσης των άλλων κοινωνικών στρωμάτων.

Τα φαινόμενα αυτά είναι εκδηλώσεις του ελληνικού καπιταλισμού στην κρατικομονοπωλιακή βαθμίδα ανάπτυξής του. Ταυτόχρονα με την καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων στην εσωτερική αγορά, συνυπάρχει η εξαγωγή κεφαλαίων. Για παράδειγμα, οι ελληνικές επενδύσεις στην Αλβανία κατέχουν τη δεύτερη θέση μετά τις ιταλικές (12). Στη Ρουμανία, κατέχουν τη 12η θέση από άποψη ύψους επενδεδυμένων κεφαλαίων και τη 14η από άποψη πλήθους επιχειρήσεων, χωρίς να υπολογιστεί ο τομέας της ναυτιλίας, όπου υπάρχουν αξιόλογες επενδύσεις (13). Στη Βουλγαρία, οι ελληνικές επενδύσεις καλύπτουν το 10% του συνόλου των ξένων επενδύσεων, ενώ με βάση την αξία των άμεσων επενδύσεων κατέχουν την 5η θέση (14).

Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι συνέπειες "καλής" ή "κακής" διαχείρισης του καπιταλισμού, όπως ισχυρίζονται τα άλλα κόμματα. Ούτε συναντώνται μόνο στον ελληνικό καπιταλισμό, χωρίς να παραβλέπουμε την ένταση και την έκτασή τους, που ποικίλλει, σαν αποτέλεσμα της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού.

Η αναπόφευκτη τάση προς τη στασιμότητα και το σάπισμα, που χαρακτηρίζει το μονοπωλιακό καπιταλισμό, δεν αποκλείει τη γρήγορη ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ορισμένοι κλάδοι της βιομηχανίας, ορισμένα στρώματα της αστικής τάξης, ορισμένες χώρες εκδηλώνουν στην εποχή του ιμπεριαλισμού, με μεγαλύτερη ή μικρότερη δύναμη πότε τη μια και πότε την άλλη απ' αυτές τις τάσεις.

Αυτή η ανάπτυξη του καπιταλισμού, όχι μόνο γίνεται γενικά πιο ανισόμετρη, αλλά χαρακτηρίζεται από την όξυνση των αντιθέσεων και το σάπισμα.

Οξύνεται η αντίθεση ανάμεσα στο βάθεμα και τη διεύρυνση της κοινωνικοποίησης της παραγωγής από τη μια, και τη συγκέντρωση των μέσων παραγωγής και του κοινωνικού πλούτου σε ολοένα και λιγότερα χέρια από την άλλη.

Αυτή η αντίθεση υποσκάπτει τα ίδια τα θεμέλια του σύγχρονου καπιταλισμού, του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Περιορίζει τις δυνατότητες διεξόδου από τις κρίσεις, τις δυνατότητες πραγμάτωσης των κερδών του. Γι' αυτό η επίθεση σήμερα παίρνει τις πιο βάρβαρες μορφές. Από αυτή την τάση, θα διαμορφωθούν και τα αντικειμενικά στοιχεία της πανεθνικής κρίσης, αλλού νωρίτερα, αλλού αργότερα, στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης καπιταλιστικής κοινωνίας.

Βέβαια, η άρχουσα τάξη επεξεργάζεται πολιτικές εφεδρείες, διαμορφώνει κοινωνικές συμμαχίες, στη βάση οικονομικών συμφερόντων. Ακόμα και τμήματα της εργατικής τάξης εξαγοράζει για να χειραγωγήσει το εργατικό κίνημα. Αλλά δεν έχει το απεριόριστο περιθώριο σε αυτές τις κινήσεις της, δεν μπορεί να καταργήσει τις αντιθέσεις της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Ετσι λοιπόν, αντικειμενικά διαμορφώνονται περίοδοι απότομης όξυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορεί να διαμορφωθεί επαναστατική κατάσταση, δηλαδή "οι πάνω να μην μπορούν" να ασκούν εξουσία όπως πριν, και "οι κάτω να μην θέλουν" πλέον να ζουν με τον ίδιο τρόπο, να αμφισβητούν αυτή την εξουσία.

Η πραγματοποίηση της δυνατότητας να ανατραπεί η καπιταλιστική εξουσία και να εγκαθιδρυθεί η επαναστατική εργατική εξουσία (Δικτατορία του Προλεταριάτου) θα εξαρτηθεί, σε τέτοιες συνθήκες, από την κατάσταση του υποκειμενικού παράγοντα, που συνδέεται και με το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων. Δηλαδή από το βαθμό συνειδητοποίησης και οργάνωσης της εργατικής τάξης, πρώτα απ' όλα του Κόμματός της, και τη στάση της πλειοψηφίας των λαϊκών δυνάμεων.



Κρατικός προϋπολογισμός
Πετσόκομμα των κοινωνικών δαπανών

Τουλάχιστον 24,5% περισσότερους φόρους θα κληθούν να πληρώσουν το 1997 μισθωτοί και συνταξιούχοι. Ακόμα μεγαλύτερη η επιβάρυνση για τους ΕΒΕ. Οργιο περικοπών στις δαπάνες κοινωνικού χαρακτήρα


ΣΕΛ.  14   -   15
Φεστιβάλ κινηματογράφου
Τί "έδειξαν" οι οθόνες;

Το φετινό Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου είναι ήδη παρελθόν, αλλά τα όσα ξεδιπλώθηκαν στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, χτύπησαν την καμπάνα του κινδύνου


ΣΕΛ.  18   -   19
50χρονα ΔΣΕ
Οι εκλογές του 1946 και η αποχή

Ο "Ρ" συνεχίζει στο σημερινό του φύλλο το αφιέρωμα για τα 50χρονα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και ιδιαίτερα για τις κρίσιμες εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946


ΣΕΛ.  36   -   37
Παιδικοί σταθμοί
Συστηματική η υποβάθμιση

Τα οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κρατικοί παιδικοί σταθμοί περνάνε αντικειμενικά σε δεύτερη μοίρα, καθώς η συστηματική υποβάθμιση φανερώνει το σχέδιο παράδοσης της προσχολικής αγωγής και φροντίδας, στην "ιδιωτική πρωτοβουλία"


ΣΕΛ.  38   -   39
Οικονομική πολιτική
Τεράστια η κλοπή

Πίνακες και αναλύσεις για το πού οδηγούν τα εισοδήματα των εργαζομένων τα μέτρα - καταιγίδα, που αποφάσισε να επιβάλει η κυβέρνηση


ΣΕΛ.  12   -   13
Θεωρητική συνάντηση

Η Ελένη Μπέλλου, μέλος της Γραμματείας της ΚΕ του ΚΚΕ, μιλά στο "Ρ" για το συνέδριο των Ρώσων επιστημόνων σοσιαλιστικού προσανατολισμού, όπου συμμετείχε ως εκπρόσωπος του Κόμματος


ΣΕΛ.  34   -   35

Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ